![]() Budynek główny szpitala w 1930 roku, widok od strony ul. Śliskiej | |
Data założenia |
1878 |
---|---|
Data likwidacji |
1942 |
Typ szpitala |
dziecięcy |
Państwo | |
Adres |
ul. Śliska 51/Sienna 60 |
Dyrektor |
Anna Braude-Hellerowa |
Położenie na mapie Warszawy ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego ![]() | |
![]() |





Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów – nieistniejąca żydowska placówka medyczna, funkcjonująca w latach 1878–1942 przy ul. Śliskiej 51/ul. Siennej 60 w Warszawie. Kompleks szpitala będzie przyszłą siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Projekt budowy szpitala dla chorych dzieci żydowskich powstał na początku lat 70. XIX wieku. W 1873 roku dwie rodziny: Majer i Chaja Bersohn oraz ich córka Paulina Bauman wraz z mężem Salomonem zakupiły teren pod budowę szpitala. Dzięki ich środkom finansowym w latach 1876−1878 powstał kompleks szpitalny, zaprojektowany przez Artura Goebla[1]. Powstał na działce pomiędzy dwiema równoległymi ulicami, Śliską i Sienną, stąd jego podwójny adres: ul. Śliska 51/ul. Sienna 60[2].
Wzdłuż ulicy Śliskiej powstał główny, pierwotnie jednopiętrowy, budynek szpitala oraz mały pawilon z mieszkaniami lekarza naczelnego i dozorcy[3]. Szpital miał oddziały: wewnętrzny, zakaźny i chirurgiczny[4]. Sale chorych, z oknami wychodzącymi na ogród, znajdowały się na piętrze[3]. Do sali dla dzieci chorych zakaźnie (dla wszystkich rodzajów chorób zakaźnych) prowadziły oddzielne schody[5]. Na parterze znajdowała się kancelaria, sala posiedzeń lekarzy, mieszkanie intendenta, ambulatorium oraz sale: operacyjna i pooperacyjna[5]. W ogrodzie zbudowano pralnię, a od ulicy Siennej − kostnicę[3].
Początkowo placówka była przeznaczona dla 27 dzieci[3]. Leczenie było bezpłatne[4]. Pierwszym lekarzem naczelnym szpitala został Ludwik Chwat.
W latach 1905–1912 w szpitalu pracował jako pediatra Janusz Korczak[4]. Jako tzw. lekarz miejscowy zajmował służbowe mieszkanie w pawilonie na terenie placówki, w zamian za co musiał być do dyspozycji chorych w każdej chwili[4].
Podczas I wojny światowej dramatycznie zmieniła się sytuacja finansowa szpitala, ze względu na to, że zapisy testamentowe i założycielskie uległy dewaluacji. W 1923 placówka została zamknięta. Sytuacja uległa zmianie po licznych interwencjach lekarki Anny Braude-Hellerowej, dzięki której zabudowania szpitalne od Zarządu Fundacji Bersohnów i Baumanów przejęło w 1930 roku Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Wkrótce podjęto starania o rozbudowę kompleksu szpitalnego, które sfinansowała warszawska gmina żydowska oraz Joint. Po rozbudowie szpital liczył 150 łóżek.
W dniu wybuchu wojny szpital dysponował ok. 250 łóżkami szpitalnymi. Budynki nie ucierpiały podczas obrony Warszawy. W listopadzie 1940 szpital znalazł się w granicach getta warszawskiego. Władze niemieckie mianowały komisarzem szpitala Wacława Skoniecznego z Inowrocławia.
W sytuacji przepełnienia szpitala wywołanego ogromnym wzrostem zachorowań dzieci na tyfus plamisty, w październiku 1941 dzięki staraniom Anny Braude-Hellerowej uruchomiono jego filię przy ulicy Żelaznej 86/88 róg ulicy Leszno 80/82. Nowo zorganizowany szpital mógł przyjąć 400 chorych.
Od lutego 1942 pracownicy szpitala brali udział w badaniach naukowych nad chorobą głodową w warszawskim getcie. Badania były prowadzone w tajemnicy przed Niemcami. Sekcje zwłok zmarłych z głodu pacjentów przeprowadzano w szopie na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej, w której oczekiwały one na pochówek w zbiorowych grobach[6]. Część maszynopisów z wynikami badań zostało przekazanych na stronę „aryjską”. Zostały one opublikowane w 1946 w książce pod redakcją Emila Apfelbauma Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim w roku 1942[7].
W wyniku zmniejszenia obszaru getta 10 sierpnia 1942 (likwidacja tzw. małego getta podczas wielkiej akcji deportacyjnej) ewakuowano macierzysty szpital wraz z pacjentami z ulicy Siennej. 13 sierpnia szpital przeniesiono do znajdujących się w obrębie Umschlagplatzu budynków dawnych szkół powszechnych przy ulicy Stawki 6/8. Lekarze i pielęgniarki zamieszkali w kamienicy przy ul. Pawiej 22. Personel szpitala mógł wchodzić na teren Umschlagplatzu zwartą kolumną, po drobiazgowej kontroli.
Na Umschlagplatzu Szpital Bersohnów i Baumanów połączył się z drugim żydowskim szpitalem funkcjonującym w getcie warszawskim − Szpitalem na Czystem. 11 września 1942 chorych i większość personelu (ok. 1000 osób) wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Adina Blady-Szwajger podała grupie dzieci morfinę, aby mogły umrzeć na miejscu, unikając cierpień wysiedlenia[8][9].
Jeszcze w czasie wojny, na początku 1943, w opuszczonych zabudowaniach szpitala ulokowano Klinikę Dziecięcą z ulicy Litewskiej[10]. Działała ona tam do powstania warszawskiego. Podczas powstania w budynku mieścił się szpital powstańczy[11].
Po zakończeniu wojny, w latach 1946–1950 (według innego źródła 1947−1950)[12] w zabudowaniach szpitalnych mieściła się siedziba i mieszkania pracowników Centralnego Komitetu Żydów Polskich[13]. W 1953 w budynku otwarto Szpital Zakaźny nr 3, od 1962 działający pod nazwą Szpital im. Dzieci Warszawy[14]. W pierwszych latach leczono w nim głównie dzieci chore na błonicę, biegunki, koklusz i chorobę Heinego-Medina[14]. W 1958, w czasie epidemii choroby Heinego-Medina, placówkę przeznaczono wyłącznie dla chorych na tę chorobę[14]. Szpital osiągnął znaczące sukcesy w jej diagnostyce i leczeniu[14].
W latach 1989–1992 kompleks szpitala poddano przebudowie i modernizacji[15]. Po modernizacji miał on 150 łóżek[15]. Leczono w nim m.in. zakażenia przewodu pokarmowego i wirusowego zapalenia wątroby[15]. W 2000 placówka została połączona ze Szpitalem Dziecięcym w Dziekanowie Leśnym, dokąd stopniowo przenoszono wszystkie oddziały[16]. W 2016 właściciel nieruchomości, samorząd województwa mazowieckiego, wystawił opróżnioną nieruchomość na sprzedaż[16].
W październiku 2018 samorząd wydzierżawił kompleks Szpitala Dziecięcego Bersohnów i Baumanów na 30 lat z przeznaczeniem na Muzeum Getta Warszawskiego[17]. Ekspozycja główna ma znaleźć się w czterokondygnacyjnym budynku głównym szpitala, a do budynku dawnego oddziału okulistycznego ma wprowadzić się jego dział edukacji[17].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- W 2001 na ścianie głównego budynku szpitala (od strony ulicy Śliskiej) odsłonięto tablicę upamiętniającą dyrektorkę Annę Braude-Hellerową[18].
Pracownicy (m.in.)
[edytuj | edytuj kod]- Anna Braude-Hellerowa
- Adina Blady-Szwajger
- Ludwik Chwat
- Marek Edelman
- Teodozja Goliborska-Gołąb
- Hanna Hirszfeldowa
- Janusz Korczak
- Julian Kramsztyk
- Henryk Kroszczor
- Henryk Makower
- Anna Margolis
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów. warszawa1939.pl. [dostęp 2018-07-10].
- ↑ Jacek Leociak: Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2017, s. 46. ISBN 978-83-62020-89-8.
- ↑ a b c d Zofia Podgórska-Klawe: Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 227.
- ↑ a b c d Joanna Olczak-Ronikier: Korczak. Próba biografii. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2011, s. 139, 144. ISBN 978-83-7414-077-5.
- ↑ a b Zofia Podgórska-Klawe: Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 228.
- ↑ Marta Janczewska. Badania nad głodem w getcie warszawskim − problemy etyczne. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 5, s. 328, 2009. Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.
- ↑ Emil Apfelbaum (red.): Choroba głodowa. Badania kliniczne nad głodem wykonane w getcie warszawskim z roku 1942. Warszawa: American Joint Distribution Committee, 1946, s. 16.
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 300-301, 746. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Adina Blady-Szwajger: I więcej nic nie pamiętam. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 101. ISBN 978-83-247-1830-6.
- ↑ Zofia Podgórska-Klawe: Szpitale warszawskie 1388–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 309.
- ↑ Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 723. ISBN 978-83-1113474-4.
- ↑ Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 40. ISBN 978-83-955067-0-3.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 844. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 845. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 846. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski. Nie wszystko na sprzedaż. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 25 lipca 2016.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski. Muzeum Getta w szpitalu. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 20-21 października 2018.
- ↑ Hanna Węgrzynek, Konrad Zieliński: Szpital Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Warszawa: Muzeum Getta Warszawskiego, 2020, s. 43. ISBN 978-83-955067-0-3.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 292-298. ISBN 978-83-63444-27-3..
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie na portalu Wirtualny Sztetl
- Muzeum Getta Warszawskiego w Szpitalu Dziecięcym Bersohnów i Baumanów