Tetragonia

Tetragonia czterorożna
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	pryszczyrnicowate
Rodzaj	tetragonia
Nazwa systematyczna
Tetragonia Linnaeus Sp. Pl. 480. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
T. fruticosa L.[3]
Synonimy
Ludolfia Adanson Tetragonocarpos P. Miller[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Tetragonia^[4][5], trętwian^[6] (Tetragonia L.) – rodzaj roślin z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae). Obejmuje 51^[7]–57^[8] gatunków. Najwięcej z nich występuje w południowej Afryce^[8] (ok. 40^[9]), gdzie rosną głównie na suchych siedliskach. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje inne kontynenty i wyspy półkuli południowej oraz wschodnią Azję w strefie tropikalnej i umiarkowanej ciepłej^[8]. Liczne gatunki związane są z terenami piaszczystymi na brzegach mórz, ale są też i takie, które rosną na terenach skalistych^[10]. Niektóre gatunki, np. T. decumbens w południowej Afryce, odgrywają znaczącą rolę w tworzeniu wydm i stabilizacji wybrzeża wydmowego^[11].

Duże znaczenie użytkowe ma tetragonia czterorożna T. tetragonioides (zwana popularnie szpinakiem nowozelandzkim^[6]) używana jako warzywo liściowe o podobnych walorach odżywczych i smakowych jak szpinak warzywny. Rozpowszechniona jest w uprawie w krajach o klimacie ciepłym i tropikalnym, gdzie szpinak nie rośnie^[8]. W podobny sposób lokalnie spożywane bywają inne gatunki, np. T. decumbens^[11]. Roślina ta wykorzystywana jest także jako lecznicza^[12].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od słów greckich – tetra znaczącego „cztery” i gonía znaczącego „kąt”. Ustalona została z powodu kształtu owoców^[13].

Pokrój

Rośliny zielne, rzadziej drewniejące u nasady półkrzewy, zarówno jednoroczne jak i byliny. Pędy zwykle pokładające się, gruboszowate, nagie, szczeciniaste lub brodawkowate^[13]. Rośliny mają białawe, połyskujące komórki wydzielnicze^[14].

Liście

Skrętoległe (u nasady pędu często naprzeciwległe^[10]), ogonkowe, bez przylistków^[13]. Blaszka mięsista^[14], jajowata do równowąskiej^[10], całobrzega, z płytkimi zatokami lub klapami^[13], nierzadko z podwiniętymi brzegami^[14], na szczycie zwykle tępa^[10].

Kwiaty

Pojedyncze lub zebrane po 2–3 w pęczkach w kątach liści, siedzące lub szypułkowe, zawsze jednak przez przysadek. Zwykle niepozorne – do 5 mm średnicy, rzadziej do 10 mm, obupłciowe lub jednopłciowe. Działki kielicha zwykle w liczbie czterech lub pięciu, dzwonkowate, przytulone do zalążni, kanciaste na grzbiecie, czasem oskrzydlone lub wyciągnięte w cierń, z łatkami od zewnątrz zielonymi, od wewnątrz czasem żółtymi. Płatków korony brak. Pręcików jest od jednego do 20. Zalążnia dolna lub wpół dolna ma od trzech do 10 komór, w każdej komorze znajduje się pojedynczy zalążek. Szyjek słupka od trzech do 10^[13].

Owoce

Orzechy zamknięte w trwałym okwiecie^[14] (stąd podobne do pestkowców^[13]). Często kanciaste lub oskrzydlone, nierzadko z cierniami^[14].

Rodzaj z rodziny pryszczyrnicowatych (Aizoaceae), w obrębie której zaliczany jest wraz z czterema innymi do podrodziny Aizooideae Arnott^[2]. W niektórych dawniejszych systemach podrodzina ta była podnoszona do rangi rodziny trętwianowatych Tetragoniaceae^[6][2].

Wykaz gatunków^[7]