nr rej. A/762 z 18.10.1934[1] | |
Zamek po renowacji | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Styl architektoniczny | |
Rozpoczęcie budowy |
1335–1350[2] |
Zniszczono |
1664[2] |
Rozebrano |
1772–1859 |
Pierwszy właściciel | |
Kolejni właściciele | |
Obecny właściciel |
OKSiR Świecie |
Plan budynku | |
Położenie na mapie Świecia | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego | |
Położenie na mapie powiatu świeckiego | |
Położenie na mapie gminy Świecie | |
53°24′17,424″N 18°27′30,023″E/53,404840 18,458340 | |
Strona internetowa |
Ruiny zamku w Świeciu – pozostałości zamku w Świeciu; mieszczą się w widłach Wisły i Wdy, przy ulicy Zamkowej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zamek zbudowany został przez Zakon krzyżacki po roku 1335[3], a budowę prowadzono podczas urzędowania komturów Konrada von Bruningsheim i Günthera von Hohenstein[4]. Warownia powstała w nowym miejscu, nie związanym z grodem księcia Świętopełka II, który znajdował się w innym miejscu. Zamek był założeniem dwuczłonowym, składającym się z otoczonego parchamem domu konwentu i przedzamcza. Od zachodu dostępu do zamku broniło ufortyfikowane miasto, które w to miejsce przeniesiono z pierwotnej lokalizacji na skarpie po 1338 roku, a więc w tym samym okresie kiedy wznoszono zamek[4]. Zamek właściwy miał dwa duże skrzydła (północne Główne i wschodnie) oraz dwa skrzydła parterowe[4]. Krużganki znajdowały się jedynie przy skrzydle północnym i wschodnim. Charakterystyczną i nietypową dla zamków krzyżackich cechą zamku w Świeciu były cztery narożne cylindryczne wieże wskazujące na inspirację francuskimi kasztelami, być może związaną z nadreńskim pochodzeniem dwóch budujących zamek komturów[4]. Trzy wieże miały wysokość murów zamkowych, ale jedna z nich, dostępna jedynie kładką na wysokości kilkunastu metrów, miała cechy wieży ostatecznej obrony - bergfriedu[4]. O strategicznym znaczeniu twierdzy może świadczyć fakt, że już w 1377 roku wyposażono ją w broń palną; był to wtedy drugi chronologicznie krzyżacki zamek (po Lipieńku)[5][6].
Podczas wielkiej wojny z Polską (1409-11) funkcję komtura Świecia pełnił Heinrich von Plauen, który w 1410 roku został wielkim mistrzem Zakonu Krzyżackiego[7][8], a następnie Michael Küchmeister von Sternberg (w przyszłości również wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego)[9][10]. Zamek był oblegany w 1410 roku i - podobnie, jak zamek w Malborku - nie skapitulował[11].
W czasie wojny trzynastoletniej oblegany od 6 do 20 lutego 1454 roku przez rycerstwo pomorskie i posiłki z Chełmna dowodzone przez Ottona Machwica, zakończone kapitulacją krzyżackiej załogi zamku. W listopadzie 1460 zdobycie zamku przez zaciężnych krzyżackich, którzy dostali się do zamku łodziami przez gdanisko[12]. Załoga polska wycofała się na przedzamcze, które obroniła[12]. W 1461 roku zdobycie zamku przez finansowanych przez Toruń polskich zaciężnych po jedenastu miesiącach krzyżackiej obrony[12]. W latach 1461–1502 był własnością rady miejskiej Torunia. W latach 1508–1772 funkcjonował jako siedziba polskich starostów królewskich[2][13]. W 2 połowie XVI wieku przebudowany w stylu renesansowym przez kasztelana chełmińskiego Jerzego Konopackiego. Zamek został zniszczony w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku i nie został już odbudowany. Rozebrany częściowo przez władze pruskie po 1772 roku.
Od 1859 r. rozpoczęto prace zabezpieczające ruinę. Od 1875 r. aż do I wojny światowej zamek znajdował się pod administracją władz budowlanych (Königliche Strobauverwaltung). W tym czasie, tj. w latach 1877–1878, przeprowadzono wstępne prace zabezpieczające. W końcu XIX w. konserwator prowincji zachodniopruskiej, Johann Heine, wysunął propozycję przeprowadzenia konserwacji ruin zamku systemem Cohausena, w wyniku czego korony murów zostały pokryte betonowymi czapami. Na początku XX w. Conrad Steinbrecht przeprowadził inwentaryzację ruin zamku. Wynika z niej, że ocalałe do 2/3 wysokości północne skrzydło posiadało częściowo zachowaną narożną wieżę północno-wschodnią i całkowicie zachowaną (wyremontowaną), masywną wieżę północno-zachodnią. Zachowały się także pomieszczenia piwniczne: skrzydła wschodniego oraz częściowo – południowego i zachodniego. W latach 1898–1902 odbudowano ściany skrzydła północnego (Głównego). W 1898 r. na terenie zamku odbył się pierwszy zlot IV okręgu nadwiślańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Odtąd, aż do I wojny światowej, na obszarze przyzamkowym odbywały się regularnie ćwiczenia tego towarzystwa. W późniejszych latach wybudowano boisko sportowe, na którym w 1912 r. odbyły się zawody sportowe. W restauracji „Zamkowa”, położonej niedaleko murów zamkowych, znajdowała się sala do ćwiczeń gimnastycznych.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego ruiny zamku znalazły się pod zarządem Wydziału Dróg Wodnych, przejęte z rąk Niemieckiej Inspekcji Wodnej jako własność państwowa. Z zachowanych murów jedynie wieża znajdowała się w dobrym stanie technicznym i służyła Wydziałowi Dróg Wodnych, podobnie jak za czasów pruskiego zaboru, do obserwacji Wisły i sygnalizowania nadchodzącego niebezpieczeństwa powodzi. Teren wokół ruin nie był wówczas ogrodzony i pozostałe mury nadal niszczały, dewastowane przez okoliczną ludność. Pomimo że wejścia były zamurowane, w zachowanych pomieszczeniach podziemi wieży wykryto nawet siedzibę i składnicę szajki złodziejskiej. W 1945 uszkodzono krenelaż podczas walk w mieście. Częściowa odbudowa zamku nastąpiła po II wojnie światowej w latach 1970-1975.
W czerwcu i sierpniu 2019 r. zamek został okradziony z cegieł przez nieznanych sprawców, w wyniku czego dewastacji uległ XIV-wieczny mur obronny[14].
Obecnie trwa przewidywana na 2 lata renowacja zamku (trwał aż do 12 stycznia 2024 r.), po której zakończeniu zostanie tu zlokalizowany park miniatur[15]. W ramach prac zgodnie ze średniowieczną sztuką murarską w refektarzu odtworzone zostały historyczne sklepienia gwiaździste[16], do czego wykorzystano 15 tys. cegieł wykonanych ręcznie w cegielni w Kraśniku na wzór odnalezionej oryginalnej krzyżackiej kształtki żebrowej. Oryginalne sklepienia zniszczone zostały w XVII w. w czasie potopu szwedzkiego, został ponownie po kapitalnym remoncie otwarty 13 stycznia 2024 r.[17]
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zamek wzniesiono na częściowo sztucznym nasypie (dla ochrony przed powodziami), na planie kwadratu o boku ok. 51 m. Brama wjazdowa znajdowała się w kurtynie zachodniej, z mostem nad fosą, który prowadził na przedzamcze. Zamek składał się z dwóch prostopadłych do siebie skrzydeł. Główne, północno-zachodnie, o szerokości ok. 13 m, stało równolegle do nurtu Wdy. Było podpiwniczone i miało trzy kondygnacje. Zawierało kaplicę oraz kapitularz lub refektarz. Dziedziniec o wymiarach 26 × 26 m otaczały krużganki. Zamek otoczony został murem obwodowym z czterema cylindrycznymi basztami w narożnikach, główna z nich o średnicy 10 m i wysokości 34,7 m, zakończona krenelażem o 16 zębach[16], obecnie odchylona od pionu o 106 cm (najwyższa krzywa wieża w Polsce udostępniona turystom). Zamek miał strategiczne znaczenie, bowiem kontrolował ruch na Wiśle.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Zbroje na zamku
-
Widok zamku od strony koryta rzeki Wdy
-
Skrzydło północne z wieżą główną
-
Wieża główna
-
Ruiny zamku w Świeciu
-
Widok od strony wschodniej
-
Wnętrze skrzydła północnego[18]
-
Dawna kaplicy zamkowej w skrzydle północnym[19]
-
Sala rycerska. Piwnice skrzydła północnego[20]
-
Gotyckie sklepienie. Szczyt wieży głównej[21]
-
Widok na Świecie i Chełmno z wieży
Wykopaliska archeologiczne
[edytuj | edytuj kod]- Gerard Wilke w 1969 r., opubl. Komunikaty Archeologiczne 1: 1972
- Adam Chęć w 2005 r., Wojewódzki Konserwator Zabytków w Bydgoszczy
Ochrona przyrody
[edytuj | edytuj kod]Rejon zamku w 2008 roku został objęty ochroną jako obszar Natura 2000 SOO o nazwie Zamek Świecie PLH040025 o powierzchni 17,5 ha. Głównym celem ochrony jest nietoperz mopek zachodni, który zaadaptował zamek jako miejsce zimowej hibernacji[22].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2012-01-20] .
- ↑ a b c L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
- ↑ Recenzje.indd [online], zapiskihistoryczne.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ a b c d e Bogusz Wasik , Zamek w Świeciu. Topografia i technika budowy zamku krzyżackiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” [dostęp 2019-02-01] (ang.).
- ↑ [https://www.zamkipolskie.com/swiecie/swiecie.html *** RUINA ZAMKU KRZY�ACKIEGO W �WIECIU ***] [online], www.zamkipolskie.com [dostęp 2024-02-29] .
- ↑ Świecie nad Wisłą - zamek krzyżacki [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-02-29] (pol.).
- ↑ Przemysław Krzyżanowski , Nie wybaczał nawet swym kamratom [online], Express Bydgoski, 14 marca 2009 [dostęp 2024-02-29] (pol.).
- ↑ Zamek w Świeciu [online], falkowscy.eu [dostęp 2024-02-29] .
- ↑ [https://www.zamkipolskie.com/swiecie/swiecie.html *** RUINA ZAMKU KRZY�ACKIEGO W �WIECIU ***] [online], www.zamkipolskie.com [dostęp 2024-02-29] .
- ↑ Amon, Janusz Brzozogłowy pogromca Krzyżaków. Świecie, Tuchola, Pień 1410-1422 [online], Fordoński Wyszogród, 20 maja 2018 [dostęp 2024-02-29] (pol.).
- ↑ Świecie [online], zamki.name [dostęp 2024-02-29] .
- ↑ a b c Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7
- ↑ L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012, s. 495. ISBN 978-83-213-4158-3.
- ↑ Izabela Cupiał: Świecie. Poszukiwania złodzieja, który ukradł cegły z zamku krzyżackiego. Wirtualna Polska, 2019-08-21. [dostęp 2019-08-22].
- ↑ Bydgoskie spichrze stanęły w centrum Świecia. W miniaturowym rozmiarze.
- ↑ a b Zamek w Świeciu w remoncie. Będzie bliższy średniowiecznej budowli.
- ↑ Zobacz jak wyglądają nowe sklepienia na zamku w Świeciu. Co za efekt!
- ↑ Przed remontem w latach 2020-2024
- ↑ Przed remontem w latach 2020-2024
- ↑ Przed remontem w latach 2020-2024
- ↑ Przed remontem w latach 2020-2024
- ↑ natura2000.gov.pl SDF. [dostęp 2013-07-22].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Zimna, Krzysztof Halicki, Wokół ruin zamku w Świeciu – przedsięwzięcia konserwatorskie i projekty architektoniczne w okresie międzywojennym, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 11, Bydgoszcz 2006, s. 95–104. [dostęp 2013-02-27].
- Polska: mapa zamków – Warszawa Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, 1995
- L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012. ISBN 978-83-213-4158-3.
- Maria Spławska-Korczak: Zamek krzyżacki w Świeciu. Próba rekonstrukcji zamku wysokiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014. ISBN 978-83-231-3247-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zamek krzyżacki w Świeciu na oksir.eu
- Zamek krzyżacki i toruński w Świeciu na turystyka.torun.pl
- Opis na zamki.pl
- Opis na zamki.res.pl
- Przepiękny zamek krzyżacki w Świeciu z lotu ptaka na bydgoszcz.wyborcza.pl
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
- Interaktywna wizualizacja zamku na zobaczzamek.oksir.eu