Trapy syberyjskie – największe fanerozoiczne pokrywy lawowe (trapy) na powierzchni lądów Ziemi, znajdujące się na Syberii, powstałe na przełomie paleozoiku i mezozoiku[1]. Ich powstanie jest najbardziej prawdopodobną przyczyną wymierania permskiego[2].
Odkrycie
[edytuj | edytuj kod]Trapy syberyjskie zostały odkryte przez Aleksandra Czekanowskiego[3], który, zesłany w 1863 roku na Syberię, badał te tereny.
Powstanie
[edytuj | edytuj kod]Erupcje, które spowodowały powstanie trapów syberyjskich, były największymi udokumentowanymi erupcjami w historii Ziemi. Miąższość trapów wynosi od 400 do 3700 metrów, obecnie pokrywają one 2 mln km². Pierwotny zachodni zasięg pokryw lawowych nie jest znany, gdyż pokryte są one młodszymi skałami osadowymi Uralu, ale mogły one pokrywać nawet 7 mln km² (obszar wielkości Australii)[1]. Szacuje się, że powstały w wyniku co najmniej 45 wylewów lawy; ich minimalną objętość szacuje się na 1,5 mln km³; dla porównania, gigantyczny wybuch wulkanu Laki na Islandii, do którego doszło w 1783 roku (Indeks Eksplozywności Wulkanicznej: 6), spowodował wylew zaledwie 15 km³. Datowanie skał wykazało, że główny epizod powstawania trapów trwał stosunkowo krótko, nawet poniżej 1 mln lat[1].
W dyskusji nad genezą trapów syberyjskich często pojawiał się pogląd, że utworzyły się one ponad pióropuszem płaszcza, z czym kłóci się brak świadectw izostatycznego wyniesienia terenu. Bardziej prawdopodobne jest, że ich powstanie wiąże się z częściowym, konwekcyjnym stopieniem materii płaszcza, która została wyzwolona na skutek ekstensji i sił ścinających w litosferze na styku paleozoicznych kontynentów Bałtyki i Syberii, wówczas już połączonych w obrębie Pangei[1].
Skutki środowiskowe
[edytuj | edytuj kod]W tym samym okresie doszło do największego z masowych wymierań w historii życia na Ziemi – wymierania permskiego. Syberyjski wulkanizm wyemitował oprócz dwutlenku węgla[2] także biliony ton związków siarki, chloru i fluoru[4]. Doprowadziło to do zakwaszenia wód oceanów[2], intensywnych kwaśnych deszczów i zmian klimatycznych[4], co spowodowało masowe wymieranie fauny morskiej.
Wymieranie permskie miało dwa etapy. Pierwszy rozegrał się pod koniec epoki gwadalupu, ok. 10 mln lat przed końcem permu i drugim etapem wymierania. W chińskiej prowincji Syczuan znajdują się mniejsze trapy Emei Shan, których powstanie datowane jest dokładnie na ten okres[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Gerald K. Czamanske, Valeri A. Fedorenko: The Demise of the Siberian Plume. www.MantlePlumes.org. [dostęp 2014-05-08]. (ang.).
- ↑ a b c Life in the Sea Found Its Fate in a Paroxysm of Extinction. New York Times, 2012-04-30. [dostęp 2014-05-08].
- ↑ V.V. Zolotukhin, A.I. Al'Mukhamedov: Traps of the Siberian Platform. W: J.D. Macdougall (red.): Continental Flood Basalts. Springer, 1988, s. 341, seria: Petrology and Structural Geology. ISBN 90-277-2806-2.
- ↑ a b Could Siberian volcanism have caused the Earth's largest extinction event?. EurekAlert, 2012-01-09. [dostęp 2014-05-08]. (ang.).
- ↑ Wignall, P.B., Sun, Y., Bond, D.P., Izon, G. i inni. Volcanism, mass extinction, and carbon isotope fluctuations in the Middle Permian of China. „Science”. 324(5931), s. 1179-1182, 2009. DOI: 10.1126/science.1171956.