Wilkowyja

wieś
Uczniowie szkoły w Wilkowyi na zdjęciu wykonanym w 1924 roku
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	gnieźnieński
Gmina	Kłecko
Liczba ludności (2021)	387
Strefa numeracyjna	061
Kod pocztowy	62-270[2]
Tablice rejestracyjne	PGN
SIMC	0585472
Położenie na mapie gminy Kłecko Wilkowyja
Położenie na mapie Polski Wilkowyja
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Wilkowyja
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Wilkowyja
52°38′15″N 17°24′57″E/52,637500 17,415833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wilkowyja (niem. Neu Paulsdorf^[3]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Kłecko, na zachodniej krawędzi doliny Jeziora Gorzuchowskiego.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku Wilkowyję zamieszkiwało 387 mieszkańców, z czego 48,8% stanowiły kobiety, a 51,2% mężczyźni^[4]. Główna część miejscowości z zabudowaniami mieszkalnymi jednorodzinnymi, znajduje się przy drodze powiatowej 2154P, która łączy Wilkowyję z Polską Wsią i drogą wojewódzką nr 190. W miejscowości znajdują się zabytkowe zabudowania z przełomu XIX i XX wieku, w tym dawny budynek dworu i szkoły, stara gorzelnia oraz zabytkowy cmentarz ewangelicki.

Wilkowyja była wsią rycerską, własnością rodu Junoszy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1580 roku, wieś płaciła wówczas dziesięcinę do Kłecka. Prawdopodobnie jednak osada istniała w tym miejscu dużo wcześniej, gdyż Wilkowyja jest wymieniana jako jedna z osad służebnych kłeckiego grodziska^[5]. W 1793r. dziedzicem Wilkowyi był Mikołaj Węsierski^[6]. W XIX wieku wieś była własnością rodziny Chełmickich^[7], jednak w spisie z 1889 roku widnieje już jako posiadłość niemiecka^[8]. 18.03.1908 roku miejscowość w wyniku połączenia z obszarem dworskim Polska Wieś (Gustsbezirke Paulsdorf) zmieniła nazwę na Neu Paulsdorf^[9].

Wykres przedstawiający liczbę ludności wsi Wilkowyja na przestrzeni lat:

Źródła: 1893^[10]; 1895^[9]; 1910^[9]; 1998^[4]; 2002^[4]; 2009^[4]; 2011^[4]; 2021^[4]

Uwagi: W 1908 roku dokonano połączenia wsi Wilkowyja (95) z obszarem dworskim Polska Wieś (135)^[11][9].

Nazwa wsi prawdopodobnie wywodzi się od wilkowyjów, tj. łowców mających wabić wilki^[12]. Na przestrzeni wieków wraz ze zmianami w języku nazwa osady ulegała wielokrotnym przekształceniom. Jan Długosz odnotowuje miejscowość jako Wylkowygye^[13][14]. W dokumentach z 1580 roku wieś występuje już jako Wilkowiae^[15]. W opracowaniu Poznańskiego Towarzystwa Nauk pt. Roczniki z 1891 roku, miejscowość została opisana jako Wyłkowyja^[8], natomiast w dziewiętnastowiecznych dokumentach kościelnych nazwa Wilkowyji zapisywana była po łacinie jako Vylkovygye^[16]. Od 1908 roku do czasu przyłączenia Wielkopolski do państwa polskiego oraz w czasie okupacji niemieckiej miejscowość nosiła niemiecką nazwę Neu Paulsdorf^[9][17].

Z Wilkowyi pochodziło dwóch uczestników Powstania Wielkopolskiego odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym^[18].

1. Franciszek Baszczyński (ur. 1.01.1898) – od 4.02.1919 do 18.02.1919 jako ochotnik brał udział w Kompanii Jarocińskiej w walkach pod Miejską Górką, Sarnowem, Rawiczem, od 19.02.1919 do lipca 1921 służył w kompanii łączności 11 Pułku Strzelców Wielkopolskich, skąd został zwolniony do rezerwy
2. Andrzej Urbaniak (ur. 26.10.1892) – od 27.12.1918 do 18.02.1919 pełnił służbę patrolową i wartowniczą w Poznaniu w dzielnicy Poznań-Jeżyce

• 30 września 1761 roku na wzgórzu Kuś, odzielającym Wilkowyję od Gorzuchowa odbył się jeden z ostatnich na ziemiach polskich proces o czary, w wyniku którego spalono na stosie 10 kobiet - zielarek pochodzących z Gorzuchowa. Najmłodsza skazana miała niespełna 13 lat. W 1776 roku, piętnaście lat po tym wydarzeniu sejm Rzeczypospolitej zakazał stosowania kary śmierci w tego typu procesach. Obecnie w tym miejscu w celu upamiętnienia kobiet znajduje się krzyż, tablica pamiątkowa, 10 kamieni symbolizujących skazane, a także figura przedstawiająca najmłodszą zielarkę^[19][20][21].
• W Wilkowyi do połowy XIX wieku znajdował się kamień, posiadający charakterystyczne wgniecenie przypominające kształtem ludzką stopę. Według lokalnej legendy powstanie tego kształt przypisywano św. Wojciechowi, który miał zatrzymać się w miejscowości podczas swojej wędrówki z Wągrowca do Gniezna. W 1858 roku głaz usunięto i użyto przy budowie mostu^[22][10].
• Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1893 roku wieś zamieszkiwało 91 osób z czego 85 było wyznania katolickiego^[10]. Powierzchnia miejscowości wynosiła wówczas 390 ha. W 1910 roku, dwa lata po połączeniu z obszarem dworskim Polska Wieś wieś liczyła 338 mieszkańców^[23][9].
• Miejscowość posiadała kilka, obecnie zanikłych przysiółków tj. Wilkowyszki, Bachorza, Białe Błoto, Zastawa i Koćmierz^[10].

• Wilkowyja