Wojciech Trąmpczyński

Wojciech Trąmpczyński

Data i miejsce urodzenia	8 lutego 1860 Dębłowo k. Gniezna
Data i miejsce śmierci	1953 Poznań
Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 1 grudnia 1922 do 27 listopada 1927
Przynależność polityczna	Chrześcijański Związek Jedności Narodowej
Następca	Julian Szymański
Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 14 lutego 1919 do 1 grudnia 1922
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Następca	Maciej Rataj
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Wojciech Trąmpczyński (właśc. Stefan Wojciech, ur. 8 lutego 1860 w Dębłowie k. Gniezna, zm. 2 marca^[1] lub 2 września^[2] lub 19 października^[3] 1953 w Poznaniu) – polski polityk, prawnik, działacz Narodowej Demokracji, marszałek Sejmu i Senatu. Stał na czele władz administracyjnych podczas powstania wielkopolskiego. Był marszałkiem Sejmu Ustawodawczego (1919–1922), następnie w latach 1922–1927 marszałkiem Senatu I kadencji. Został członkiem dożywotnim Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania.

Był synem właściciela majątku ziemskiego, Aleksego i Emilii z Biedermannów^[4]. Oboje jego rodzice osierocili go, gdy był jeszcze dzieckiem^[5], ale wychowywał się w atmosferze patriotycznej. Początkowo uczył się w szkole ludowej w Trzemesznie. Później uczęszczał do Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Podczas nauki w tej szkole wstąpił do Towarzystwa Tomasza Zana, w którym zdobywał wiadomości o polskiej literaturze i historii, które nie były mu przekazywane w trakcie edukacji w instytucji będącej narzędziem germanizacji. W 1877 roku zdał maturę. Następnie zdał na prawo na Uniwersytecie Berlińskim. Po pierwszym roku studiów przeniósł się jednak na Uniwersytet Wrocławski, pod wpływem antypolskich nastrojów panujących w stolicy Niemiec. Tam prowadził działalność w nielegalnym polskim młodzieżowym ruchu narodowym, jak również w legalnych organizacjach zrzeszających Polaków. Studia ukończył w 1881 roku, uzyskując stopień doktora praw^[6].

Po zakończeniu studiów, powrócił do Dębłowa. Próbował podjąć praktykę w Sądzie Okręgowym w Gnieźnie, jednak nie udało mu się to. Z tego powodu rozpoczął praktykę zawodową w Poznaniu jako referendariusz służby przygotowawczej na aplikacjach sędziowskiej i adwokackiej. Udało mu się zdać egzamin referendarski, dzięki czemu został mianowany asesorem sądowym, a później otrzymał nominację na adwokata i w 1886 roku otworzył w stolicy Wielkopolski własną kancelarię adwokacką^[7]. Specjalizował się w sprawach związanych z obrotem nieruchomościami, pomagając często Polakom, których władze niemieckie często zmuszały do sprzedawania ziemi pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Angażował się także w sprawach politycznych, takich jak obrona osób oskarżonych o posługiwanie się zabronionym przez ustawę o zgromadzeniach językiem polskim. W tym czasie brał także udział w tajnym nauczaniu języka polskiego. W 1892 roku otworzył swą kancelarię notarialną^[6].

W 1901 został wybrany do rady miejskiej Poznania. W organie tym był jednym z głównych reprezentantów polskich mieszkańców miasta. Brał m.in. udział i zabierał głos w demonstracjach poparcia dla strajku dzieci wrzesińskich, jak również tych odbywających się podczas procesu ich rodziców w Gnieźnie. Radnym poznańskim był do 1911 roku^[8].

Był także doradcą prawnym Banku Ziemskiego i dyrektorem poznańskiego Hotelu Bazar^[4].

W 1907 rząd pruski wniósł ustawę wywłaszczającą Polaków. W odpowiedzi na nią Trąmpczyński napisał broszurę Recht muss Recht bleiben (niem. Prawo musi pozostać prawem), w której dowodził bezprawności uchwalenia wspomnianego aktu prawnego^[5].

W 1910 roku Trąmpczyński został posłem Sejmu Pruskiego z prowincji poznańskiej. W 1911 roku trafił do Reichstagu^[5].

Podczas swej działalności parlamentarnej związał się ze Związkiem Ludowo-Narodowym. W 1914 roku Trąmpczyński znalazł się w składzie tajnego Koła Międzypartyjnego (przekształconego w 1916 r. w Tajny Komitet Międzypartyjny), którego celem była współpraca z podobnymi polskimi organizacjami w innych zaborach i za granicą. W swych wypowiedziach parlamentarnych opowiadał się za jednością wszystkich ziem polskich i włączeniem zaboru pruskiego do przyszłego państwa polskiego.

Był członkiem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce^[9].

W lipcu 1918 roku wszedł w skład Centralnego Komitetu Obywatelskiego (CKO), utworzonego na podstawie Tajnego Komitetu Międzypartyjnego. CKO był kierownictwem politycznym współdziałającym z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, który był uznawany przez państwa Ententy za polskie przedstawicielstwo. 7 października 1918 roku wraz z innymi członkami Koła Polskiego w parlamencie niemieckim, m.in. Władysławem Seydą i Wojciechem Korfantym, uznał się za obywatela polskiego i zażądał włączenia Wielkopolski do powstającego państwa polskiego. 11 listopada został wybrany na przewodniczącego Rady Ludowej miasta Poznania, w którą przekształcił się CKO. Pod jego kierownictwem prowadzono przygotowania do zwołanego 3 grudnia 1918 roku w Poznaniu Polskiego Sejmu Dzielnicowego.

8 grudnia 1918 roku, na posiedzeniu plenarnym Polskiego Sejmu Dzielnicowego, Trąmpczyński został wybrany na prezesa 80-osobowej Naczelnej Rady Ludowej. Później, w połowie grudnia, został wybrany naczelnym prezesem prowincji i rejencji poznańskiej^[4]. Jako wysoki urzędnik przyjmował w Poznaniu premiera pruskiego z SPD, Paula Hirscha.

28 listopada 1918 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał dekret o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego. Wybory odbyły się 26 stycznia 1919 roku; ich przeprowadzenie w dzielnicy pruskiej nie było możliwe, do Sejmu Ustawodawczego kolejny dekret dokonał kooptacji polskich posłów do Reichstagu; wśród nich był również Trąmpczyński.

 Osobny artykuł: Sejm Ustawodawczy (1919–1922).

W pierwszym dniu urzędowania Sejmu Ustawodawczego odbył się wybór marszałka izby. Na stanowisko to kandydowali, poza Trąmpczyńskim, także Wincenty Witos i Władysław Seyda. Ostatecznie 14 lutego 1919 roku ten pierwszy otrzymał 155 głosów, a kandydat ludowców – 149^[6].

Tuż po wyborze Trąmpczyński zrezygnował z przynależności do partii politycznej. Już w pierwszym swoim wystąpieniu jako marszałek izby miał szansę udowodnić swoją bezstronność – sprzeciwił się powieszeniu w sali obrad Sejmu krzyża, co postulowali posłowie prawicowi, a sprzeciwiali się lewicowcy.

5 czerwca 1919 roku Trąmpczyński ponownie wybrany został na funkcję marszałka. W głosowaniu otrzymał 186 głosów, a jego konkurent Błażej Stolarski 109^[10]. Miało to związek z sytuacją, w której marszałek odnowił swój mandat poselski w trakcie trwania kadencji - rozpoczął ją jako dawny poseł do Reichstagu, a następnie został wybrany w trakcie wyborów w Wielkopolsce.

Trąmpczyński organizował od podstaw Kancelarię Sejmową. Przewodniczył także Obywatelskiemu Komitetowi Obrony Państwa podczas wojny z bolszewicką Rosją w 1920 roku^[7]. Po powrocie Józefa Piłsudskiego z wyprawy kijowskiej wygłosił przed kościołem św. Aleksandra w Warszawie na cześć Naczelnego Wodza entuzjastyczne przemówienie, porównując jego czyny do dokonań Bolesława Chrobrego, Jana Karola Chodkiewicza i Jana III Sobieskiego^[11]:

Stwierdził także, że wojska Piłsudskiego

Jako prawnik szczególną uwagę poświęcał pracom nad uchwaleniem konstytucji oraz unifikacji i kodyfikacji prawa. W czerwcu 1919 roku Sejm Ustawodawczy powołał Komisję Kodyfikacyjną RP i Komisję Konstytucyjną (pod przewodnictwem posła Edwarda Dubanowicza). Podczas prac nad ustawą zasadniczą Trąmpczyński postulował zawarcie kompromisu pomiędzy największymi ugrupowaniami sejmowymi. Marszałkiem Sejmu pozostawał także po uchwaleniu konstytucji marcowej – od marca 1921 do września 1922 roku. Z racji swoich uprawnień konstytucyjnych pełnił rolę rozjemcy pomiędzy Naczelnikiem Państwa a Sejmem przy tworzeniu kolejnych rządów^[7].

W 1922 roku kandydował w wyborach do Senatu z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej^[14] i uzyskał mandat. Kandydaturę Trąmpczyńskiego zgłoszono w wyborach na marszałka izby. Jego konkurentem był Ksawery Prauss z Polskiej Partii Socjalistycznej. Ostatecznie kandydaturę Trąmpczyńskiego poparło (poza ugrupowaniami endeckimi) także PSL „Piast”, co dało mu 1 grudnia 1922 roku^[5] stanowisko marszałka Senatu. Sprawował tę funkcję przez 5 lat. W tym czasie, obserwując zmieniające się szybko rządy i spadek poparcia dla parlamentu pośród wyborców, opowiadał się za wzmocnieniem władzy prezydenta i zmianą ordynacji wyborczej^[6]. Krytykował także Piłsudskiego. W 1926 roku mówił m.in.

Trąmpczyński był zdecydowanym przeciwnikiem przewrotu majowego. Pomimo tego nie był zwolennikiem sprowadzenia wojsk wiernych rządowi z Wielkopolski do walki z siłami Piłsudskiego. Uspokajał także bojowe nastroje po prawej stronie polskiej sceny politycznej, podejmując się roli mediatora – m.in. przywiózł do Poznania list nowego premiera, Kazimierza Bartla, w którym szef gabinetu gwarantował rządy prawa^[7].

Po przejęciu władzy przez sanację był w opozycji do rządów marszałka Piłsudskiego i jego współpracowników. Zarzucał mu autorytaryzm, nadużycia i nieprzestrzeganie zasad państwa prawa. W 1927 roku został odznaczony Orderem Orła Białego^[6].

4 marca 1928 roku został posłem na Sejm II kadencji z okręgu nr 33 Gniezno^[16] z listy Związku Ludowo-Narodowego. Jako członek izby prowadził parlamentarną działalność skierowaną przeciwko obozowi rządzącemu – szczególnie głośne były jego wystąpienia z mównicy sejmowej, w których piętnował naruszanie praworządności przez władze sanacyjne.

30 sierpnia 1930 roku prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał obie izby parlamentu. 9 września aresztowano wielu polityków Centrolewu i wtrącono ich do twierdzy brzeskiej. Trąmpczyński i Władysław Seyda również znaleźli się na liście osób przeznaczonych do aresztowania, ale – zgodnie z niepotwierdzonymi informacjami – prywatna interwencja, być może u samego Piłsudskiego, uchroniła ich przed zamknięciem w więzieniu^[6].

W listopadzie 1930 roku ponownie został posłem (z okręgu nr 33 Gniezno), uzyskując 45 596 głosów^[17]. Zeznawał także w procesie brzeskim jako świadek obrony. O jego wystąpieniu podczas procesu pisał Andrzej Garlicki:

W swych wystąpieniach sejmowych Trąmpczyński piętnował ograniczanie przez władze autonomii uniwersytetów, niezawisłości sędziowskiej, krytykował także utworzenie obozu w Berezie Kartuskiej. Był również przeciwnikiem konstytucji kwietniowej, kwestionując legalność jej uchwalenia. Mówił o niej m.in.:

Nie kandydował w 1935 roku z powodu bojkotu wyborów, zorganizowanego przez endecję. W tym czasie sympatyzował z Frontem Morges, ale ze względu na podeszły wiek ograniczał swą działalność polityczną.

1 września 1939 roku przebywał w Poznaniu. Po zakończeniu kampanii wrześniowej i rozpoczęciu niemieckiej okupacji Polski został wysiedlony do Generalnego Gubernatorstwa. Znalazł się w Warszawie. Tam utrzymywał kontakty polityczne m.in. z Cyrylem Ratajskim, Delegatem Rządu RP na Kraj^[8]. Po wybuchu powstania warszawskiego przez kilka miesięcy mieszkał w Milanówku. Wiosną 1945 roku wrócił do Poznania. Tam zmarł w wieku 93 lat. Został pochowany na cmentarzu Jeżyckim^[4]. 29 października 1987 roku jego prochy zostały ekshumowane i pochowane na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu^[6]. Na jego grobie wyryto maksymę: Święta miłości kochanej ojczyzny / Czują cię tylko umysły poczciwe pochodzącą z Hymnu do miłości Ojczyzny Ignacego Krasickiego.

Wojciech Trąmpczyński był mężem Antoniny Jankowskiej^[4] (23 grudnia 1872 – 12 grudnia 1956).

Źródło: M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego

• Order Orła Białego,
• Krzyż Wolności I klasy (Estonia),
• Order Piusa IX^[19] (Watykan),
• Honorowe Obywatelstwo Miasta Poznania (1920).

• 15 czerwca 1919 Poczta Polska wydała serię 7 znaczków dla upamiętnienia pierwszej sesji Sejmu Ustawodawczego. Na dwóch znaczkach, każdy o wartości 20 fenigów (numery katalogowe 109 i 110), znajduje się wizerunek Marszałka Sejmu Wojciecha Trąmpczyńskiego^[20].
• 5 września 2013 wmurowano na ścianie budynku Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu tablicę pamiątkową upamiętniającą Wojciecha Trąmpczyńskiego^[21].
• Jedna z sal posiedzeń komisji, w Korytarzu Marszałkowskim Sejmu RP, nosi nazwę „Sala im. Wojciecha Trąmpczyńskiego”^[22]
• W listopadzie 2013 w budynku Starostwa Powiatu Gnieźnieńskiego odsłonięto pamiątkową tablicę a sali sesyjnej Rady Powiatu nadano nazwę „Sala im. Stefana Wojciecha Trąmpczyńskiego”^[23]
• Wizerunek Wojciecha Trąmpczyńskiego widnieje na rewersie srebrnej monety kolekcjonerskiej o nominale 10 złotych wyemitowanej przez Narodowy Bank Polski w 2019 r. w celu upamiętnienia Sejmu Ustawodawczego^[24].
• Wizerunek Trąmpczyńskiego widnieje na wydanym w 2019 r. przez Pocztę Polską w nakładzie 144 tys. sztuk znaczku pocztowym o nominale 5 złotych upamiętniającym setną rocznicę Sejmu Ustawodawczego^[25].
• W 2020 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 120 tys. sztuk serię znaczków pocztowych „Marszałkowie Sejmu II RP”. Na jednej z dołączonych do bloku przywieszek widnieje wizerunek Trąmpczyńskiego^[26].
• W 2022 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 120 tys. sztuk należący do serii „Marszałkowie Senatu II RP” znaczek pocztowy o nominale 3,90 zł upamiętniający Wojciecha Trąmpczyńskiego^[27].
• Marszałek Wojciech Trąmpczyński występuje w filmie Śmierć prezydenta w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. W jego postać wcielił się Roman Sikora.

• Andrzej Ajnenkiel: Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918–1926. Wiedza Powszechna, 1986. ISBN 83-214-0581-9. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Garlicki: Od Brześcia do maja. Warszawa: Czytelnik, 1986. ISBN 83-07-01603-7. Brak numerów stron w książce
• Henryk Mościcki, Włodzimierz Dzwonkowski: Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1927. Warszawa: Lucjan Złotnicki, 1928. Brak numerów stron w książce
• Stefan Rayski: Genjusz niepodległości: rocznik 1935. Lwów: Straż Polska, 1935. Brak numerów stron w książce
• Paweł Fiktus, Wojciech Trąmpczyński i jego parlamentarna krytyka obozu rządowego w latach 1928–1935 (red.) Maciej Marszał, Jacek Przygodzki, Prawnicy na Uniwersytecie Wrocławskim, Wrocław 2012, ISBN 978-83-229-3312-1.

• Krzysztof Pol: Wojciech Trąmpczyński (1860–1953). W 50. rocznicę śmierci, „Palestra” 5/6 2003