Władysław Kopaliński (2006) | |
Imię i nazwisko |
Władysław Sterling / Stefczyk |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
14 listopada 1907 |
Data i miejsce śmierci |
5 października 2007 |
Narodowość |
polska |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Władysław Kopaliński[a], właśc. Władysław Sterling[1], po II wojnie światowej Jan Władysław Stefczyk (ur. 14 listopada 1907 w Warszawie, zm. 5 października 2007 tamże[2]) – polski leksykograf, tłumacz, wydawca, w latach 1949–1954 prezes i redaktor naczelny Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”. Twórca „Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych”[3], potocznie nazywanego słownikiem Kopalińskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn właściciela fabryki kopert Samuela Sterlinga (zm. 1933[4]) i Reginy z domu Wilner (zm. 1932[5]); był najmłodszy spośród pięciorga rodzeństwa. Uczył się w gimnazjum realno-filozoficznym im. Michała Kreczmara w Warszawie. Studiował anglistykę na Uniwersytecie Warszawskim, ale studiów nie ukończył. W latach 30. pomagał ojcu w prowadzeniu drukarni (będąc jej współwłaścicielem). W 1936 ożenił się z Adelą Bartoszewicz (zm. 22 lutego 2007). W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie, zdecydował się nie iść do getta. W czasie wojny stracił nieomal całą rodzinę. Tuż przed wybuchem powstania warszawskiego przedostał się do Lublina. Od końca 1944 do kwietnia 1959 zastępca dyrektora programowego do spraw artystycznych Polskiego Radia w Lublinie, przeniesionego w marcu 1945 do Warszawy. W latach 40. i 50. XX wieku autor audycji radiowych „Odpowiedzi z różnych szuflad”. W latach 1949–1954 redaktor naczelny, a później prezes Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, w latach 1954–1974 publicysta „Życia Warszawy” (gdzie publikował cotygodniowy felieton – był m.in. twórcą polskiego słowa „nastolatki”, użytego po raz pierwszy w felietonie pt. „Autentyczny widz” z 2 maja 1959). W latach 1956–1970 był członkiem komitetu redakcyjnego „Pism” Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Korespondent PAP w Waszyngtonie (1958–1960). W marcu 2007 ożenił się z Anną Mysłowską, tłumaczką literatury pięknej (m.in. książek Rachel Billington i J.M. Coetzee).
Tłumaczył literaturę anglosaską (m.in. Sinclaira Lewisa), był autorem opracowań dzieł literatury klasycznej i współczesnej. Powszechnie znany jako autor dzieł leksykograficznych i encyklopedycznych.
Laureat Nagrody Kulturalnej „Solidarności”, nagrody Warszawskiej Premiery Literackiej – Książka Roku (1985), Nagrody „Problemów” (1985) – za całokształt twórczości w dziedzinie językoznawstwa i kultury[6], Nagrody Nike Warszawska (1986) – za Słownik mitów i tradycji kultury; Nagrody Funduszu Literatury, nagrody Międzynarodowego Kuratorium Książki Dziecięcej IBBY, włoskiej nagrody European Prize „Pier Paolo Vergerio” (1988) – za Opowieści o rzeczach powszednich; Nagrody Edytorskiej Polskiego PEN Clubu (1991 – za całokształt twórczości), nagrody Ikara (1996).
Członek PPR (1946–1948), PZPR (1948–1981). Należał do Związku Literatów Polskich (1949–1983) i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989–2007).
Mieszkał w Warszawie, przy ul. Koszykowej 1. Zmarł po długiej chorobie nowotworowej ponad miesiąc przed swoimi 100 urodzinami. Został pochowany 15 października 2007 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B31-tuje-16)[7].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 lipca 1954)[8]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 sierpnia 1945)[9]
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]- Baśka. Sztuka w 3 aktach (Komedia w 3 aktach, 8 odsłonach; jako Jan Stefczyk; pierwodruk: „Twórczość” nr 1/1954; wydanie książkowe: Czytelnik 1954).
- Bałagan na Marsie. Niedzielne pogwarki (felietony drukowane w latach 1954–1956 w „Życiu Warszawy”; Czytelnik 1957).
- Warszawska niedziela. Wybór felietonów z lat 1957–1964 (Czytelnik 1965).
- Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych (Tablice rysunkowe: Szymon Kobyliński; 1967; do 2007 30 wydań)[3].
- W Warszawie i w Warszawce. Wybór felietonów z lat 1965–1967 (felietony drukowane w „Życiu Warszawy”; 1968).
- Nie nazwane lata (felietony drukowane w latach 1967–1970 w „Życiu Warszawy”; Wydawnictwo Literackie 1972).
- Western w autobusie (felietony; Państwowy Instytut Wydawniczy 1974).
- Księga cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku (wespół z Pawłem Hertzem).
- Kot w worku, czyli Z dziejów pojęć i rzeczy (Krajowa Agencja Wydawnicza 1975, 1977).
- Drugi kot w worku, czyli Z dziejów nazw i rzeczy (ilustr. Henryk Tomaszewski; wydane: 1978, 1989).
- Trzeci kot w worku, czyli Rozmaitość świata (wydane: 1982).
- Słownik mitów i tradycji kultury (wydane: 1985, 1987, 1988, 1991, dodruk: 1993; 1996, 1997, 1998, 2001, 2003, 2006).
- Opowieści o rzeczach powszednich (wydane: 1987, 1988, 1990, 1994, 1998, 2004, 2006).
- Słownik symboli (wydane: 1990, 1991 (opr.); 1995, 1997, 1999, 2001, 2006).
- Słownik przypomnień (wydane: 1992, 1993, 1996, 1999, 2006).
- Koty w worku, czyli z dziejów pojęć i rzeczy (wydane: 1975–1982, 1993, 1997, 2004).
- Encyklopedia „drugiej płci” (wydane: 1995, 2001, jako Encyklopedia „drugiej płci”. Wszystko o kobietach 2006).
- Słownik eponimów czyli wyrazów odimiennych (wydane: 1996, 2004, dodruk:2006).
- Podręczny słownik wyrazów obcych (wydane: 1996, 1999, 2002, 2006).
- Słownik wydarzeń, pojęć i legend XX wieku (wydane: 1999, 1999, 2000, dodruk: 2002; dodruk: 2006).
- Leksykon wątków miłosnych (wydane: 2002, 2003, 2004).
- Mój przyjaciel Idzi (wybór felietonów z „Życia Warszawy” i „Polityki”; 2003).
- 125 baśni do opowiadania dzieciom (wydane: 2004).
- Przygody słów i przysłów. Leksykon (wydane: 2007).
- Od słowa do słowa. Leksykon (wydane: 2007).
Tłumaczenia (wybór)
[edytuj | edytuj kod]- J.B.S. Haldane, Mój przyjaciel pan Liki (Wyd. Książka, Łódź 1947).
- M. Fischer, Podróż do nowego świata (Wyd. Książka, Warszawa 1948).
- Sinclair Lewis, Królewska krew (t. I–IV, Wyd. Prasa Wojskowa 1949–1950).
- Czao Szu-li, Piosenki Li Ju-Tsaja (Czytelnik 1950).
- Erwin Bartz, W jarzmie Wehrmachtu (Czytelnik 1951).
- Czao Szu-li, Opowieści spod złotego modrzewia (Czytelnik 1951).
Opracowania edytorskie
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Słonimski, Kroniki tygodniowe 1927–1939 (Państwowy Instytut Wydawniczy 1956).
- Edgar Allan Poe, Opowiadania (wybór i przedmowa; Czytelnik 1956, 1986, ISBN 83-07-00836-0 [brosz., t. 1–2], ISBN 83-07-00835-2 [opr., t. 1–2]; 1989, ISBN 83-07-00836-0).
- Herbert George Wells, Opowieści fantastyczne (Czytelnik 1956).
- E.T.A. Hoffmann, Dzieła wybrane (t. I–V; Czytelnik 1957–1962).
- Tadeusz Żeleński, Znasz-li ten kraj? (Wydawnictwo Literackie 1962).
- Mark Twain, Trzydzieści trzy opowieści (Czytelnik 1973).
- Richard Hughes, Orkan na Jamajce (autor wstępu; Książka i Wiedza 1979 [2 wyd.]).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kopaliński był jego pseudonimem, pochodzącym od nazwiska nauczycielki języka polskiego, Joanny Kopalińskiej, która zainteresowała ucznia językiem i literaturą: Władysław Kopaliński, czyli o leksykografii z ludzką twarzą.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kiedy przeszłość sięga tak daleko w przyszłość, że znajdujemy ją koło siebie. Władysław Kopaliński. Zydowski Instytut Historyczny, 2021. [dostęp 2022-03-10]. (pol.).
- ↑ Kopaliński Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-18] .
- ↑ a b Przez pewien czas słownik był dostępny jako część Encyklopedii multimedialnej Omnia wydawnictwa De Agostini i w Internecie (za: Dąbkowski Grzegorz, Polskie słowniki w Internecie). „Studia Medioznawcze”, vol. 3 (13), 2003, nr 3, s. 64.
- ↑ „Nasz Przegląd”, s. 8, 1933-04-10. Warszawa.
- ↑ „Nasz Przegląd”, s. 16, 1932-10-09. Warszawa.
- ↑ Nagrody „PROBLEMÓW" w roku 1985 otrzymują:, „Problemy”, nr 11 (472), RSW „Prasa-Książka Ruch", listopad 1985, s. 2, ISSN 0032-9487 .
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 97, poz. 1147 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy zawodowej w dziedzinie przemysłu graficznego i księgarstwa” - wskazany jako Jan Stefczyk.
- ↑ M.P. z 1945 r. nr 39, poz. 94 „w uznaniu zasług, położonych dla sprawy radiofonii w Polsce, a w szczególności odbudowy Centralnej Rozgłośni Polskiego Radia w Raszynie” - wskazany jako Jan Stefczyk.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Magdalena Prokopowicz (red.): Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Demart, Warszawa 2010, s. 169–170.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mariusz Kubik, „Portrety pisarzy: Władysław Kopaliński, czyli o leksykografii z «ludzką twarzą»”, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, nr 5/81, luty 2001 r.
- Joanna Szczęsna, „Kopaliński: Życie przepołowione”, „Gazeta Wyborcza”. gazetawyborcza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-12)].