| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Region | |||||
Okręg | |||||
Gmina | |||||
Data założenia |
1125 r. | ||||
Burmistrz |
Sissel Knutsen Hegdal | ||||
Powierzchnia |
71 km² | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Położenie na mapie Rogalandu | |||||
Położenie na mapie Norwegii | |||||
58°57′48″N 5°43′08″E/58,963333 5,718889 | |||||
Strona internetowa |
Stavanger (wym. [stɑˈʋɑŋjær]) – norweskie miasto portowe i gmina leżąca w okręgu Rogaland, na południowo-zachodnim wybrzeżu Norwegii.
Historia Rady Okręgu sięga roku 1837, ale dopiero w roku 1976 odbyły się lokalne wybory do rządu okręgowego.
W Stavangerze, w najstarszej części miasta (Gamle Stavanger) znajduje się Muzeum Konserw (Norsk Hermetikkmuseum). Niegdyś funkcjonowało w mieście kilkadziesiąt zakładów produkujących konserwy i przetwarzających ryby. Miasto znane jest również z połowów szprotek.
Do najcenniejszych zabytków należą m.in.: katedra romańska z przełomu XI i XII w., dwór Ledaal z XVIII w. oraz Pałac Biskupi, zawierający bogate zbiory archeologiczne, zwłaszcza z epoki brązu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ślady osadnictwa w regionie Stavanger pochodzą z momentu cofnięcia się lądolodu po ostatniej epoce lodowcowej (ok. 10 000 lat temu). Wielu historyków uważa, że już w wiekach IX–X północny Jæren był ekonomicznym i militarnym centrum.[potrzebny przypis] Około 1100–1300 r. Stavanger stał się centrum administracji kościelnej i ważnym miastem handlowym na południowo-zachodnim wybrzeżu Norwegii[2].
Zanim w 1125 roku Stavanger zyskał prawa miejskie, pełnił rolę miasta, podczas gdy biskupstwo w Stavanger powstało w latach 20. XII wieku. Około 1100 roku Biskup Reinald, który najprawdopodobniej przybył tam z Winchesteru w Anglii, rozpoczął budowę katedry (Stavanger domkirke)[3]. Została ona ukończona ok. 1125 roku, przez co ten rok uważa się za datę założenia miasta[4].
Przez reformację w 1536 roku, rola Stavanger jako centrum religijnego spadła, a powstanie miasta Kristiansand na początku XVII wieku doprowadziło do przeniesienia biskupstwa. Jednak, bogate połowy śledzi na początku XIX w. odnowiły znaczenie miasta. 1 stycznia 1838 powstała gmina Stavanger. 1 stycznia 1965 wiejskie gminy Hetland i Madla zostały włączone do Stavanger.
Historia miasta jest ciągłą alternacją pomiędzy boomami a recesją[5]. Przez długi okres najważniejszymi gałęziami przemysłu miasta były żegluga, przemysł stoczniowy i produkcja konserw rybnych.
W 1969 r. rozpoczął się nowy boom, kiedy po raz pierwszy odkryto złoża ropy naftowej na Morzu Północnym[6]. Po wielu dyskusjach, Stavanger został wybrany na centrum lądowe dla przemysłu naftowego na norweskiej części Morza Północnego.
Herb
[edytuj | edytuj kod]Hallvard Trætteberg (1898–1987), specjalista w heraldyce, dostał zlecenie stworzenia oficjalnego herbu miasta. Pracował on nad nią od 1920 r., a w 1939 oficjalnie zatwierdzono jego pomysł. Jego konstrukcja została użyta w herbie miasta, na fladze i na pieczęci.
Herb opiera się na pieczęci z 1591 roku. Znajduje się na nim gałąź winorośli. Odbyła się dyskusja na temat, dlaczego to właśnie winorośl, ale jej prawdziwe znaczenie na herbie pozostaje nieznane[7].
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]Staronordyjska forma nazwy miasta brzmiała Stafangr. Pochodzenie nazwy przez dekady podlegało dyskusji, a najbardziej popularna wersja jest taka, że pierwotnie miasto nosiło nazwę wlotu, który obecnie nazywa się Vågen, który jest początkiem miasta na wschodnim brzegu zatoki. „Staf” w staronordyckim znaczy fjord a „angr” wysoka skała.[potrzebny przypis]
Dzielnice
[edytuj | edytuj kod]Stavanger dzieli się na 7 dzielnic[4]:
- Hundvåg
- Tasta
- Eiganes og Våland
- Madla
- Storhaug
- Hillevåg
- Hinna
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest położone na półwyspie na południowo-zachodnim wybrzeżu Norwegii. Panuje tu klimat umiarkowany ciepły morski. Jest on łagodny, wietrzny, a średnie miesięczne temperatury są powyżej zera, z opadami ok. 1200 mm rocznie. Lata są tu przyjemne, a na terenach nizinnych oraz dookoła Stavanger okres wegetacji roślin trwa najdłużej w całej Norwegii.
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 3 | 3 | 5 | 9 | 14 | 16 | 18 | 18 | 15 | 11 | 7 | 5 | 10,3 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -1 | -1 | 0 | 3 | 7 | 9 | 12 | 12 | 10 | 7 | 4 | 2 | 5,3 |
Opady [mm] | 92 | 66 | 75 | 50 | 68 | 73 | 91 | 115 | 156 | 148 | 136 | 110 | 1180 |
Średnie usłonecznienie [h] | 48 | 79 | 140 | 168 | 226 | 222 | 197 | 159 | 141 | 80 | 45 | 33 | 1538 |
Źródło: Climatedata[8] 2011-04-04 |
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Od lat 80. XIX wieku w Stavangerze kwitnie przemysł, oparty przede wszystkim na eksporcie ryb i produktów rybnych. Po II wojnie światowej przemysł konserwowy napotkał się z wieloma trudnościami, takimi jak wzrost konkurencji czy przestarzałe maszyny, co doprowadziło do spadku, który został tylko częściowo zrekompensowany zyskami z budowy statków.
W latach 60. XX wieku wydobycie ropy naftowej na Morzu Północnym zmieniło sytuację gospodarki Stavangeru. W połowie lat 70. poszukiwanie, wydobycie i przetwórstwo ropy stały się najważniejszym źródłem dochodu w okolicy Stavanger, wpływając na inne dziedziny gospodarki i kultury.
Stavanger jest stolicą norweskiego przemysłu naftowego. Najważniejsze światowe koncerny naftowe mają tam swoje biura, które nadzorują wydobycie ropy naftowej na Morzu Północnym. Swoją siedzibę ma tutaj firma Statoil.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Dojazd do Stavanger jest możliwy poprzez kolej Sørlandsbanen oraz przez drogę E39 z Kristiansand i E39 z północnej części zachodniego wybrzeża. Port lotniczy Stavanger oddalony o 15 km na południowy zachód od miasta, ma połączenie z krajowymi i Europejskimi miejscami, wliczając Frankfurt, Amsterdam, Londyn, Aberdeen, Manchester i Kopenhagę. Ponadto poza Stavangerem znajduje się port obsługujący promy do Hirtshals w Danii. Są zwolennicy pomysłu, aby prom Smyril Line między Wyspami Owczymi, a Danią zatrzymywał się w Stavangerze w nowym porcie Risavika dodając tylko jedną godzinę do całkowitego czasu żeglugi. Lokalne promy żeglują do Tau i Kvitsøy, podczas gdy szybkie łodzie pasażerskie płyną do wielu wsi i wysp między głównymi szlakami ze Stavangeru do Haugesund i Saudy. Flaggruten obsługujący katamarany kursuje do Bergen z licznymi przystankami po drodze, m.in. w Haugesund. Autobusy ekspresowe są obsługiwane przez NOR-WAY Bussekspress i jeżdżą ze Stavangeru do Kristiansand, Bergen i Haugesund, a także są obsługiwane przez Lavprisekspressen jeżdżąc z Oslo do Kristiansand.
Transport publiczny
[edytuj | edytuj kod]Lokalne autobusy w Stavangerze są administrowane przez Rogaland Kollektivtrafikk (RKT) pod nazwą Kolumbus[9], a autokary są obsługiwane przez Veolia Environnement. RKT zarządza wszystkimi autobusami w Rogalandzie.
12 stycznia 2009 Kolumbus wprowadził ekspresowy autobus kursujący do dzielnicy handlowej Forus na południu miasta. Usługa ta składa się z siedmiu bezpośrednich połączeń ekspresowych, które działają w godzinach porannych i popołudniowych[10]. Te ekspresowe autobusy jeżdżą z różnych dzielnic miasta bezpośrednio do Forus, nie przejeżdżając przez centrum miasta, jak inne trasy.
Od 13 grudnia 2009 r. niedawno zmodernizowany Jærbanen pomiędzy Stavanger i Sandnes obsługiwany jest przez pociągi kursujące z częstotliwością 4 wyjazdy na godzinę[11].
Miasto posiada wiele linii autobusowych i taksówek. Ponadto w planach jest budowa dwóch tuneli: Ryfast i Rogfast.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Europejska Stolica Kultury 2008
[edytuj | edytuj kod]Stavanger i jego region, wraz z Liverpoolem został wybrany na Europejską Stolicę Kultury na 2008 rok. Wizja Stavanger2008 jest oparta na koncepcji „Otwartego Portu”. Region i jego mieszkańcy mają być jeszcze bardziej otwarci na sztukę, pomysły i możliwości.
Każdego maja Stavanger jest gospodarzem MaiJazz, międzynarodowego konkursu jazzowego. Oprócz tego, każdego sierpnia odbywa się tu Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej. Ponadto w 1997 i 2004 roku ze Stavangeru ruszał Tall Ships’ Races.
Sport i rekreacja
[edytuj | edytuj kod]Największy lokalny klub piłkarski Viking FK gra w norweskiej Premier League (2010). Klub gra mecze domowe na Viking Stadion otwartym w 2004 roku.
Stavanger Idrettsforening (znany jako SIF) obecnie gra w piłkę nożną w norweskiej pierwszej dywizji.
Stavanger Oilers gra w norweskiej elitarnej lidze hokejowej, GET-ligaen. StavangerHåndball gra w piłkę ręczną w norweskiej drugiej dywizji.
Stavanger był gospodarzem Mistrzostw Świata w siatkówce plażowej w 2010 roku. Gra tu również UiS Stavanger – klub piłki siatkowej kobiet.
Muzyka
[edytuj | edytuj kod]Ze Stavanger pochodzą zespoły gothic metalowe takie, jak Theatre of Tragedy, Tristania, Sirenia i piosenkarka Liv Kristine oraz black metalowy zespół Gehenna, a także heavy/black metalowy zespół Kvelertak. Mieszkali tu również Janove Ottesen i Geir Zahl, członkowie zespołu rockowego Kaizers Orchestra.
Film
[edytuj | edytuj kod]W Stavanger były kręcone sceny do norweskich filmów takich, jak Mongoland czy The Man Who Loved Yngve, które zyskały uznanie magazynu Variety[12].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Aktywny wypoczynek
[edytuj | edytuj kod]Lysefjord jest popularnym miejscem turystyki pieszej. Turyści zazwyczaj odwiedzają miejsca takie jak Preikestolen i Kieragbolten. Preikestolen to ogromna skała wystająca ponad fiord (604 metrów wyżej). Natomiast Kjeragbolten to skała zaklinowana w klifie ok. 1000 metrów ponad fiord. Prosty spadek 1000 metrów w dół sprawia, że Kjerag to bardzo popularne miejsce na BASE jumping.
Niedaleko Stavangeru są gotowe ośrodki wysokogórskie dla narciarzy i snowboardzistów przez cały sezon zimowy[13].
Wzdłuż południowego wybrzeża Stavangeru jest wiele dużych, piaszczystych plaż, z czego Sola jest najbliżej miasta[14].
Centrum miasta
[edytuj | edytuj kod]Stary Stavanger (Gamle Stavanger) znajduje się tuż obok centrum miasta i posiada kolekcję XVIII i XIX-wiecznych konstrukcji drewnianych.
Stavanger domkirke (katedra św. Swithuna) została wybudowana w 1125 roku przez angielskiego biskupa Reinalda w anglo-normandzkim stylu, a pod koniec XIII wieku dodano nowy chór w stylu gotyckim ze sklepieniem. Jest to jedyna katedra w Norwegii, która praktycznie od XIV wieku pozostaje niezmieniona.
Centrum miasta samo w sobie jest małe i kameralne, z wąskimi uliczkami i otwartymi przestrzeniami wolnymi od ruchu samochodowego. Tutejszy targ z warzywami jest jednym z niewielu takich w Norwegii, gdzie sprzedawane są produkty bezpośrednio od miejscowych rolników w każdy dzień roboczy w ciągu roku. Niestety targ w ostatnich latach się zmniejszył, przez co teraz jest mało stoisk.
Muzea
[edytuj | edytuj kod]Muzeum Stavangeru znajdujące się w Starym Stavangerze upamiętnia dawną chwałę miasta jako stolicę śledzia Norwegii[15].
Muzeum archeologii jest jednym z pięciu archeologicznych muzeów w Norwegii. Według samego muzeum to następujący profil środowiska archeologii i badania interdyscyplinarne z kadrą naukową, która obejmuje przedstawicieli archeologii, nauk przyrodniczych i współczesnej historii kultury.
Norweskie Muzeum Ropy Naftowej znajduje się w porcie. Muzeum odzwierciedla fakt, że Stavanger został norweską stolicą ropy od początku jej wydobywania w 1966 roku[16].
Gmina Stavanger
[edytuj | edytuj kod]gmina | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Region | |||||
Siedziba |
Stavanger | ||||
Kod statystyczny |
1103 | ||||
Powierzchnia |
71 km² | ||||
Populacja (2010) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
1753,7 os./km² | ||||
Adres urzędu: Haakon VII’s gt. 114068 STAVANGER | |||||
Położenie na mapie okręgu | |||||
Strona internetowa |
Stavanger jest 407. norweską gminą pod względem powierzchni.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z roku 2010 gminę zamieszkuje 113 991 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 1627,51 os./km². Pod względem zaludnienia Stavanger zajmuje 4. miejsce wśród norweskich gmin.
ludność stan na 1 stycznia 2005 | |||
kobiety | mężczyźni | razem | |
---|---|---|---|
osób | 56 261 | 57 730 | 113 991 |
% | 49,36% | 50,64% | 100% |
wykształcenie stan na 1 października 2004 | ||||
podst. | średnie | wyższe | niezn. | |
---|---|---|---|---|
osób | 12 917 | 45 880 | 26 657 | 3707 |
% | 14,49% | 51,46% | 29,9% | 4,16% |
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 1 października 2004:
- liczba szkół podstawowych (norw. grunnskolar): 44
- liczba uczniów szkół podst.: 15209
- Uniwersytet w Stavanger – jeden z najmłodszych Uniwersytetów w Norwegii (otwarty oficjalnie przez króla Norwegii Haralda V w styczniu 2005 roku): około 8000 studentów realizujących edukację w ramach instytutów:
Historii i religii (historia, religia, migracja i stosunki między kulturami), Hotelarstwa i turystyki (hotelarstwo, turystyka, gastronomia), Zdrowia (pracownik socjalny, pielęgniarstwo i opieki dziecięcej), Mediów, kultury i nauk społecznych (dziennikarstwo, media i produkcja multimedialna, kulturoznawstwo), Muzyki i tańca (muzyka poważna, jazz, produkcja), Filologii i literatury (filologia angielska, francuska, niemiecka, hiszpańska, nordycka oraz studium norweskiego dla obcokrajowców), Ekonomii i zarządzania (ekonomia i administracja, ekonomia i informatyka, księgowość), Technicznego i nauk przyrodniczych (biologia, chemia, elektronika i informatyka, matematyka, fizyka, maszynoznawstwo, technologie wydobywcze, geologia wydobywcza ropy naftowej, bezpieczeństwo publiczne, ekonomia przemysłowa, budownictwo) oraz Kształcenia kadry nauczycielskiej.
Władze gminy
[edytuj | edytuj kod]Według danych na rok 2011 administratorem gminy (norw. rådmann) jest Inger Østensjø, natomiast burmistrzem (norw. ordfører, d. borgermester) jest Leif Johan Sevland.
Ludzie związani ze Stavangerem
[edytuj | edytuj kod]- Rune Holta – żużlowiec, posiadający podwójne obywatelstwo Norwegii i Polski
- Tollef Tollefsen – wioślarz urodzony w Stavangerze
- Aurora – piosenkarka urodzona w Stavangerze
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 07459: Alders- og kjønnsfordeling i kommuner, fylker og hele landets befolkning (K) 1986 - 2023. Statistikkbanken [online], SSB [dostęp 2023-08-13] (norw.).
- ↑ Phenomenology and the pioneer settlement on the Western Scandinavian Peninsula (Ingrid Fuglestvedt, 2009).
- ↑ Ancient See of Stavanger. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-07)]. (ang.).
- ↑ a b List of boroughs in Oslo, Bergen, Trondheim and Stavanger. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-03)]. (norw.).
- ↑ Stavanger kommune – Byhistorie. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. (norw.).
- ↑ Stavanger kommune – Byhistorie. [zarchiwizowane z tego adresu]. (norw.).
- ↑ The Coat of Arms of Norway (The American-Scandinavian Review, czerwiec 1964).
- ↑ Climatedata: Climate Stavanger. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-12)]. (ang.).
- ↑ Kolumbus. (norw.).
- ↑ Mandag den 12. januar starter 7 nye direkte ruter til og fra Forus. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-22)]. (norw.).
- ↑ Dobbeltsporet endelig godkjent. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)]. (norw.).
- ↑ Variety: he Man Who Loved Yngve Movie Review. (ang.).
- ↑ Statistics – Stavanger BASE Klubb. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-07)]. (ang.).
- ↑ Beaches of Rogaland in west Norway – Stavanger Travel. (ang.).
- ↑ Stavanger Museum. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-07)]. (norw.).
- ↑ Norsk Oljemuseum. [dostęp 2011-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-25)]. (norw.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- dane liczbowe: Statistisk sentralbyrå
- dane adresowe i dotyczące władz: Kommunenøkkelen
- Stavanger Guide Maps Plan miasta
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Polacy w Stavanger
- rogastart.com. rogastart.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-25)].