Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec pięciorzędowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst. Hedwigia 25: 222 1886[3] | |
Torfowiec pięciorzędowy (Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Indiach, Japonii i Ameryce Północnej[4][5].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]W Europie występuje od Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji na północy, po Hiszpanię, Andorę, Francję, Włochy, Rumunię, Bułgarię i Gruzję na południu. Jego zasięg południkowy rozciąga się od Wysp Brytyjskich na zachodzie do Uralu na wschodzie. W Górach Skandynawskich rośnie powyżej granicy drzew, w Alpach do wysokości około 1900 m n.p.m. (Szwajcaria), obecny także w Karpatach, w tym w Tatrach[6].
W Polsce najczęściej spotykany jest w górach. Ma rozproszone stanowiska w Karpatach, w tym najwyżej położone w Tatrach (2020 m n.p.m.). W Sudetach i Górach Świętokrzyskich jest bardzo rzadki. Na niżu podawany był między innymi z Pojezierza Kaszubskiego[7].
Morfologia i anatomia
[edytuj | edytuj kod]_1283.JPG)
- Pokrój
- Torfowiec mały lub średniego rozmiaru[6], lecz dość wysoki i sztywny[7], tworzący darnie koloru zielonego, bladozielonego do żółtozielonego z różowymi, czerwonawymi bądź czerwonymi przebarwieniami[6][7]. Niekiedy, choć rzadko, całe darnie zabarwione są na czerwono[7].
- Główki
- Wyraźnie wypukłe, prawie półkoliste[6] lub półkoliste, zwarte[7], bez wyraźnego pączka wierzchołkowego[6].
- Pęczki
- Z pięcioma gałązkami, co odróżnia ten gatunek od innych torfowców z sekcji Acutifolia[6], choć obserwowane były także pęczki z czterema gałązkami[7]. Nie przykrywają one łodyżek[7]. Trzy z gałązek to gałązki odstające, osiągające do 25 mm długości, sztywne, na końcach zwężające się (cechy te nie dotyczą gałązek w górnych partiach rośliny)[6][7]. Górne gałązki są krótkie i grube, a ich części dystalne często przebarwione są na czerwono[7]. Gałązki zwisające są tak samo długie jak gałązki odstające lub od nich dłuższe, delikatniejsze, w przekroju cylindryczne, również zwężające się ku końcowi[6][7].
- Łodyżki
- Cienkie, do 0,8 mm średnicy[7], żółtawozielone, często miejscowo przebarwione na czerwono, z trzy- lub czterowarstwową dobrze rozwiniętą korą, zbudowaną z komórek wodnych[6][7]. Łodyżki gałązek mają wyraźnie rozwinięte, najczęściej pojedyncze komórki retortowe[6]. Cylinder wewnętrzny żółtawy lub żółtobrązowy, czasami i tylko miejscami czerwony[7].
- Listki łodyżkowe
- Do 1,3 mm długości[7], wzniesione, trójkątne, nieco językowate[6] lub trójkątno-owalne i trójkątno-językowate[7]. Wąsko zaokrąglony szczyt ma często zawinięte krawędzie, przez co sprawia wrażenie zaostrzonego[6][7]. Komórki wodne najczęściej bez listewek, jeśli już to tylko w części wierzchołkowej listka, raczej słabo widoczne[6][7].
- Listki gałązkowe
- Do 1,5 mm długości[7], lancetowate[6], gęsto ułożone[7], u szczytu z podwiniętymi krawędziami, przez co sprawiające wrażenie wąsko zakończonych[6]. Listki gałązek odstających zazwyczaj ułożone są pięciu szeregach, zwłaszcza na górnych gałązkach, gdzie są wyraźnie rzędowo rozmieszczone, co nadaje tym gałązkom graniastosłupowy kształt[6][7], pięciorzędowe rozmieszczenie spotykane jest także u nasady dolnych gałązek[7]. Komórki wodne po stronie grzbietowej w przekroju poprzecznym silnie rozdęte i mają liczne pory, po stronie brzusznej w przekroju poprzecznym płytko wypukłe bądź płaskie i mają duże pory jedynie w strefach krawędziowych listków[6][7]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są cienkościenne, trójkątne do słabo trapezowych, wąsko otwarte po stronie grzbietowej listka, szeroko otwarte po jego stronie brzusznej[6][7].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z torfowcem ostrolistnym (Sphagnum capillifolium) i torfowcem rdzawym (Sphagnum rubiginosum)[7]. Od torfowca ostrolistnego różni się większą liczbą gałązek w pęczku. U S. capillifolium są zazwyczaj trzy lub cztery, u S. quinquefarium przeważnie pięć, rzadziej cztery. U torfowca pięciorzędowego listki są zawsze wyraźnie ułożone w pięciu rzędach, podczas gdy u torfowca ostrolistnego rzadko układają się w pięć rzędów, a jeśli tak, to niewyraźnie. Oba te gatunki różnią się także kształtem listków łodyżkowych. U S. quinquefarium są one najczęściej trójkątne i dzięki zawiniętym krawędziom sprawiają wrażenie zaostrzonych na szczycie, u S. capillifolium są językowate lub językowato-trójkątne, z tępym szczytem[8]. Od torfowca rdzawego różni się kształtem listków łodyżkowych, u którego są językowate i frędzlowane na szczycie. Ponadto, u S. rubiginosum podobnie jak u S. capillifolium pięciorzędowe ułożenie listków jest niewyraźne[7].
-
Listki łodyżkowe -
Listki gałązkowe -
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę
_8352.JPG)
_8366.JPG)
_8364.JPG)
Ekologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]Rośnie w miejscach wilgotnych z warstwą próchniczą, lecz niezabagnionych – w wilgotnych borach i na obrzeżach leśnych torfowisk[7]. Często występuje razem z torfowcem ostrolistnym, torfowcem Girgensohna, torfowcem Russowa i torfowcem błotnym[6].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Richard E. Andrus: Sphagnum quinquefarium. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-05-31]. (ang.).
- ↑ Sphagnum quinquefarium. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-05-31]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Laine i in. 2018 ↓, s. 158–162.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Stebel 2017 ↓, s. 87–89.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 73-74.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
