Ziemia Królowej Maud

Dronning Maud Land

terytorium zależne
Herb Flaga
Państwo	Norwegia
Data powstania	14 stycznia 1939
Powierzchnia	2 700 000 km²
Populacja  • liczba ludności	0
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Ziemia Królowej Maud^[1] (norw. Dronning Maud Land, ang. Queen Maud Land) – region w Antarktydzie Wschodniej pomiędzy Ziemią Enderby na wschodzie i Ziemią Coatsów na zachodzie; obszar roszczeń Norwegii, uznawany przez rząd norweski za terytorium zależne.

Obszar został nazwany na cześć królowej Norwegii – Maud Koburg (1869–1938)^[2] .

Region w Antarktydzie Wschodniej pomiędzy Ziemią Enderby na wschodzie i Ziemią Coatsów na zachodzie^[3] . Zajmuje powierzchnię 2,7 miliona km², stanowiąc ok. jedną szóstą kontynentu Antarktydy^[4] .

Jest to płaskowyż pokryty pokrywą lodową o grubości do 2,4 km, w obszarze przybrzeżnym przybiera charakter górzysty^[5] . Równolegle do wybrzeża ciągną się pasma górskie, m.in. Góry Mühliga-Hofmanna, Heimefront Range (norw. Heimefrontfjella), Orvin Mountains (norw. Orvinfjella), Wohlthat Mountains (niem. Wohlthatmassiv, norw. Wohlthatmassivet) i Sør-Rondane^[6]. Najwyższym szczytem jest Jøkulkyrkja Mountain (3148 m n.p.m.) we wschodniej części Gór Mühliga-Hofmanna^[4] . Skały tu występujące należą do najstarszych na kontynencie, niektóre powstały 300 milionów lat temu^[7].

W części nadmorskiej Ziemia Królowej Maud obejmuje następujące obszary (z zachodu na wschód)^[5] :

• Wybrzeże Księżniczki Marty
• Wybrzeże Księżniczki Astrid
• Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy
• Wybrzeże Księcia Haralda
• Wybrzeże Księcia Olafa

Na obszarze od 100 do 250 km od wybrzeża występują liczne nunataki^[4] .

Wzdłuż wybrzeża rozciągają się lodowce szelfowe Riiser-Larsena i Fimbul^[4] .

Kilka krajów prowadzi przybrzeżne stacje badawcze, m.in. Republika Południowej Afryki i Rosja prowadzą tu całoroczne stacje^[3] .

Świat roślinny i zwierzęcy Ziemi Królowej Maud jest ubogi^[4] . Spotkać tu można m.in. porosty, mchy i algi^[4] . Występują tu m.in. pierwotniaki, grzyby, sinice i roztocza^[4] .

W regionie gniazduje kilka gatunków ptaków morskich takich jak pingwiny cesarskie i białookie, petrele antarktyczne i petrele śnieżne, wydrzyki antarktyczne i oceanniki żółtopłetwe^[4] . Na zboczach nunataku Svarthamaren Mountain znajduje się największa znana na świecie kolonia petreli antarktycznych^[4] .

Wybrzeże Ziemi Królowej Maud było pierwszym fragmentem Antarktydy dostrzeżonym 27 stycznia 1820 roku przez rosyjskiego badacza Fabiana Bellingshausena (1778–1852) i jednym z ostatnich regionów zbadanych na kontynencie^[6].

Historia eksploracji Ziemi Królowej Maud związana jest z rozwojem wielorybnictwa w wodach antarktycznych^[4] . Pierwsze wyprawy finansowane były przez norweskiego potentata Larsa Christensena (1884–1965), syna Christena Christensena (1845–1923)^[4] .

Region został odkryty, zbadany i zmapowany przez trzecią wyprawę norweską w latach 1929–1930^[4] . Norwescy polarnicy Hjalmar Riiser-Larsen (1890–1965) (kierownik wyprawy) i Finn Lützow-Holm (1890–1950) eksplorowali obszar między 37° a 49°30ʹE^[4] . Riiser-Larsen nazwał region na cześć królowej Norwegii – Maud Koburg (1869–1938) – Dronning Maud Land^[6]. Podczas wyprawy nakręcił film pokazywany później w kinach Oslo^[8] . Dalsze badania regionu prowadziła czwarta wyprawa norweska w latach 1930–1931^[4] .

W 1930 roku Riiser-Larsen odkrył z powietrza Wybrzeże Księcia Olafa i Wybrzeże Księżniczki Marty, a w 1931 roku Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy^[6]. Wybrzeże Księżniczki Astrid zostało odkryte w 1931 roku przez kapitana statku wielorybniczego^[6].

Podczas kolejnej ekspedycji w latach 1936–1937 norweski lotnik Viggo Widerøe (1904–2002) obleciał tereny przybrzeżne, które nazwano Wybrzeżem Księcia Haralda^[4] .

W 1939 roku niemiecka ekspedycja antarktyczna (niem. Deutsche Antarktische Expedition) prowadzona przez Alfreda Ritschera (1879–1963) wykonała zdjęcia lotnicze obszaru między 5°W a 15°E do około 75°S^[4] . Duże obszary Ziemi Królowej Maud zostały sfotografowane z powietrza podczas amerykańskiej Operacji Highjump przeprowadzonej w latach 1946–1947^[4] .

Pierwszą wyprawą naukową do Ziemi Królowej Maud była norwesko-brytyjsko-szwedzka ekspedycja antarktyczna w latach 1949–1952^[4] . Podczas tej wyprawy założono stację badawczą Maudheim, skąd prowadzono eksploracje regionu z powietrza i z lądu^[4] .

W związku z Międzynarodowym Rokiem Geofizycznym w latach 1957–1958 na Ziemi Królowej Maud powstało kilka całorocznych stacji naukowych, m.in. radziecka, japońska (Syowa), norweska i belgijska^[4] . Na początku lat 60. XX w. Norwegia zaprzestała działalności i jej stację przejęła Republika Południowej Afryki, która od tego czasu prowadzi nieprzerwaną działalność badawczą na Ziemi Królowej Maud^[4] . Stacja radziecka przeszła w ręce Rosji, której główną stacją jest Nowołazariewskaja^[4] . Stacja belgijska została zamknięta w 1961 roku, ale Belgia ponowni zaangażowała się w badania, wznosząc w 2009 roku stację Princesse-Élisabeth^[4] . W latach 1966–1969 tymczasową bazę utrzymywały tu również Stany Zjednoczone^[4] .

Norwegia zintensyfikowała swoją działalność w regionie ponownie w latach 1976–1977^[4] . Norweski Instytut Polarny przeprowadził wówczas dużą ekspedycję do zachodniej Ziemi Królowej Maud i wschodniej części Morza Weddella^[4] . W latach 1989–1990 wzniesiono stację Troll, która od 2005 roku prowadzi działalność całoroczną^[4] . Druga, mniejsza, sezonowa stacja norweska Tor znajduje się ok. 100 km na wschód od stacji Troll^[4] . Ponadto na Ziemi Królowej Maud własne stacje prowadzą Indie (Maitri), Niemcy (Kohnen), Szwecja (Wasa) i Finlandia (Aboa)^[4] .

Norweska eksploracja Ziemi Królowej Maud w latach 20. i 30. XX wieku stała się podstawą dla Norwegii do wysunięcia w 1939 roku roszczeń terytorialnych wobec obszaru między 20°W a 45°E^[4] . 14 stycznia 1939 roku Norwegia zaanektowała terytorium^[4] .

Obszar roszczeń interpretowany jest jako rozciągający się od wybrzeża do bieguna południowego^[6]. Wobec roszczeń norweskich zastrzeżenia zgłosiły m.in. Stany Zjednoczone, Chile i Związek Radziecki, Niemcy je odrzuciły a Wielka Brytania je zaakceptowała^[4] . Nazistowskie Niemcy zgłosiły własne roszczenia do regionu między 4°50'W a 18°30'E sięgającym 72°44'S – który został obfotografowany przez wyprawę Ritschera i nazwany Neuschwabenland^[6].

W 1949 roku Norwegia ogłosiła Ziemię Królowej Maud swoim terytorium zależnym – dependencją^[5] . Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego, roszczenia te zostały „zamrożone”^[9][a]

• roszczenia terytorialne na Antarktydzie

• Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-01-22]. 
• Boczek, Boleslaw Adam: International Law: A Dictionary. Scarecrow Press, 2005. ISBN 978-0-8108-5078-1. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
• Clarkson, Peter: Antarctic: Definitions and Bounderies. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 47–51. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
• Gjelsvik, Tore; Njåstad, Birgit: Dronning Maud Land. W: Store norske leksikon. (norw.).
• Królowej Maud, Ziemia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-22] .
• Larsstuvold, Ulf: Hjalmar Riiser Larsen. W: Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. [dostęp 2022-01-22]. (norw.).
• Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
• Queen Maud Land, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-01-22]  (ang.).
• United States Gazetteer: Queen Maud Land. [dostęp 2022-01-22]. (ang.).