 Szczeć pospolita | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd |
szczeciowce | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Dipsacales Dumort. Anal. Fam. Pl. 29 1829 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Szczeciowce (Dipsacales Dumort.) – rząd roślin okrytonasiennych, w systemie Reveala w latach 90. XX wieku zaliczany do klasy Rosopsida, w systemach APG z XXI łączony m.in. z astrowcami i selerowcami we wspólny klad astrowych właściwych (ang. euasterids) odpowiadający w ujęciu Ruggiero i in. nadrzędowi astropodobnych Asteranae.
Dawniej uważano, że szczeciowce są najbliżej spokrewnione z rzędem dereniowców Cornales[3], które obecnie sytuowane są u podstawy wspólnego pnia kladu astrowych (asterids). Szczeciowce powstały w okresie między 111 a 93 milionami lat temu (niektóre analizy sugerują ich powstanie już 140 milionów lat temu[2]). Istotne zróżnicowanie w obrębie roślin nastąpiło jednak stosunkowo niedawno (10 milionów lat temu), kiedy to wyodrębniły się rodziny (lub podrodziny – w zależności od ujęcia systematycznego) kozłkowatych i szczeciowatych[4]. Rośliny tu zaliczane występują głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym i śródziemnomorskim na półkuli północnej[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Drzewa, krzewy i rośliny zielne[5].
- Liście
- Naprzeciwległe[5], u podstawy zwykle zbiegające, na brzegu gruczołowato ząbkowane[2]. Zwykle niepodzielone, rzadziej pierzasto wcinane[5]. Wiązki przewodzące w ogonku liściowym łukowate. Pąki okryte łuskami[2].
- Kwiaty
- Niewielkie lub średniej wielkości, zwykle obupłciowe, o symetrii promienistej, rzadziej grzbiecistej[5]. Kielich jest trwały, pozostaje na owocu[2], korona zrosłopłatkowa 4–5-płatkowa[5]. Pręciki w jednym okółku, w kwiatach grzbiecistych mniej liczne. Słupek jest dolny i złożony z 2–5 owocolistków[5]. Kwiaty zebrane są w kwiatostany usytuowane na krańcach pędów[2].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Przynależność do rzędu 45 rodzajów grupujących 1090 gatunków jest współcześnie akceptowana w różnych systemach, ujęcia systematyczne różnią się sposobem grupowania rodzajów w rodziny, których wyróżnianych jest od 2 do 7. Odmienny system hierarchizacji zawarty jest w systemie Takhtajana (1997), który wyróżnił trzy rzędy Dipsacales, Adoxales i Viburnales połączone w obrębie nadrzędu Dipsacanae (odpowiadającego rzędowi Dipsacales w ujęciu systemu Reveala, APG III i APG IV).
- Pozycja systematyczna rzędu według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
Wraz z m.in. rzędami ostrokrzewowców Aquifoliales, astrowców Asterales i selerowców Apiales tworzy grupę euasterids II w obrębie kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots).
| ← |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
| szczeciowce |
| ||||||
- Pozycja i podział w systemie Cronquista (1981)
Szczeciowce w systemie Cronquista obejmowały ten sam zakres roślin jak we współczesnych systemach APG, ale inaczej były one dzielone. Rodzina piżmaczkowatych Adoxaceae obejmowała tylko rodzaj piżmaczek Adoxa – rodzaje kalina Viburnum i bez Sambucus zaliczane były do przewiertniowatych Caprifoliaceae. Rodzina ta była węziej ujmowana niż współcześnie, bowiem w osobne rodziny wyodrębniane były kozłkowate Valerianaceae i szczeciowate Dipsacaceae[6].
- Pozycja i podział w systemie Takhtajana (1997, 2009)
W wersji systemu z 1997 współczesne ujęcie szczeciowców odpowiadało nadrzędowi Dipsacanae[7], a w wersji z 2009 rzędowi Dipsacales, podobnie jak w systemach APG. W obu wypadkach do tych taksonów przynależały te same rośliny, ale ich aranżacja w rodziny była odmienna – typowo dla tego systemu klasyfikacyjnego wyróżnione zostały liczne, wąsko ujmowane rodziny. Rodzaj kalina Viburnum podnoszony był do rangi monotypowej rodziny Viburnaceae (w 1997 nawet wyodrębniany w rząd Viburnales). Osobno wyróżniane były rodziny Sambucaceae i Adoxaceae, w 1997 łączone w rząd Adoxales. Wyróżniane były poza tym: Caprifoliaceae, Triplostegiaceae, Dipsacaceae i Morinaceae (w systemie z 1997 to one tylko tworzyły rząd Dipsacales)[7][8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993. ISBN 83-214-0140-6.
- ↑ Bell, C. D., Donoghue, M. J. 2005. Dating the Dipsacales: Comparing models, genes, and evolutionary implications. American J. Bot. 92: 284-296.
- ↑ a b c d e f g Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 880. ISBN 83-214-0140-6.
- ↑ Arthur Cronquist, An Integrated System of Classification of Flowering Plants, New York: Columbia University Press, 1981, s. 1002-1016.
- ↑ a b Armen Takhtajan, Diversity and classification of flowering plants, New York: Columbia University Press, 1997, s. 396-402, ISBN 0-231-10098-1, OCLC 34617914.
- ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 458. ISBN 978-1-4020-9608-2.
