Województwo augustowskie

Ten artykuł dotyczy województwa Królestwa Kongresowego. Zobacz też: Inne znaczenia.

Województwo augustowskie

— województwo —
1816–1837
Herb
Państwo	Królestwo Polskie
Data powstania	1816
Siedziba wojewody i sejmiku	Suwałki
Podział administracyjny
Liczba powiatów 7
Położenie na mapie Królestwa Polskiego

Zobacz w Wikiźródłach tekst Podział Królestwa Polskiego na Woiewództwa, Obwody i Powiaty przez Namiestnika Królewskiego na dniu 16. Stycznia 1816 roku uczyniony

Województwo augustowskie – województwo Królestwa Polskiego istniejące w latach 1816–1837 ze stolicą w Suwałkach.

Decyzję o powołaniu województwa podjęto 16 stycznia 1816, zaś ogłoszono 4 marca 1816^[1]. Ukazem Mikołaja I z 23 lutego/7 marca 1837 r.^[2] zostało przemianowane na gubernię augustowską ze stolicą w Suwałkach^[3].

W czasie powstania styczniowego Rząd Narodowy dnia 28 marca 1863 r. ogłosił Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Według regulaminu zniesiono podział administracyjny na gubernie, a zamiast tego byłe Królestwo Kongresowe podzielono na osiem województw w granicach z 1816 r. Na terenach guberni augustowskiej przywrócono województwo augustowskie w granicach z 1816 r.^[4]

Województwo augustowskie na mapach

Województwo powstało z przekształcenia wcześniejszego departamentu łomżyńskiego w Księstwie Warszawskim^[5]. Zajmowało północno-wschodnią część Królestwa Kongresowego. Od północy i wschodu sąsiadowało z Imperium Rosyjskim (gubernie: wileńska, grodzieńska oraz obwód białostocki), od południowego zachodu – z woj. mazowieckim, od zachodu – z Prusami Wschodnimi^[6] . Współcześnie większość obszaru dawnego woj. augustowskiego leży w granicach Polski w woj. podlaskim, północno-wschodnia cześć na Litwie, zaś niewielki fragment wschodni na Białorusi.

W 1816 obszar województwa wynosił 314 mil kwadratowych (ok. 16 tys. km²)^[7] .

Województwo dzieliło się na 5 obwodów i 7 powiatów:

• obwód augustowski
  • powiat dąbrowski
  • powiat biebrzański
• obwód kalwaryjski
  • powiat kalwaryjski
• obwód łomżyński
  • powiat łomżyński
  • powiat tykociński
• obwód mariampolski
  • powiat mariampolski
• obwód sejneński
  • powiat sejneński^[10].

Według danych z 1830 charakterystycznymi dla województwa płodami, minerałami i surowcami były: żelazo, bursztyn, kreda, miód, len, konopie^[11] . Głównymi zakładami przemysłowymi były wówczas papiernie, huty szkła, wytwórnie płótna, wyrobów wełnianych, świec woskowych^[11] .

Na siedzibę województwa wyznaczono Augustów ze względu na jego położenie na pograniczu dwóch składowych części departamentu łomżyńskiego^[12]. Stąd też jednostce administracyjnej nadano nazwę województwo augustowskie^[13]. Jednak z powodu braku w Augustowie odpowiednich budynków murowanych Komisję Wojewódzką umieszczono tymczasowo w Suwałkach^[12]. Ze względu na braki kadrowe, a przede wszystkim lokalowe, do 1817 władze województwa mieściły się nadal w Łomży^[14].

W 1819 planowano przeniesienie urzędów do Augustowa, jednak namiestnik Królestwa Józef Zajączek nie zatwierdził decyzji z powodu kosztów z nią związanych^[15]. Po raz kolejny sprawa przeniesienia urzędów do Augustowa została zgłoszona przez Komisję wojewódzką w 1824 i poparta przez sejm w 1825, co związane było z rozpoczęciem budowy Kanału Augustowskiego i planami rozwoju Augustowa jako ośrodka gospodarczego na szlaku kanału^[16]. Decyzję o przeniesieniu siedziby województwa z Suwałk do Augustowa rząd Królestwa podjął w 1829, zdecydował też o budowie w Augustowie gmachów na potrzeby administracji^[17]. W związku z tym w 1830 Henryk Marconi opracował kompleksowy projekt przebudowy całego Augustowa oraz budowy nowych budynków^[18].

Prace nad przenosinami stolicy przerwał wybuch powstania listopadowego^[19]. Powrócono do nich pod koniec 1832, gdy car Mikołaj I wyraził zgodę na przenosiny, zaś w 1834 decyzję potwierdził gen. Jewgienij Gołowin^[19]. Jednak już w 1835 car zgodził się jednak na pozostawienie stolicy w Suwałkach^[19]. Spowodowane to było tym, że w Suwałkach od 1817 powstały już liczne gmachy, zaś w Augustowie wymagały kosztownej budowy od podstaw^[19]. Dodatkowo Kanał Augustowski nie zyskał planowanego znaczenia komunikacyjnego^[19].

Przenosiny urzędów z Łomży do Suwałk zalecono we wrześniu 1816, jednak zaczęto realizować dopiero lipcu-sierpniu 1817^[20]. Komisja Wojewódzka została umieszczona w Suwałkach na rogu ul. Petersburskiej (rynku) i Sejneńskiej w budynku, w którym w czasach pruskich prawdopodobnie mieścił się urząd landrata^[20]. Początkowo budynek ten był wynajmowany przez urząd, a następnie zakupiony na własność^[20]. W 1820 gmach Komisji rozbudowano^[21]. Do Suwałk przybyło też około 70 urzędników i oficjalistów^[20].

W Łomży pozostał jednak Trybunał Wojewódzki, aby mieszkańcy południowej części województwa mieli łatwiejszy dostęp do sądownictwa^[20]. Dopiero w 1824 utworzono w Suwałkach II Wydział Trybunału^[20]. Wtedy też do miasta napłynęło więcej prawników^[20].

Umieszczenie urzędów w Suwałkach wpłynęły na rozwój miasta^[20]. Już w 1819 było w nim nowo wybudowanych lub odrestaurowanych domów^[20]. W 1819 ruch budowlany zamarł w związku z pierwszą próbą przenosin stolicy do Augustowa, ale niebawem odrodził się po decyzji gen. Zajączka pozostawiającej stolicę w Suwałkach^[22]. Około 1829 wystawiono z funduszy rządowych murowany gmach poczty, mieszczący się przy ul. Petersburskiej około 150 metrów od jej wlotu na Stary Rynek^[23].

W 1818 utworzono (z przekształcenia diecezji wigierskiej) nową diecezją z siedzibą w Sejnach, której obszar pokrywał się z granicami województwa augustowskiego^[24]. Określana ona była jako diecezja augustowska, czyli sejneńska lub diecezja sejneńska, czyli augustowska i zawierała w nazwie człon od województwa augustowskiego^[25][24].

• podział administracyjny Królestwa Polskiego
• podział administracyjny Księstwa Warszawskiego

• Czesław Brodzicki, Donata Godlewska: Łomża w latach 1794-1866. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07251-2.
• Wojciech Guzewicz. Sejneński ośrodek kościelny : wybrane zagadnienia. „Civitas et Lex”. 10 (2), s. 87–97, 2016. 
• Historia państwa i prawa Polski, Tom III, Od rozbiorów do uwłaszczenia. Juliusz Bardach, Monika Senkowska-Gluck (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-02658-8.
• Historia Polski w liczbach. Ludność Terytorium. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1994.
• Juliusz Kolberg: Atlas Królestwa Polskiego, składający się z 8 map jeograficznych, z których każda wystawia jedno Województwo, jako to: Krakowskie, Sandomierskie, Kaliskie, Lubelskie, Płockie, Mazowieckie, Podlaskie i Augustowskie. Warszawa: 1827.
• Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918 r. (Zarys historyczny). Wojciech Trzebiński (tekst); Adam Borkiewicz (mapy). Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii, 1956, seria: Dokumentacja Geograficzna.
• Wojciech Politowski: Jeografia Królestwa Polskiego i Wolnego Miasta Krakowa z dołączeniem wiadomości statystycznych. Warszawa: 1816.
• Franciszek Rodecki: Obraz jeograficzno-statystyczny Królestwa Polskiego. Warszawa: Drukarnia Antoniego Gałęzowskiego i Kompanii, 1830.
• Ryszard Sawicki. Diecezja wigierska i jej dziedzictwo historyczno-pastoralne. „Studia Ełckie”. 10 (3), s. 363–379, 2017. 
• T. Przemysław Szafer: Działalność urbanistyczna Henryka Marconiego w Augustowie. W: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1967, s. 327–356.
• Jarosław Szlaszyński: W okresie zaborów. W: Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007, s. 147–346. ISBN 978-83-925620-0-9.
• Wojciech Trzebiński: Rozwój przestrzenny Suwałk od narodzin osady po okres awansu na miasto wojewódzkie. W: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny. Białystok; Warszawa: Białostockie Towarzystwo Naukowe; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 175–212.