Wojna siedmioletnia

Obrazy przedstawiające starcia. Kolejno od góry z lewej do prawej bitwy: pod Palasi, o Fort Carillon, pod Sarbinowem, pod Kunowicami.
Czas	1754[1] lub 1756[2]–1763
Miejsce	Europa, Afryka, Indie, Ameryka Północna, Filipiny
Terytorium	Wielka Brytania i Hiszpania zajęły Nową Francję, Prusy utrzymały Śląsk
Wynik	pokój paryski (1763), pokój w Hubertusburgu, zwycięstwo Wielkiej Brytanii i Prus
Strony konfliktu
Wielka Brytania Irlandia Ameryka Brytyjska Prusy Portugalia (od 1762) Hanower Hesja-Kassel Schaumburg-Lippe Liga Irokezów, Brunszwik-Wolfenbüttel Francja Nowa Francja Święte Cesarstwo Rzymskie Austria Bawaria Saksonia Rosja (do 1762) Hiszpania (od 1762) Szwecja (1757–1762) Konfederacja Abenaków Imperium Wielkich Mogołów Królestwo Neapolu Królestwo Sardynii
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojna siedmioletnia (1756–1763) – wojna pomiędzy Wielką Brytanią, Prusami i Hanowerem a Francją, Austrią, Rosją, Szwecją i Saksonią. Była to wojna o zasięgu światowym – walki toczyły się w Europie, Ameryce Północnej, Indiach i na wyspach karaibskich. W późniejszej fazie konfliktu do wojny przyłączyły się Hiszpania i Portugalia oraz starająca się początkowo zachować neutralność Holandia, której siły zostały zaatakowane w Indiach. Wojna ta może być uznana za wojnę hegemoniczną (wzięła w niej udział większość ówczesnych mocarstw, stanowiła też decydującą fazę w trwających niemal sto lat zmaganiach francusko-brytyjskich o dominację w Ameryce Północnej i supremację na świecie)^[3][4]. Wojna charakteryzowała się oblężeniami i podpaleniami miast, ale również bitwami na otwartym polu, z wyjątkowo ciężkimi stratami. Ocenia się, że w czasie wojny zginęło od 900 000 do 1 400 000 ludzi.

• bezpośrednie
  • atak i zajęcie Saksonii przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego
• pośrednie
  • konflikt między Wielką Brytanią i Francją o kolonie w Ameryce Północnej
  • sojusze między Francją i Austrią (tzw. odwrócenie przymierzy) i między Anglią a Prusami
  • dążenie Wielkiej Brytanii do osiągnięcia hegemonii na świecie i wyeliminowania Francji jako głównego konkurenta
  • chęć odzyskania Śląska przez Austrię
  • nienawiść carycy rosyjskiej Elżbiety Romanowej do Królestwa Prus

 Główny artykuł: Wojny śląskie.

Rozpoczęła się 29 sierpnia 1756 wtargnięciem wojsk pruskich, pod wodzą Fryderyka II Wielkiego, do Saksonii. Przeciwko Prusom wystąpiła Austria, chcąc odzyskać Śląsk (tzw. III wojna śląska). W 1757 Rosja przystąpiła do wojny – po stronie Austrii i Francji przeciwko Prusom, zajmując Królewiec i ogłaszając przyłączenie Prus (Wschodnich) do Rosji. W sierpniu 1759 w bitwie pod Kunowicami oddziały pruskie zostały pokonane przez koalicję rosyjsko-austriacką. W październiku 1760 roku Berlin był przez kilka dni okupowany przez Austriaków i Rosjan.

W trakcie wojny siedmioletniej Polska, choć była w unii personalnej z Saksonią, zachowała neutralność. Mimo to stała się terenem przemarszu wojsk uczestników konfliktu – głównie rosyjskich, które operując z terytorium Rzeczypospolitej, zajęły tereny od Królewca po Berlin, zagrażając egzystencji królestwa pruskiego w 1762 roku. Wtedy jednak zmarła caryca Elżbieta Piotrowna – śmiertelny wróg króla pruskiego, a jej następca Piotr III, który uwielbiał Fryderyka II, nakazał natychmiastowy odwrót armii rosyjskiej, a nawet przekazał część swojej armii Fryderykowi (tzw. cud domu brandenburskiego). Piotr III został zamordowany po paru miesiącach panowania, a jego miejsce zajęła Katarzyna II (1762–1796). Wkrótce uznała, że ani upadek, ani też zwycięstwo Prus, nie leżą w interesie Rosji i postanowiła wycofać się z wojny. Wojnę zakończyło podpisanie 15 lutego 1763 pokoju w Hubertusburgu (Saksonia), przyznającego Śląsk oraz ziemię kłodzką Prusom.

 Główny artykuł: Wojna o panowanie w Ameryce Północnej.

W koloniach wojna była rezultatem rywalizacji brytyjsko-francuskiej. Walki między siłami tych krajów rozpoczęły się w 1754 w okolicach rzeki Ohio w Ameryce Północnej. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Francji 15 maja 1756 roku. W trakcie działań wojennych Wielka Brytania odniosła w 1759 dwa wielkie zwycięstwa nad Francją: pod Quebekiem (13 września) i w zatoce Quiberon (20 listopada). Prawdziwym szokiem dla Hiszpanii okazało się zdobycie 13 sierpnia 1762 roku, silnie ufortyfikowanej Hawany^[5].

Wojnę w koloniach zakończył pokój paryski (10 lutego 1763), który był złożoną umową określającą prawa do poszczególnych terytoriów. Przypieczętował on klęskę Francji, która utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii część posiadłości zamorskich: m.in. Kanadę i niektóre inne kolonie w Ameryce i Indiach. Francja przestała być liczącym się mocarstwem kolonialnym, zaś dominację na morzach i w koloniach uzyskała Wielka Brytania^[6][7]. Hiszpania utraciła Florydę, w zamian zaś otrzymała od Francji Luizjanę.

Zwycięstwo w wojnie siedmioletniej miało głębokie konsekwencje dla systemu międzynarodowego, gdyż położyło fundament pod opartą na dominacji na morzach i oceanach imperialną hegemonię Wielkiej Brytanii jako ogólnoświatowego imperium na następne 150 lat – Wielka Brytania stała się pierwszą w świecie potęgą kolonialną i handlową – a także pod dominującą pozycję anglosfery w ciągu następnych 250 lat^{[8][9][10][11]}. Również Prusy umocniły swoją pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej.

• Emanuel Rostworowski, Historia powszechna – wiek XVIII, PWN, Warszawa 1984, s. 508–514.