Stare i nowe

Старое и новое

Kadr z filmu. Mnożące się traktory po zlikwidowaniu granic między gospodarstwami.
Gatunek	dramat
Rok produkcji	1929
Data premiery	7 października 1929
Kraj produkcji	ZSRR
Czas trwania	121 min
Reżyseria	Siergiej Eisenstein, Grigorij Aleksandrow
Scenariusz	Siergiej Eisenstein, Grigorij Aleksandrow
Główne role	Marfa Lapkina, Konstantyn Wasiliew
Zdjęcia	Eduard Tisse
Scenografia	Wasilij Rachals
Wytwórnia	Sowkino
Strona internetowa

Stare i nowe (ros. Старое и новое, Staroje i nowoje, inny tytuł: Linia generalna^[1], ros. Генеральная Линия, Gieneralnaja Linija) – niemy czarno-biały film radziecki z 1929 roku w reżyserii Siergieja Eisensteina. Film odzwierciedla porewolucyjne przekształcenia na wsi radzieckiej, wyróżnia rolę kolektywizacji i nawiązuje do proletkultowskiego kultu maszyny^[2].

Czwarty pełnometrażowy film Eisensteina był odpowiedzią na odezwę podczas XIV zjazdu WKP(b) z 1928 roku, nawołującą chłopów do przyłączania się do kołchozów. Poprzedni film reżysera, Październik, był nazbyt eksperymentalny i działacze partii nie patrzyli na niego przychylnie.

Konferencja partyjna w kwestii kinematografii w tym samym roku wystosowała ciążące w stronę socrealizmu zalecenie do filmowców: filmy powinny być czytelne dla milionów, a więc należało ograniczyć awangardowe eksperymenty. Eisenstein i Grigorij Aleksandrow ogłaszając rozpoczęcie prac nad nowym filmem w odpowiedzi oświadczyli: niech ten eksperyment, jakkolwiek sprzecznie to może brzmieć, będzie eksperymentem czytelnym dla milionów. Eisenstein stonował nieco eksperymentalny sposób realizacji Starego i nowego wprowadzając elementy satyry i groteski. Zmienia także podejście do postaci - w przeciwieństwie do poprzednich filmów, są obecni bohaterowie pierwszoplanowi.

W listopadzie 1928 Eisenstein i Aleksandrow ukończyli pierwotną wersję filmu pod tytułem Linia generalna. Początkowo zatwierdzono go do dystrybucji, jednak zimą 1929 roku Stalin zażądał przemontowania i dodania materiału nakręconego w kołchozie pod Rostowem nad Donem. Zdjęcia dokończono latem, a tytuł zmieniono na Stare i nowe. Premiera filmu w październiku 1929 zbiegła się w czasie z brutalną przymusową kolektywizacją gospodarstw rolnych w ZSRR.

Film porusza temat kolektywizacji rolnictwa i dobrowolnego tworzenia kołchozów. Główną bohaterką jest chłopka Marfa, starająca się założyć spółdzielnię we wsi zdominowanej przez kułaków. Wieś przedstawiona jest jako zacofana i rozbita. Zamiarem Marfy jest pozyskanie dla rolników maszyn. Zakłada kołchoz i pozyskuje od państwa kredyt. Chłopi, zaskoczeni skutecznością działania nowego separatora śmietany, ochoczo przyłączają się do jej kolektywu. Marfa śni o wielkim i nowoczesnym gospodarstwie.

Gdy Marfa wyjeżdża do miasta zdobyć dla kołchozu traktor, kułacy postanawiają otruć krowę Fomkę stanowiącą źródło utrzymania kolektywu. Chłopka wraca z miasta przywożąc traktor, ale popada w rozpacz po śmierci krowy. Jednak potomstwo Fomki przetrwało, przez co "spółdzielnia bydła" może zaistnieć.

Podczas dożynek traktor się psuje. Pochodzący z miasta kierowca nie jest w stanie go naprawić. Z pomocą przychodzi Marfa, oddzierając kawałki swojej spódnicy. Traktorzysta naprawia maszynę i rusza przed siebie, niszcząc resztki płotów należących do kułaków i ustanawiając ich ziemię kolektywną. Mnożą się traktory orzące pola. Powstają silosy.

Były traktorzysta jedzie furmanką z sianem. Niespodziewanie spotyka na swojej drodze traktor; zatrzymują się. Okazuje się, że kieruje nim Marfa. W ostatniej scenie traktorzysta i Marfa pobierają się. Plansza z napisem między scenami głosi: tak oto znikają granice między miastem a wsią.

• Marfa Lapkina – Marfa
• M. Iwanin – syn Marfy
• Konstantin Wasiliew – traktorzysta
• Wasili Buzienkow – sekretarz spółdzielni mleczarskiej
• Nieżnikow – Miroszkin
• Czuchamariew – rzeźnik
• Iwan Judin – komsomolec
• E. Suchariewa – wiedźma
• G. Matwiej – kapłan

• Siergiej Eisenstein – reżyser, scenarzysta
• Grigorij Aleksandrow – reżyser, scenarzysta
• Eduard Tisse – zdjęcia
• Władimir Nilsen – operator kamery
• Władimir Popow – operator kamery
• Wasilij Rachals – scenografia

• David Bordwell: The Cinema of Eisenstein. New York: Taylor & Francis Group, 2005, s. 12-13, 96-110. ISBN 978-0-415-97365-6.
• Joanna Wojnicka: Kino Rosji carskiej i Związku Sowieckiego. W: Historia kina. T. 1: Kino nieme. Kraków: Universitas, 2009, s. 528. ISBN 978-83-242-0967-5.
• Старое и новое, Кино-театр.