Szymon Szurmiej
‏שׂמחה שורמיעי‎

Data i miejsce urodzenia	18 czerwca 1923 Łuck
Data i miejsce śmierci	16 lipca 2014 Warszawa
Współmałżonek	1) Aida Szurmiej 2) Ewa Szurmiej 3) Gołda Tencer
Lata aktywności	1951–2014
Zespół artystyczny
Teatr Żydowski w Warszawie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Szymon Szurmiej

Data i miejsce urodzenia	18 czerwca 1923 Łuck
Data i miejsce śmierci	16 lipca 2014 Warszawa
Poseł IX kadencji Sejmu PRL
Okres	od 13 października 1985 do 3 czerwca 1989
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Szymon Szurmiej (jid. ‏שׂמחה שורמיעי‎ Simche Szurmiej lub ‏שמעון שורמיי‎ Szimen Szurmej^[1]; ur. 18 czerwca 1923 w Łucku, zm. 16 lipca 2014 w Warszawie) – polski aktor, reżyser i działacz społeczności żydowskiej, dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego im. Ester Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, poseł na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IX kadencji z ramienia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, członek Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego^[2], głowa wielopokoleniowej rodziny aktorów.

W lipcu 2004 został mu przyznany tytuł honorowego obywatela miasta stołecznego Warszawy. W latach 1986–2003 był przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, od 2003 do śmierci pełnił funkcję prezesa honorowego tej organizacji.

Urodził się w Łucku na Wołyniu. Jego ojciec, Jan Szurmiej, był Polakiem, a matka, Rebeka z domu Biterman, Żydówką. Podczas II wojny światowej, po 1941, został wysłany do obozu pracy na Kołymie, a następnie po trzech latach na dalsze zesłanie do Dżambułu w Kazachstanie. Na zesłaniu zdobył pierwsze doświadczenia sceniczne, grając m.in. w teatrze w Ałma-Acie, przy którym ukończył studium aktorskie. W 1946 przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron, znalazł się w nowych granicach Polski i osiedlił się we Wrocławiu.

Swoją karierę aktorską i jako asystent reżysera rozpoczął w 1951 w Teatrze Polskim we Wrocławiu, w którym od 1953 do 1955 był reżyserem. W latach 1955–1956 był kierownikiem artystycznym i reżyserem Państwowego Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu i następnie w latach 1956–1962 Dolnośląskiego Teatru Powszechnego we Wrocławiu. W latach 1962–1967 był reżyserem we wrocławskim Teatrze Rozmaitości. W 1966 zdał egzamin eksternistyczny i stał się dyplomowanym reżyserem.

W 1969 przeprowadził się do Warszawy, gdzie został dyrektorem Teatru Żydowskiego^[3], którym kierował do śmierci. Powołał przy teatrze Studium Aktorskie, które miało za zadanie uzupełnienie rozbitego po wydarzeniach z marca z 1968 zespołu aktorskiego. Dzięki temu uratował teatr przed upadkiem i zamknięciem. 27 kwietnia 1971 objął funkcję kierownika artystycznego teatru po zmarłym Chewelu Buzganie.

Był członkiem Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Od 13 października 1985 do 3 czerwca 1989 był posłem na Sejm PRL IX kadencji z ramienia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wówczas pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Sejmowej Komisji Kultury. W 1986 został przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. W latach 1986–1987 był członkiem Narodowej Rady Kultury. W wyborach w 1989 ubiegał się o mandat poselski z listy krajowej, jednak przegrał, uzyskując 48% głosów w skali kraju. Startował w wyborach do Senatu w 2001 z ramienia koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy w okręgu warszawskim, zdobywając 182 838 głosów. Ponownie nie uzyskał mandatu. W 2000 odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach.

W 80. rocznicę urodzin postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski „w uznaniu wybitnych zasług w długoletniej pracy twórczej, za osiągnięcia w działalności artystycznej i społecznej”^[4][5]. W lipcu 2004 został honorowym obywatelem miasta stołecznego Warszawy.

Szymon Szurmiej był przewodniczącym Komisji Koordynacyjnej Organizacji Żydowskich w RP, członkiem Światowego Kongresu Żydów, wiceprezydentem Światowej Federacji Żydów Polskich, członkiem Egzekutywy Europejskiego Kongresu Żydów oraz członkiem Prezydium Światowego Komitetu Kultury Żydowskiej. Wchodził także w skład Komitetu Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie^[6].

W 2007 ukazała się książka Szymon Szurmiej, będąca biografią aktora przedstawioną w formie wywiadu przeprowadzonego przez dziennikarkę i poetkę Krystynę Gucewicz.

Zmarł 16 lipca 2014 w Warszawie^[7]. Został pochowany 24 lipca w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach (kwatera D 31-Tuje-2)^[8][9].

Szymon Szurmiej był głową wielopokoleniowej rodziny aktorów. Jego pierwszą żoną była rosyjska tancerka i choreografka, Aida z domu Szaszkina (1925–2005), którą poznał w Związku Radzieckim. Miał z nią dwoje dzieci: Jana (1946–2024) i Helenę (ur. 1947). Małżeństwo to po kilku latach zakończyło się rozwodem. Z drugą żoną Ewą (zm. 2016) miał córkę Małgorzatę (1951–2016)^[10], która poślubiła Krzysztofa Krauzego. To małżeństwo Szymona Szurmieja również zakończyło się rozwodem. Jego ostatnią żoną była aktorka Teatru Żydowskiego, Gołda Tencer (ur. 1949), z którą miał syna Dawida (ur. 1985). Jego wnukami są aktorzy Joanna Szurmiej-Rzączyńska (ur. 1975) i Jakub Szurmiej.

Jego jedyna siostra, Żenia (Fejga) Szurmiej, zmarła 17 marca 2008 w Łucku^[11].

• 2004: Łódź płynie dalej jako Izaak
• 2001: Przedwiośnie jako rabin
• 1998: Fotoamator jako lektor
• 1997: Panna Madonna legenda tych lat
• 1994: Wenn alle Deutschen schlafen jako Żyd w baraku
• 1993: Żywot człowieka rozbrojonego
• 1985: Mrzonka jako Nowosielski
• 1984: Szaleństwa panny Ewy jako właściciel lombardu
• 1984: Przybłęda
• 1983: The winds of war
• 1983: Szaleństwa panny Ewy jako właściciel lombardu (odc. 2)
• 1983: Austeria jako Wilf
• 1982: Życie Kamila Kuranta jako egzekutor
• 1982: Hotel Polanów i jego goście jako Joe Menasze
• 1982: Blisko, coraz bliżej jako karczmarz Kleinpeter
• 1982: Pensja pani Latter jako lichwiarz Fischman
• 1981: Miłość ci wszystko wybaczy jako kierownik sali w „Adrii”
• 1981: Pugovitsa jako Komarek
• 1979: Die Schmuggler von Rajgorod jako stary Żyd
• 1979: Komedianci jako Kałmen Szadchen
• 1979: Gwiazdy na dachu jako narrator
• 1979: Dybuk jako Meszułach
• 1979: Doktor Murek jako bezdomny w noclegowni
• 1977: Śmierć prezydenta jako poseł żydowski
• 1977: Sprawa Gorgonowej - mężczyzna rozmawiający z Axerem
• 1976: Das Licht auf dem Galgen jako Stefford
• 1976: Budapesti mesek jako pasażer w tramwaju
• 1975: Philipp, der Kleine jako handlarz instrumentami muzycznymi
• 1975: Moja wojna, moja miłość
• 1975: Dyrektorzy jako szef BHP w „Fabelu”
• 1975: Doktor Judym jako doktor Chmielnicki
• 1974: Janosik jako karczmarz Jankiel
• 1973: Sanatorium pod Klepsydrą jako Żyd recytujący fałszywe wersy Koheleta
• 1973: Janosik jako karczmarz Jankiel
• 1971: Jak daleko stąd, jak blisko jako uczestnik pogrzebu na cmentarzu żydowskim
• 1969: Wniebowstąpienie jako wuj Raisy
• 1963: Naganiacz jako Żyd

Teatr Żydowski w Warszawie

• 2010: Pół żartem, pół serio
• 2007: Tradycja
• 2005: Żyć nie umierać!
• 2005: Publiczność to lubi
• 2004: Między dniem a nocą
• 2000: Kamienica na Nalewkach (wraz z Gołdą Tencer)
• 1998: ...i stał się cud
• 1997: Ballada o brunatnym teatrze (wraz z Gołdą Tencer)
• 1994: Błądzące gwiazdy
• 1993: My Żydzi polscy (wraz z Gołdą Tencer)
• 1990: Dybuk
• 1990: Ballada o ślubnym welonie
• 1986: Pieśń o zamordowanym ... (wraz z Gołdą Tencer)
• 1981: Poszukiwacze złota (wraz z Juliuszem Bergerem)
• 1979: Bonjour monsieur Chagall
• 1979: Z otchłani
• 1977: Gwiazdy na dachu
• 1977: W noc zimową
• 1976: Dwaj Kunie-Lemł
• 1976: Bóg człowiek i diabeł
• 1975: Dzban pełen słońca
• 1975: Włóczykij
• 1975: Śmierć komiwojażera
• 1974: Pieśń mojego narodu
• 1973: W nocy na starym rynku
• 1973: Dybuk
• 1971: Grunt to zdrowie
• 1971: Wśród walących się ścian
• 1969: Zielone pola
• 1969: Bóg, człowiek i diabeł
• 1968: Córki kowala

Teatr Rozmaitości we Wrocławiu

• 1966: Quiz
• 1964: Lubow Jarowaja
• 1964: Pod własnym dachem
• 1962: Tragedia optymistyczna
• 1962: Romeo i Julia
• 1961: Pociąg pancerny
• 1961: Teatr Klary Gazul
• 1960: Pięć wieczorów

Dolnośląski Teatr Powszechny we Wrocławiu

• 1960: Śmierć komiwojażera
• 1960: Pan Jowialski
• 1960: Testament mój

Teatr Ziemi Opolskiej w Opolu

• 1956: Romeo i Julia
• 1955: Maturzyści

Teatry Dramatyczne we Wrocławiu

• 1954: Maszeńka
• 1954: Szczygli zaułek
• 1953: Tania
• 1953: Sprawa rodzinna
• 1953: Chirurg
• 1953: Bieg do Fragala (asystent reżysera)
• 1952: Proces (asystent reżysera)
• 1952: Człowiek z karabinem (asystent reżysera)
• 1952: Angelo, Tyran Padwy (asystent reżysera)
• 1951: Poemat pedagogiczny (asystent reżysera)

• 1998: ...I stał się cud
• 1979: Bonjour Monsieur Chagall
• 1977: Gwiazdy na dachu (razem z Michałem Szwejlichem)
• 1972: Było niegdyś miasteczko. Korowód weselny
• 1971: Grunt to zdrowie (razem z Michałem Szwejlichem)

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (18 czerwca 2003)^[4],
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993)^[12],
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1979),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976),
• Złoty Krzyż Zasługi (1973),
• Srebrny Krzyż Zasługi (1954)^[13],
• Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (5 września 2005)^[14],
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1973),
• Medal Pamiątkowy „Pro Masovia” (2007)^[15],
• Medal „Zasłużony dla Tolerancji” (2001),
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Polonia (1987),
• Złota Odznaka „Za Zasługi dla Warszawy” (1986),
• Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2002),
• Narodowy Order Legii Honorowej (Francja, 2001),
• Order Sztuk Pięknych i Nauk Humanistycznych (Francja, 2001).

• Szymon Szurmiej w bazie filmpolski.pl
• Szymon Szurmiej w bazie Filmweb
• Szymon Szurmiej w bazie IMDb (ang.)
• Szymon Szurmiej, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-10] .
• Szymon Szurmiej na stronie Teatru Żydowskiego w Warszawie