XXII Balonowy Puchar Gordona Bennetta

Chicago (1933) Warszawa (1935)
Start balonów 23 września 1934 r. z lotniska mokotowskiego.
Data	23 września 1934
Miejsce rozpoczęcia	lotnisko mokotowskie
Miejscowość	Warszawa
Organizator	FAI
Liczba zawodników	17 załóg
Liczba reprezentacji	8
Zwycięzcy
Polska	Franciszek Hynek Władysław Pomaski
Multimedia w Wikimedia Commons

XXII Puchar Gordona Bennetta – zawody balonowe o Puchar Gordona Bennetta, które rozpoczęły się w dniu 23 września 1934 roku w Warszawie. Organizację przyznano zgodnie z regulaminem Aeroklubowi Polskiemu po zwycięstwie załogi balonu Kościuszko w XXI Pucharze organizowanym przez USA. Zwycięzcami XXII Pucharu, w którym wzięło udział 16 balonów, została ponownie polska załoga Franciszek Hynek i Władysław Pomaski na balonie Kościuszko.

Zawody balonów wolnych o puchar Gordon Bennetta były organizowane od 1906 roku. Polskie załogi wystartowały w nich po raz pierwszy dopiero w 1932 roku, zajmując drugie i czwarte miejsce (na 16 startujących). W 1933 roku Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński na balonie Kościuszko zwyciężyli w rozgrywanym w USA XXI Pucharze. Zgodnie z regulaminem państwo (aeroklub) zwycięzców organizował kolejną edycję zawodów. W 1934 roku po raz pierwszy organizatorem została Polska^[1]. W tej edycji zawodów również raz pierwszy w historii była utrzymywana łączność radiowa pomiędzy balonem a radiostacją odbiorczą naziemną. Balon Syrena, który wyruszył na trasę jako ostatni, zabrał radiostację krótkofalarską typu „Ava”. Część przesłanej korespondencji była transmitowana na falach Polskiego Radia^[2].

W ramach przygotowania do zawodów Komisja Sportowa Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej wprowadziła zmiany w regulaminie. Przyjęto, że każdy narodowy aeroklub może zgłosić maksymalnie trzy balony w terminie do 1 lipca (pierwszy termin) i 1 sierpnia (drugi termin) 1934 roku. Dodatkowo za każdy balon należało wpłacić wpisowe, które miało różną wysokość w zależności od terminu i podlegało zwrotowi (100 zł) jeśli balon wystartuje. Załoga mogła liczyć maksymalnie dwie osoby, a balon mieć 2200 m³ pojemności^[3]. Założono, że jeśli nie zgłoszą się przynajmniej trzy aerokluby, zawody zostaną przełożone na następny rok^[4]. Zgodnie z regulaminem i przepisami międzynarodowymi, każdy balon musiał być w nocy oświetlony przez zwisające 5 metrów poniżej kosza białe światło, które musiało być widoczne ze wszystkich kierunków, oraz posiadać flagę narodową i rodzimego aeroklubu. Po wylądowaniu załoga powinna przesłać informację do Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej o czasie i miejscu lądowania. Po wylądowaniu zawodnicy musieli znaleźć świadków (w tym jedną „osobę urzędową”), którzy mogli potwierdzić im dane w zaświadczeniu lądowania. Zawierało ono: współrzędne miejsca lądowania, opis terenu, na którym wylądował kosz i powłoka, potwierdzenie, że „na miejscu lądowania znajduje się powłoka balonu, kosz i obręcz nośna”, czas lądowania (wg czasu lokalnego i warszawskiego), informację o najbliższym dużym mieście^[5].

Uczestnicy spotkali się 21 września na lotnisku mokotowskim. Odprawę poprowadził kierownik zawodów płk. Jan Wolszlenger. Zostały sprawdzone dokumenty, zebrano informacje o zainstalowanym w gondolach sprzęcie. Organizatorzy przekazali załogom książki pokładowe i blankiety zaświadczające o miejscu i czasie lądowania. Każdy zespół otrzymał również 10 meldunków (ciężarków zaszytych w biało-czerwone płótno), dzięki którym mógł przekazywać informacje o trasie. Dodatkowo załogi otrzymały informacje metrologiczne i wizy państw, w których mogłyby wylądować^[6][5].

Polskę reprezentowały trzy załogi na balonach: Kościuszko, Polonia i Warszawa. Powstały one w Wojskowych Warsztatach Balonowych w Legionowie^[7]. Balony Polonia oraz Warszawa były nowe i zostały wykonane specjalnie na zawody. Wszystkie miały powłoki w barwach biało-czerwonych. Kościuszko miał w dolnej części równolegle czerwone pasy, a górę białą. Polonia zaś miała dół i górę czerwoną, a pośrodku biały pas^[8]. Przewidując możliwość przelotu nad Bałtykiem, polska załoga zabrała ze sobą specjalne pływaki i rakietnicę, która byłaby przydatna podczas przymusowego wodowania^[9]. Przed odlotem odbył się chrzest balonu Warszawa^[10].

W zawodach wzięło udział 17 balonów z ośmiu krajów. Wśród nich znalazł się Ernest Demuter, który po raz 15 wziął udział w zawodach i w 1924 roku po trzecim zwycięstwie zdobył puchar na własność^[11]. Ze startujących rok wcześniej w Chicago do Warszawy przyjechali: Erich Duke^[12], pilot amerykańskiego balonu H. Kendall^[13] oraz załoga belgijskiego balonu Philippe Quersin i Martial Van Schelle^[14]. Poniżej wykaz osiągnięć poszczególnych załóg podający również wylosowaną kolejność startu^[6][15][16]. Z 17 załóg nie wystartował Toruń, który miał awarię przed startem^[17]. Podczas napełniania gazem okazało się, że powłoka jest nieszczelna. Przy podmuchu wiatru „wyślizgnęła się” i balon „sam” wzbił się w powietrze. Na szczęście wylądował w Rembertowie^[18].

Zajęte miejsce	Nr startowy	Balon	Pojemność [m³][19]	Załoga[19]	Kraj	Czas lotu [h]	Odległość[20]	Miejsce lądowania: państwo, miejsce (najbliższe duże miasto)
1	9	Kościuszko	2200	Franciszek Hynek Władysław Pomaski	Polska	44:48	1333,50	ZSRR Anna (Woroneż)
2	1	Warszawa	2200	Zbigniew Burzyński Jan Zakrzewski	Polska	36:42	1304,76	ZSRR Bykowa (Riazań)
3	4	Belgica	2200	Ernest Demuyter Leon Coeckelbergh	Belgia	36:07	1172,48	ZSRR Biełoje (Bieżeck)
4	15	Polonia	2200	Antoni Janusz Ignacy Wawszczak	Polska	22:04	1138,54	Finlandia Lohikoski (Savonlinna)
5	7	Zurych III	2200	Walo Gerber Erich Tilgenkamp	Szwajcaria	21:59	1051,06	ZSRR Woronowa (Szlisselburg)
6	13	Basel	2200	A. van Baerle J. Dietschi	Szwajcaria	21:12	910,58	ZSRR Azarowa (Wiaźma)
7	17	Lorraine	2200	A. Boitard Ch. Dupont	Francja	18:50	890,00	ZSRR Wierduga (Ługa)
8	16	Deutschland	2200	Carl Götze E. Burgartd	III Rzesza	21:41	875,96	ZSRR Sławitino (Stara Russa)
9	8	L’Aigle	2200	Charles Dollfus Pierre Jacquet	Francja	16:04	867,70	ZSRR Plussa (Ługa)
10	5	Dux	2200	A. Pirazoli Caputo	Włochy	17:30	856,29	ZSRR Mazowier (Jezioro Pejpus)
11	12	Buffallo Courier Express	2200	George Hineman Milford F. Vanik[21]	Stany Zjednoczone	15:31	821,31	ZSRR Spitsina (Jezioro Pejpus)
12	6	U.S. Navy	2200	Charles H. Kendall Howard Orville	Stany Zjednoczone	20:19	819,02	ZSRR Berdjajewa (Wieliż)
13	10	Wilhelm Opel	2200	W. Zinner Erich Deku	III Rzesza	15:50	799,40	Estonia Kulmawere (M. Magdalena)
14	2	Stadt Essen	2200	Hugo Kaulen jr. Herbert Pröbsting	III Rzesza	12:46	759,83	Estonia Olustwere (Suure-Jaani)
15	11	Bruxelles 1935	2200	Philippe Quersin Martial Van Schelle	Belgia	19:05	713,00	ZSRR Woilewa (Witebsk)
16	3	Bratislava	1600	F. Jezisek G. Peter	Czechosłowacja	5:22	296,71	Litwa Eustachowo (Kibarty)
	14	Toruń		Raymond Deguy	Francja	nie wystartował

O godzinie 6 rano przy pomocy żołnierzy z batalionu balonowego w Jabłonnie zaczęto napełniać balony gazem pochodzącym z warszawskiej gazowni, który miał siłę nośną 0,7 kg. Nie użyto helu, ponieważ był zbyt drogi^[22]. Po południu na lotnisko przybyli zaproszeni goście i widzowie. W rozpoczęciu wzięło udział około 30 000 osób. Przed godziną 16 zawody zostały oficjalnie otwarte przez wiceministra komunikacji inż. Piaseckiego. Po odegraniu hymnu na maszt zostały wciągnięte: flaga polska i Aeroklubu R.P. Jako pierwszy wystartował zgodnie z wylosowaną kolejnością balon Warszawa. Podczas startu balonów wypuszczono kilkaset gołębi pocztowych i małe balony z napisem na kartkach L.O.P.P. w ramach zawodów balonikowych^[23]. Przed startem pierwszego balonu z danego państwa orkiestra grała hymn narodowy^[22].

Według prognoz meteorologicznych zbliżał się zimny front. Dlatego już w nocy załogi napotkały deszcz, śnieg i mgły^[24]. Zwycięska załoga balonu Kościuszko wzniosła się na wysokość 3000 metrów, dzięki czemu nie napotkała mas zimnego powietrza^[25]. Zdobywcy drugiego miejsca na balonie Warszawa wznieśli się jeszcze wyżej, bo na 4500 do 6000 metrów^[26]. Balon Polonia dostał się w strefę burzy, która zepchnęła go w kierunku Leningradu, a potem na teren Finlandii. Tam z powodu pęknięcia powłoki balonu załoga musiała lądować. Balon wpadł do jeziora, a załoga dopłynęła do małej wysepki. Pomocy udzieliła im miejscowa ludność^[27]. Niemiecki balon podczas lądowania wieczorem rozbił gondolę, a piloci musieli spędzić przy nim całą noc. Dopiero rano udzielono im pomocy^[28]. Większość załóg wylądowała na terenie ZSRR, dwie na terenie Estonii, a po jednej w Finlandii i na Litwie. Balon Syrena startujący poza klasyfikacją zabrał do gondoli nadajnik radiowy, dzięki któremu mógł przekazywać informacje o warunkach lotu. Zadaniem zawodników było przebycie jak największej odległości w linii prostej od miejsca startu do miejsca lądowania^[29]. Obliczaniem wyników na podstawie dostarczonych dokumentów zajmował się Wojskowy Instytut Geograficzny w Warszawie^[24].

21 września w Kurierze Warszawskim ukazała się informacja o planach przeprowadzenia konkursu. Był on skierowany głównie do dzieci, które w dniu otwarcia zawodów mogły również poza lotniskiem mokotowskim zakupić baloniki w cenie 50 groszy za sztukę^[30]. Wypuszczono 10 000 baloników, które oprócz kartek z napisem LOPP miały dołączone kartki korespondencyjne z informacją kto wypuścił balon (imię, nazwisko, adres) i prośbę o odesłanie jej (po znalezieniu przy balonie) na adres warszawskiego okręgu LOPP. W październiku okazało się, że wróciło 637 kart, w tym dwie z terenu ZSRR. Za udział w konkursie nagrodzono w sumie sześć osób, przyznając 3 nagrody finansowe i dyplomy. Najlepszy balonik przebył 1034 km w linii prostej^[31].

W dniu otwarcia zawodów z lotniska wystartował również należący do warszawskiego Aeroklubu balon Legionowo. Zabrał ze sobą pocztę wysłaną z urzędu pocztowego Warszawa 31, a następnie nadał je w Szczuczynie Białostockim. Były to listy krajowe i zagraniczne, które ostemplowano: „Międzynarodowe Zawody Balonowe Gordon Bennett 23. IX. 1934 — Warszawa 31”. Dodatkowo na listach przybito pieczęć Aeroklubu Polski^[32]. Pomimo informacji prasowych, że pocztę przewieziono dwoma balonami, a nawet (jak na zdjęciu obok) stempli z informacją o przewiezieniu jej balonem Syrena, na podstawie notatek prasowych i analizy udowodniono, że balon ten nie przewoził poczty, a tylko radiostację^[33].

W regulaminie przywidziano, że zwycięski Aeroklub otrzyma puchar przechodni, a suma nagród dla załóg wyniesie 28 000 złotych^[4]. Pierwsza nagroda dla zwycięskiej załogi wyniosła 10 000 złotych. Druga załoga otrzymywała 7000, trzecia 4000, czwarta 2500, piąta 1500, szósta 1200, siódma 1000, a ósma 800 złotych^[34]. Było to drugie zwycięstwo polskiej załogi. Puchar ufundowany w 1933 roku przez redakcję amerykańskiej gazety Chicago Daily News^[35], po kolejnym, trzecim zwycięstwie polskiej załogi w 1935 roku zgodnie z regulaminem przeszedł na własność Aeroklubu Polskiego i jest do dziś przechowywany w jego siedzibie^[36]. Wszyscy zawodnicy zgodnie z regulaminem otrzymali specjalny pamiątkowy medal^[5].

Zgodnie z Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej za zasługi na polu propagandy i rozwoju sportu balonowego polscy zawodnicy otrzymali^[37]:

• Krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski - kpt. Franciszek Hynek
• Złoty Krzyż Zasługi - por. Władysław Pomaski, kpt. Zbigniew Burzyński

Zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów za zasługi na polu propagandy i rozwoju sportu balonowego zostały nadane^[37]:

• Srebrny Krzyż Zasługi - kpt. Antoni Janusz, por. Ignacy Wawszczak, por. Jan Zakrzewski

• W 1981 roku Poczta Polska wydała kilka znaczków poświęconych sportowi balonowemu. Wśród nich znalazł się znaczek nieząbkowany o nominale 10,50 zaprojektowany przez Ryszarda Dudzickiego, nr katalogowy 2587. Upamiętniał on cztery polskie załogi, które przed wybuchem II wojny światowej zdobyły Puchar Gordon Bennetta^[38][39].
• 6 września 2019 roku w Warszawskiej dzielnicy Włochy został odsłonięty mural upamiętniający jednego ze zwycięzców zawodów w 1933 i 1934 roku Franciszka Hynka. Pokazano na nim balon "Kościuszko" na którym dwukrotnie zwyciężał, a w gondoli sylwetki pilota i obserwatora^[40][41].