Ten artykuł należy dopracować:
przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy.
Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.

Unieważnienie małżeństwa – instytucja prawa rodzinnego. Według polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżeństwo może być unieważnione konstytutywnym wyrokiem sądu. Dopóki nie stanie się on prawomocny, małżeństwo zawarte wbrew zakazowi istnieje i korzysta z pełnej ochrony prawnej. Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie.

Przyczyny unieważnienia małżeństwa można podzielić na trzy grupy:

Przeszkody małżeńskie

 Osobny artykuł: Przeszkody małżeńskie.

• wiek (mniej niż 18 lat)
• ubezwłasnowolnienie całkowite
• choroba psychiczna
• bigamia
• pokrewieństwo (w linii prostej oraz rodzeństwo)
• powinowactwo (w linii prostej)
• przysposobienie

Wady oświadczeń woli

• brak świadomości (conscientia)
• błąd co do tożsamości drugiej strony
• wpływ bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej na wyrażenie woli, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste (wymuszone małżeństwo)

Niedostatki pełnomocnictwa

Niedostatki pełnomocnictwa udzielonego do zawarcia małżeństwa:

• brak zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika
• pełnomocnictwo nieważne
• pełnomocnictwo skutecznie odwołane

Legitymacja czynna w procesie o unieważnienie małżeństwa, uzależniona jest od przyczyny unieważnienia.

• w przypadku unieważnienia małżeństwa z powodu przeszkody wieku, ubezwłasnowolnienia, choroby psychicznej, powinowactwa i przysposobienia – tylko małżonkowie
• w przypadku bigamii i pokrewieństwa – każdy, kto ma w tym interes prawny (np. małżonek i dzieci z poprzedniego małżeństwa w przypadku bigamii)
• w przypadku przeszkody wieku, gdy kobieta zaszła w ciążę – tylko ona
• w przypadku wadliwości związanych z pełnomocnictwem – tylko małżonek, który udzielił tego pełnomocnictwa
• w przypadku wad oświadczeń woli – tylko małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

Ponadto powództwo o unieważnienie małżeństwa w każdym przypadku może wytoczyć prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka (odpowiednio: na podstawie art. 22 k.r.o., art. 14 pkt 4 ustawy o RPO i art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o RPD).

Gdy okoliczność, ze względu na którą małżeństwo było zakazane ustała, występuje konwalidacja małżeństwa. Powoduje to, iż małżeństwo zawarte mimo istnienia przeszkody nie może być unieważnione^[1]. Okoliczności prowadzące do konwalidacji można podzielić na cztery grupy:

1. Ustanie przeszkód małżeńskich
   • wiek – osiągnięcie wymaganego wieku przed wytoczeniem powództwa
   • ubezwłasnowolnienie – gdy zostało uchylone
   • bigamia – jeśli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione (z wyjątkiem sytuacji gdy małżeństwo ustało przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo)
   • przysposobienie – gdy stosunek przysposobienia ustał
2. Fakt nawiązania przez małżonków pożycia, mimo wadliwości związanych z pełnomocnictwem
3. Upływ terminów do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński – 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli albo od wykrycia błędu albo od ustania stanu obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku 3 lata od zawarcia małżeństwa
4. Zakaz unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki – można unieważnić małżeństwo mimo jego ustania:
   • gdy zostało zawarte pomimo występowania przeszkody pokrewieństwa lub bigamii
   • gdy ustało z powodu śmierci jednego z małżonków, jeżeli śmierć nastąpiła w czasie po wytoczeniu powództwa o unieważnienie

 Wykaz literatury uzupełniającej: Unieważnienie małżeństwa.

• Stwierdzenie nieważności małżeństwa

• Jerzy Ignatowicz, Mirosław Nazar Prawo rodzinne, Warszawa, LexisNexis, 2006 ISBN 978-83-7334-643-7.

• Unieważnienie małżeństwa z powodu wady oświadczenia woli małżonka. prawoprosto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-29)].