ulica Zabrska

Śródmieście
Ulica w kierunku północno-zachodnim (2022)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Długość	358 m
Przebieg
0 m ← ul. Sokolska → 180 m ← ul. J. III Sobieskiego → 358 m ← ul. Dąbrówki →
Położenie na mapie Katowic ulica Zabrska
Położenie na mapie Polski ulica Zabrska
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Zabrska
50°15′44,6″N 19°00′48,3″E/50,262389 19,013417
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Zabrska w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w centralnej części miasta, na terenie dzielnicy Śródmieście.

Wraz z sąsiednią ulicą F. Chopina została wytyczona w latach 90. XIX wieku. Podobnie jak inne ulice w tym kwartale Śródmieścia ma ona przebieg prostoliniowy. W południowo-wschodniej części ulicy dominuje zwarta zabudowa mieszkalno-usługowa, natomiast w północno-zachodniej części znajduje się kompleks budynków Global Office Park. Jej nazwa pochodzi od nazwy miasta Zabrze.

Na całej swojej długości przebiega przez teren katowickiej dzielnicy Śródmieście. Numeracja budynków położonych przy niej rozpoczyna się od strony południowo-wschodniej, przy skrzyżowaniu z ulicą Sokolską. Ulica Zabrska biegnie prostoliniowo w kierunku północno-zachodnim i kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicą Dąbrówki, po drodze krzyżując się jedynie prostopadle z ulicą Jana III Sobieskiego^[1].

Ulica Zabrska to droga gminna nr 100355S o klasie drogi dojazdowej (D)^[2]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 25285^[3], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 40-083^[4]. Znajduje się w obrzaszrze administrowania Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach^[5]. Posiada jezdnię o nawierzchni z masy bitumicznej, a jej szerokość wynosi 6,2 m^[2]. Łączna długość ulicy wynosi 358 m^[6].

Ulicą nie kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Najbliższy przystanek autobusowy znajduje się przy ulicy Sokolskiej i placu Wolności (Katowice plac Wolności), a tramwajowy przy ulicy Gliwickiej (Katowice Dąbrówki i Katowice Sobieskiego)^[7].

Ulica nie posiada wyodrębnionych dróg rowerowych a wzdłuż ulicy Zabrskiej na odcinku pomiędzy ulicami Sokolską a Jana III Sobieskiego organizacja ruchu drogowego zezwala na kontraruch rowerowy wzdłuż jezdni ulicy^[8].

Północno-zachodnia część ulicy Zabrskiej zabudowana jest obiektami o funkcji mieszanej^[9] (w tym kompleksem budynków Global Office Park^[10]), natomiast bardziej uporządkowany charakter jest obszar zespołu zabudowy mieszkalnej z obiektami usługowymi w rejonie skrzyżowania ulic Zabrskiej i Sokolskiej^[11].

Zanim została wytyczona późniejsza ulica Zabrska, w 1856 roku z inicjatywy Friedricha Wilhelma Grundmanna został ukończony plan przestrzennej rozbudowy Katowic autorstwa Heinricha Moritza Augusta Nottebohma, który przewidywał ich zabudowę do granic Dębu i Załęża po stronie zachodniej^[12]. Przewodnim założeniem planu było wytyczenie dwóch placów, w tym późniejszego placu Wolności, od których miały się rozchodzić krótkie ulice spełniające funkcję wewnętrznej sieci drożnej^[13].

W miarę rozwoju miasta zabudowa wypełniała tereny pomiędzy Rawą a torami kolejowymi, lecz możliwości rozwoju Katowic w kierunku północnym były ograniczone, gdyż znajdowały się tam niezabudowane tereny nad Rawą i staw hutniczy^[14] sięgający zakolami nieregularnej linii po późniejszą ulicę Zabrską^[15]. Na mapie z 1865 roku w pobliżu późniejszego skrzyżowania ulic Sokolskiej i Zabrskiej zaznaczona jest grobla; funkcjonował tam przewóz promowy na drugą stronę stawu^[16]. W 1875 roku zawarto porozumienie w sprawie likwidacji stawu^[17], a w 1885 roku rozpoczęto prace związane z jego zasypaniem, przez co uzyskano nowe tereny budowlane w północnej części ówczesnego miasta^[18].

Kierunek późniejszej ulicy Zabrskiej determinowała równolegle biegnąca do niej późniejsza ulica A. Mickiewicza, którą wytyczono równolegle do południowego brzegu stawu hutniczego, a kierunek ten nabrał podstawowego znaczenia dla kompozycji urbanistycznej Katowic. Na nim oparto także kierunek sieci ulic zachodniej części miasta w ówczesnych granicach. Wytyczono m.in. równoległe do ulicy A. Mickiewicza ulicę Opolską czy śródmiejski fragment ulicy Gliwickiej^[19].

Sama natomiast ulica Zabrska wraz z ulicą F. Chopina została wytyczona w latach 90. XIX wieku. Podzieliła ona na pół dwa duże kwartały pomiędzy ulicami A. Mickiewicza a Opolską^[20]. W 1900 roku nadano jej nazwę Lessingstrasse^[21].

W 1922 roku drogę przemianowano na ulicę Zabrską^[21], która pochodzi od nazwy miasta Zabrze^[22]. W 1935 roku ulica Zabrska położona była w Dzielnicy I (Centrum). Ówczesnymi właścicielami budynków przy niej były różne osoby, z czego gmachu pod nr. 2 był nim konsulat niemiecki^[23]. Pod nr. 13 działał wówczas katowicki oddział Fabryki Łączników i Wyrobów Lanokutych oraz zakład instalacyjny, pod nr. 18 składnica urządzeń centralnego ogrzewania, a pod nr. 24 garaże samochodowe. Przy ulicy Zabrskiej 14 mieszkał natomiast inż. arch. Stanisław Mielnicki^[24].

W latach 1939–1945 drogę ponownie przemianowano na Lessingstrasse, a w 1945 roku przywrócono jej poprzednią nazwę – ulica Zabrska^[21].

Na początku lat 90. XX wieku w rejonie ulic Zabrskiej, Dąbrówki i A. Mickiewicza pozostała jeszcze zabudowa gospodarczo-przemysłowa i były to wówczas jedynie nie do końca zabudowane tereny w obrębie pierwotnej tkanki urbanistycznej miasta Katowice^[25]. W latach 2019–2024 roku na tych terenach trwała budowa zespołu budynków Global Office Park^[10][26].

Wcześniej, bo w 2006 roku ulicę Zabrską zmodernizowano na odcinku pomiędzy ulicami Sokolską a Jana III Sobieskiego. W ramach prac przebudowano kanalizację deszczową, a także wymieniono nawierzchnię jezdni i chodników wraz z krawężnikami i obrzeżami^[27]. W 2012 roku wyremontowano kamienicę pod nr. 12^[28].

• Kamienica (ul. Zabrska 1 / Sokolska 10)^[29] – z końca XIX wieku w stylu historyzmu; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym kalenicowym; elewacja narożnej kamienicy do strony ulicy Sokolskiej jest dziesięcioosiowa, od strony ulicy Zabrskiej czteroosiowa, a od strony kościoła Przemienienia Pańskiego trzynastoosiowa; osie kamienicy są lekko zryzalitowane i wydzielone pionowymi boniowanymi pasami; cokół i parter kamienicy jest tynkowany, natomiast wyżej elewacje są pokryte okładziną ceglaną z pionowymi pasami tynku^[30],
• Kamienica (ul. Zabrska 3)^[29] – prawdopodobnie z 1899 roku w stylu historyzmu według projektu budowniczego Franza Blindowa; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym z mansardową połacią z lukarnami od strony ulicy; fasada kamienicy jest ośmioosiowa, z czego pary dwóch skrajnych osi są zespolone w obrębie ryzalitów flankowanych pasami boni; na wschodnim ryzalicie, zwieńczonym facjatką w formie ściętego trójkąta, znajduje się balkon; na fasadzie kamienicy występują także różnego typu detale w tynku, jak profilowane opaski okienne czy nadokienniki z dekoracją roślinną i trójkątnymi naczółkami^[31],
• Kamienica (ul. Zabrska 5)^[29] – z 1899 roku w stylu historyzmu według projektu budowniczego Franza Blindowa; nadbudowana w 1918 roku; jest to obiekt murowany z cegły, pięciokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym z mansardową połacią od podwórza; fasada kamienicy jest symetryczna i dziewięcioosiowa, na parterze jest ona tynkowana z boniowaniem pasowym, a na piętrach ceglana z poziomymi pasami tynku; dwie osie skrajne kamienicy zostały ujęte w obrębie płytkich ryzalitów; opaski okienne od drugiej do czwartej kondygnacji są ujęte w tynkowy detal i dodatkowo nad oknami drugiej kondygnacji znajdują się trójkątne nadokienniki^[32],
• Kamienica (ul. Zabrska 7)^[29] – z 1900 roku w stylu historyzmu według projektu budowniczego Ludwiga Goldsteina; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym z mansardową połacią z lukarnami od strony ulicy; fasada kamienicy jest symetryczna i ośmioosiowa; z czego dwie skrajne zostały ujęte w obrębie płytkich ryzalitów zwieńczonych wolutowymi facjatami i zaakcentowanymi na drugiej kondygnacji balkonami na rzucie trapezu; fasada jest otynkowana, z czego na parterze jest dodatkowo boniowana pasowo; kamienica posiada tynkowane detale w formie profilowanych obramień okiennych, nadokienników w formie trójkątnych naczółków czy gzymsów na kroksztynach^[33],
• Kamienica (ul. Zabrska 9)^[29] – z 1903 roku w stylu modernizmu z elementami historyzmu według projektu budowniczego Ludwiga Goldsteina; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym kalenicowym z lukarnami; fasada kamienicy jest symetryczna i ośmioosiowa, z czego dwie skrajne zostały ujęte w obrębie płytkich ryzalitów i zwieńczone trójkątnymi szczytami; fasada na parterze jest tynkowana i boniowana, a powyżej obłożona okładziną ceglaną z poziomymi pasami tynku i płycinami ujmującymi okna na trzeciej kondygnacji w ryzalitach; okna fasady zostały częściowo zamknięte łukiem odcinkowym, a część z nich jest prostokątna^[34],
• Kamienica (ul. Zabrska 11)^[29] – z 1903 roku w stylu modernizmu i secesji z elementami historyzmu według projektu opracowanego w firmie budowlanej Aronade und Goldstein; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym z mansardową połacią z lukarnami; fasada kamienicy jest symetryczna i ośmioosiowa, z czego dwie skrajne zostały ujęte w obrębie płytkich ryzalitów i zwieńczone zostały trójkątnymi szczytami w formie ściętych trójkątów; fasada na parterze jest tynkowana i boniowana, a powyżej obłożona okładziną ceglaną z poziomymi pasami tynku i płycinami ujmującymi okna na trzeciej kondygnacji w ryzalitach; zachowały się detale w tynku w formie obramień okiennych ze stylizowaną dekoracją roślinną, płycin międzyokiennych czy dekoracji szczytów; okna są prostokątne i zamknięte łukami odcinkowymi^[35],
• Kamienica (ul. Zabrska 12)^[29] – z 1905 roku i nadbudowana w 1928 roku; w stylu modernizmu z elementami neogotyku; jest to obiekt murowany z cegły, pięciokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; fasada kamienicy jest symetryczna i dziewięcioosiowa, a czego trzy środkowe osie są ujęte w ryzalit, a także flankowana jest pasami boniowania; parter i ryzalit fasady jest tynkowany i boniowany z dwoma poziomymi pasami okładziny ceglanej, a na piętrach w bocznych partiach posiada ona okładzinę ceglaną; kamienica wzbogacona jest detalem w tynku w formie obramień okien, szczególnie w środkowej części ze zwieńczeniem z inskrypcją o treści „1905”, a ponadto nad bramą wjazdową znajduje się detal o kształcie stylizowanej nici roślinnej; w osiach środkowych części bocznych na trzeciej i czwartej kondygnacji znajdują się balkony z murowanym, ażurowanymi balustradami^[36],
• Kamienica (ul. Zabrska 13)^[29] – z 1903 roku w stylu historyzmu według projektu budowniczego Franza Blindowa; jest to obiekt murowany z cegły, pięciokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym z mansardową połacią z lukarnami do strony ulicy i hełmem; kamienica znajduje się w narożu ulic, elewacja od strony ulicy Zabrskiej jest siedmioosiowa, a do strony ulicy Jana III Sobieskiego sześcioosiowa, z czego osie sąsiadujące z narożem są lekko zryzalitowane, flankowane pionowymi pasami pseudoboniowania i zwieńczone facjatkami; narożnik kamienicy jest jednoosiowy, z balkonem i wielobocznym wykuszem, zwieńczony wieloboczną wieżyczką z kopulastym hełmem; na elewacjach znajdują się detale tynkowe w formie obramień okien, nadokienników i naczółków; okna są prostokątne i zamknięte łukiem odcinkowym^[37],
• Kamienica (ul. Zabrska 14)^[29] – z 1905 roku i nadbudowana w 1935 roku; w stylu modernizmu i historyzmu; jest to obiekt murowany z cegły, pięciokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym z lukarnami; kamienica znajduje się w narożu ulic, elewacja od strony ulicy Zabrskiej jest ośmioosiowa, a od strony ulicy Jana III Sobieskiego pięcioosiowa; narożnik, flankujące go skrajne osie, a także parter są otynkowane, a pozostała część kamienicy pokryta jest okładziną ceglaną; detal tynkowy znajduje się tutaj w formie obramień okiennych z nadokiennikami o różnych kształtach i uzupełnionych elementami roślinnymi^[38],
• Kamienica (ul. Zabrska 16)^[29] – z 1910 roku w stylu modernizmu według projektu budowniczego Franza Blindowa; jest to obiekt murowany z cegły, pięciokondygnacyjny z poddaszem, zwieńczony dachem dwuspadowym, krytym dachówką; znajduje się ona w narożniku ulic, elewacja od strony ulicy Zabrskiej jest ośmioosiowa, symetryczna i z wykuszem, a od strony ulicy Jana III Sobieskiego siedmioosiowa z balkonami na trzeciej i czwartej osi; narożnik kamienicy jest jednoosiowy; elewacje są otynkowane, z czego na parterze są one dodatkowo boniowane; tynkowe detale kamienicy występują tutaj w formie opasek okiennych na parterze, podziałów płycinowych na piętrach i girland roślinnych na wykuszu^[39].

Według stanu z końca lutego 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 149 aktywnych podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Zabrskiej, w tym m.in.: kancelarie radców prawnych, podatkowe i adwokackie, biura rachunkowe, gabinety opieki zdrowotnej, wspólnoty mieszkaniowe, stowarzyszenia i fundacje (w tym Fundacja Pałac w Bycinie), agencje reklamy, firmy handlowe, placówka szkoleniowa, zakłady remontowo-budowlane, związek zawodowy, piekarnia i inne^[40].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Zabrskiej przynależą do parafii Przemienienia Pańskiego^[41].

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-29-1 .
• MichałM. Bulsa MichałM., Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9  (pol.).
• LeszekL. Danilczyk LeszekL., MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część I studium historyczne, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994a  (pol.).
• LeszekL. Danilczyk LeszekL., MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część II studium konserwatorskie, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994b  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7 .
• Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/36 r., Katowice: Dr. E. Kwaśnik, 1935  (pol.).
• WandaW. Mrozek WandaW. (red.), Katowice: ich dzieje i kultura na tle regionu, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, Śląski Instytut Naukowy, 1976  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• JózefJ. Szaflarski JózefJ. (red.), Katowice 1865–1945: zarys rozwoju miasta, Katowice: Śląski Instytut Naukowy. Wydawnictwo „Śląsk”, 1978  (pol.).