Warkocz Bereniki

Nazwa łacińska	Coma Berenices
Dopełniacz łaciński	Comae Berenices
Skrót nazwy łacińskiej	Com
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	13 h
Deklinacja	22°
Charakterystyka
Powierzchnia	386 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	0
Najjaśniejsza gwiazda	Beta Comae Berenices (4,23m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Psy Gończe Wielka Niedźwiedzica Lew Panna Wolarz
Roje meteorów	Coma Berenicydy
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 57° S a 90[1]° N.
Multimedia w Wikimedia Commons

Warkocz Bereniki (łac. Coma Berenices, dop. Comae Berenices, skrót Com) – gwiazdozbiór nieba północnego, 42. co do wielkości, znany od starożytności. W połowie XVI w. uczynił go gwiazdozbiorem holenderski kartograf Gerardus Mercator. Wcześniej jego gwiazdy stanowiły ogon Lwa^[2]. Dopiero w XVI wieku ten układ gwiazd był rozpoznawany jako pełnoprawny gwiazdozbiór. Sprawę przypieczętował Tycho Brahe, który ujął Warkocz Bereniki w swoim katalogu gwiazdowym^[3]. Widoczny w Polsce od zimy do lata. Liczba gwiazd widoczna nieuzbrojonym okiem: około 50.

Nazwa związana jest z postacią historyczną, żyjącą w III wieku p.n.e. Bereniką, żoną egipskiego króla Ptolemeusza III. Władca ten przyczynił się do rozkwitu ekonomicznego i kulturalnego państwa. Jednak było to okupione licznymi wojnami. Na początku trzeciej wojny syryjskiej (246 p.n.e.) jego żona obiecała tuż po zamążpójściu poświęcić włosy bogini Afrodycie, jeśli jej mąż wróci cały z wojny. Gdy Ptolemeusz III powrócił cały i zdrowy, Berenika ścięła włosy i zostawiła w świątyni Afrodyty. Następnego dnia włosy zniknęły, co doprowadziło króla do wściekłości. Zagadkę rozwiązał nadworny astronom króla Konon z Samos, tłumacząc że Afrodyta była tak zadowolona z daru, iż postanowiła umieścić włosy na niebie w postaci gwiazd. Opowieść tę przekazywano z pokolenia na pokolenie, między innymi Ptolemeusz wspomina w Almageście o puklu włosów na niebie^[3][4].

Najjaśniejsze gwiazdy konstelacji to:

• β Comae Berenices – 4,23^m
• Druga w kolejności α Com (4,32^m), ma zwyczajową nazwę Diadem, która odnosi się do korony noszonej przez królową Berenikę. Jest to układ prawie identycznych żółtobiałych karłów typu widmowego F5. Największa separacja to 0,7 sekundy łuku, a ich okres orbitalny wynosi prawie 26 lat.
• Kolejna co do jasności, γ Comae Berenices (4,35^m), to olbrzym typu widmowego K znajdujący się w odległości około 170 lat świetlnych. Jest widoczny na tle Gromady Warkocza Bereniki, ale do niego nie należy.

Warte zauważenia słabsze gwiazdy:

• 24 Com to gwiazda podwójna. Składa się z pomarańczowego olbrzyma o jasności 5,2^m oraz biało-niebieskiej gwiazdy o jasności 6,7^m. Składniki oddalone są o 20 sekund kątowych.
• Z kolei 35 Com jest układem wizualnie podwójnym, złożonym z żółtej (5,5^m) i białej gwiazdy (7,2^m).
• Gwiazda FK Com jest prototypem dla klasy szybko rotujących gwiazd zmiennych.

Ten rejon nieba nie obfituje w gwiazdy, za to zawiera wiele galaktyk. W Warkoczu Bereniki znajduje się osiem obiektów z katalogu Messiera. Odległa o około 300 mln lat świetlnych najbliższa gromada galaktyk, Coma, w gwiazdozbiorze Warkocza Bereniki, o średnicy około 20 mln lat świetlnych, zawiera kilka tysięcy galaktyk, pośród których przeważają eliptyczne i soczewkowate, o bardzo małych jasnościach. Galaktyki spiralne wchodzące w skład tej gromady, a więc:

• M85 (NGC 4382 w katalogu NGC). Jest to najbardziej oddalona na północ spośród wszystkich galaktyk Gromady w Pannie. Położona jest w odległości 60 milionów lat świetlnych i ma rozmiar 125 tysięcy lat świetlnych. Została dostrzeżona po raz pierwszy przez Pierre'a Méchaina w marcu 1781.
• M88 (NGC 4501),
• M91 (NGC 4571),
• M98 (NGC 4192),
• M99 (NGC 4254)
• M100 (NGC 4321) (10,1^m) jest jedną z najjaśniejszych galaktyk należących do Gromady w Pannie. Galaktyka odznacza się wyraźnymi ramionami i jest zaliczana do galaktyk obfitujących w nowe gwiazdy. Do 2006 w M 100 zaobserwowano sześć supernowych. Galaktyki te są w zasięgu amatorskich teleskopów.
• Inna ciekawa galaktyka to M64 (NGC 4826), zwana często Galaktyką Czarnooką lub galaktyką Podbite Oko, ze względu na kształt przypominający ludzkie oko. Odkryta w 1779 przez Edwarda Pigotta galaktyka spiralna stanowi popularny cel amatorskich obserwacji. Badania z lat 90. XX wieku wykazały, że gaz międzygwiazdowy na obrzeżach M 64 porusza się w kierunku przeciwnym do kierunku obiegu materii w obszarach wewnętrznych. Z tego względu na ich styku występuje znaczna aktywność gwiazdotwórcza.
• Kolejne ciekawe ciało niebieskie to najjaśniejsza wśród ośmiu obiektów gromada kulista M 53 (NGC 5024) o rozmiarach kątowych 13′ i jasności 7,6^m. Obiekt oddalony jest o około 58 tysięcy lat świetlnych, zatem relatywnie daleko od centrum Galaktyki, nad jej płaskim dyskiem. Gromada została odkryta przez niemieckiego astronoma Johanna Bodego w 1775 roku.

Gromada o nazwie Melotte 111 ma średnicę, równą średnicy dziesięciu Księżyców, i jest jedną z najbliższych Ziemi.

Galaktyka spiralna NGC 4565 o jasności 10,42^m ułożona do nas „kantem”. Położona jest w odległości około 20 milionów lat świetlnych, nie należy więc do Gromady galaktyk Panny, znajdujących się daleko za nią.

W północnej części gwiazdozbioru, w pobliżu gwiazdy 31 Comae Berenices, znajduje się północny biegun galaktyczny, jeden z dwóch punktów, w którym oś obrotu naszej Galaktyki przecina sferę niebieską.

Zobacz multimedia związane z tematem: Warkocz Bereniki

Zobacz hasło Warkocz Bereniki w Wikisłowniku

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Warkocza Bereniki
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

• gwiazdozbiór Warkocza Bereniki w serwisie Constellation Guide (ang.)