Zantyr (alternatywne nazwy pol. Santyr, Zantir[1]; niem. Zantirburg, Burg Zanthir[2][3]) – uroczysko, wcześniej gród w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, w gminie Sztum, na południe od wsi Uśnice lub w rejonie Białej Góry u zbiegu Nogatu i Wisły. Znajduje się w Obszarze Chronionego Krajobrazu Rzeki Nogat, na południowym krańcu Żuław Wiślanych.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze udokumentowane wzmianki o Zantyrze pojawiły się w roku 1240 w dokumencie papieża Grzegorza IX, w którym zawarto skargę biskupa misyjnego Chrystiana z Oliwy na zniszczenie przez Krzyżaków między innymi kościoła biskupiego, miasta i grodu Sanctir. Obszary pruskiej Pomezanii zostały częściowo zdobyte i opanowane przez książąt pomorskich, którzy (Świętopełk gdański) na prawym, wysokim brzegu Nogatu założyli gród Zantyr wraz z podgrodziem.
W grudniu 1251 Sambor II podarował Zantyr Zakonowi krzyżackiemu za pomoc przy budowie zamku tczewskiego i w Gorzędzieju. Inna wersja informuje o sprzedaży Krzyżakom grodu w Zantyrze przez Świętopełka II Wielkiego. W 1266 po śmierci Świętopełka Mściwoj II domagał się zwrotu Zantyru, nazywając Krzyżaków żebrakami przypisującymi sobie prawo do grodu. W 1275 roku Grzegorz X potwierdził posiadanie przez Krzyżaków wyspy Zantyr. Około 1280 roku Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, zamek w dolnym biegu Nogatu, który nazwali Marienburg (Malbork). W 1399 wyświęcono kościół w Zantyrze. Podczas wojny trzynastoletniej 1454–1466 prowadzono walki o kościół w Zantyrze. Miejscowość Zantyr jest widoczna na mapie Hennenberga z 1576 roku oraz Suchodolca z lat 1700–1713[4].
Lokalizacja Zantyru do dnia dzisiejszego nie została ostatecznie wyjaśniona.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Aleksander Pluskowski, The Archaeology of the Prussian Crusade: Holy War and Colonisation, Routledge, 7 maja 2013, ISBN 978-1-136-16281-7 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
- ↑ Augustin Kolberg, Die Zantirburg, die Zantirkathedrale und das Zantirwerder bei Marienburg im 13. Jahrhundert, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 16, 1910, s. 1–72 [dostęp 2023-01-15].
- ↑ Franz August BRANDSTAETER, Die Weichsel. Historisch, topographisch, malerisch, unter Mitwirkung einer Anzahl von kundigen Männern beschrieben ... Mit lithographischen Darstellungen ... gezeichnet von A. Mann, 1855 [dostęp 2023-01-15] (niem.).
- ↑ Mieczysław Haftka, Uwagi w sprawie wczesnośredniowiecznego osadnictwa północnej Pomezanii i kwestia lokalizacji Santyra, „Pomerania Antiqua tom 4”, 1982, s. 455–471.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona o Zantyrze W.Kunicki
- Zantyr, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 394.
