| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||
Wzór sumaryczny |
C7H5N3O6 | ||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Inne wzory |
(NO2)3C6H2CH3 | ||||||||||||||||||||||||||
Masa molowa |
227,13 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||
Wygląd |
żółtawe ciało krystaliczne | ||||||||||||||||||||||||||
Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||
Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||
PubChem | |||||||||||||||||||||||||||
DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) |
Trotyl, 2,4,6-trinitrotoluen, TNT – organiczny związek chemiczny z grupy nitrozwiązków, stosowany jako kruszący materiał wybuchowy.
Trotyl topi się w temp. 80,2 °C, spala się wydzielając kopcący, czarny, toksyczny dym. Ulega wybuchowemu rozkładowi powyżej 240 °C. Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie (stężenie maks. wynosi ok. 0,01%). Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.
W tonach trotylu (kilotonach, megatonach) wyraża się siłę wybuchów jądrowych, ekwiwalentną do wybuchu odpowiedniej ilości trotylu (tzw. równoważnik trotylowy wybuchu jądrowego, dla którego przyjmuje się 1 t TNT = 109 cal = 4,184×109 J).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Trotyl wynalazł Niemiec Julius Bernhard Friedrich Adolph Wilbrand w roku 1863, choć w charakterze środka wybuchowego substancję zastosowano około trzydzieści lat później. Po raz pierwszy trotyl wyprodukowano na skalę komercyjną w Niemczech w roku 1901[6].
Otrzymywanie
[edytuj | edytuj kod]Otrzymuje się go poprzez trójstopniowe nitrowanie toluenu, mieszaniną kwasu siarkowego i azotowego.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Jako materiał wybuchowy jest trwały, mało wrażliwy na uderzenie, tarcie i ma wysoką temperaturę wymaganą do zainicjowania detonacji. Dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny w użytkowaniu i przechowywaniu. Do odpalenia konieczne jest użycie silnych zapalników. Trotyl lany, w przeciwieństwie do prasowanego, pali się – pod wpływem płomienia – nie detonuje. Trotyl można także zdetonować bezpośrednio lontem detonującym owijając co najmniej 2 razy ładunek albo jedną z jego kostek.
Właściwości wybuchowe TNT[7] | |
---|---|
Rok wynalezienia | 1863 |
Energia detonacji | 3,9 MJ/kg |
Próba Trauzla | 300 cm³/10 g |
Maksimum ciśnienia detonacji | 22,3 GPa |
Prędkość detonacji (Vdet) | 6,9 km/s |
Gęstość odpowiadająca Vdet | 1,57 g/cm³ |
Temperatura detonacji[i] | 470 °C |
Wrażliwość na uderzenie | mała |
Objętość produktów gazowych | 700 dm³/kg |
Temperatura podczas detonacji | ~3000 °C |
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Do napełniania pocisków i min używany jest w postaci lanej lub prasowanej. Luzem przeważnie występuje w prasowanej kostce 200 g oraz jako walcowy 75 g nabój wiertniczy. Bywa również w postaci kostek o masie 1 kg oraz ładunków cylindrycznych o wadze 5 i 8 kg.
Jest składnikiem m.in. oktolu, torpeksu, H-6, HTA.
Wpływ na organizmy żywe
[edytuj | edytuj kod]Ludzie wystawieni na duże dawki TNT mają tendencję do zapadania na anemię i zaburzeń czynności wątroby. U zwierząt, którym podawano doustnie lub wdychały trinitrotoluen, stwierdzono podobny wpływ na wątrobę i krew, jak również powiększenie śledziony i uszkodzenie układu odpornościowego. Inne negatywne efekty TNT to podrażnienie skóry i obniżenie płodności u mężczyzn. Najprawdopodobniej nie ma właściwości rakotwórczych.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 8376 (ang.).
- ↑ David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ Trotyl, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2018-03-28] (ang.).
- ↑ 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 34200 [dostęp 2018-03-28] (niem. • ang.).
- ↑ 2,4,6-Trinitrotoluen, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2018-03-28] (pol. • ang.).
- ↑ Neil Schlager, Jayne Weisblatt, David E. Newton (red.): Chemical Compounds. Thomson Gale, 2006, s. 15–18. ISBN 978-1-4144-0150-8.
- ↑ a b Małgorzata Galus , Tablice chemiczne, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008, s. 310, ISBN 978-83-7350-105-8 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Urbański, Chemia i Technologia Materiałów Wybuchowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 135 .
- Stanisław Cudziło, Wojskowe Materiały Wybuchowe, Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, 2000, s. 386, ISBN 83-87745-50-2 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jak powstają materiały wybuchowe? w serwisie YouTube, film przedstawiający przemysłowy proces produkcji trotylu.