Zofia Koniarkowa

Zofia Koniarkowa (1910)
Imię i nazwisko urodzenia	Zofia Wróbel
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1876 Bogucice
Data i miejsce śmierci	10 kwietnia 1963 Katowice
Przyczyna śmierci	rozedma płuc
Miejsce spoczynku	Katowice, cmentarz przy ulicy W. Wróblewskiego
Zawód, zajęcie	działaczka społeczna i narodowa, radna
Miejsce zamieszkania	Bogucice, Katowice
Narodowość	polska
Partia	Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji
Wyznanie	rzymskokatolickie
Rodzice	Piotr Wróbel i Franciszka z domu Skiba
Małżeństwo	Wilhelm Kocurek (1897), Jan Hruszka (1911), Karol Koniarek (1920)
Dzieci	Alojzy, Zofia, Hermenegilda, Elżbieta, Antoni, Józef
Krewni i powinowaci	Kazimierz Skiba (dziadek), Józef Kocurek (wnuk)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zofia Koniarkowa, primo voto Kocurkowa, secundo voto Hruszkowa^[1][2] (ur. 11 maja 1876 w Bogucicach, zm. 10 kwietnia 1963 w Katowicach) – polska działaczka społeczna i narodowa, uczestniczka powstań śląskich, aktywistka plebiscytowa, w latach 1929–1939 radna miasta Katowice, szczególnie zaangażowana w sprawy na rzecz ubogich. Jedna z czołowych działaczek Związku Towarzystw Polek, zwolenniczka Wojciecha Korfantego.

Urodziła się 11 maja 1876 roku^[1][2][3][4] (bądź dzień wcześniej^[5][6]) w Bogucicach (od 1924 roku część Katowic), z którymi była związana przez całe życie dzięki czemu uzyskała przydomek „Królowej Bogucic”^[7][8]. Ukończyła tamtejszą szkołę powszechną, a podczas nauki doznawała wielu przykrości i kar chłosty za posługiwanie się językiem polskim oraz czytanie polskich książek^[9][6]. Uczęszczała także na polską naukę katechizmu^[10]. Około 1894 roku wstąpiła do istniejącego przy Towarzystwie Śpiewu „Lira” w Bogucicach amatorskiego kółka teatralnego, biorąc udział w licznych przedstawieniach^[6], a od 1902 roku była członkinią Czytelni dla Kobiet w Katowicach^[1], gdzie należała do grupy najbardziej czynnych uczestniczek^[9].

Po zakończeniu I wojny światowej podjęła szeroką działalność społeczną^[6]. W latach 1918–1921 była prezeską Towarzystwa Polek w Katowicach^[1], natomiast na przełomie 1918 i 1919 roku wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska^[9].

Jej dom w czasie powstań i plebiscytu stanowił jeden z głównych punktów kontaktowych łączników pomiędzy Górnym Śląskiem a Polską. U niej składano materiały propagandowe oraz przechowywano tajne akta ośrodków, kierujących akcją polską w tym okresie^[6]. Prawdopodobnie podczas II i III powstania śląskiego była kurierką i sanitariuszką oraz brała udział w akcjach pomocniczych^[1][11][12]. W okresie plebiscytu w jej mieszkaniu mieściło się jedno z biur Polskiego Komisariatu Plebiscytowego^[11], a sama także była członkinią Dowództwa Obrony Plebiscytu. Dzięki biegłemu władaniu polskim językiem literackim odegrała znaczną rolę w polskiej akcji plebiscytowej^[13]. W czasie III powstania śląskiego w jej domu znajdował się jeden z powstańczych magazynów broni, a także był to jeden z głównych powstańczych ośrodków sanitarnych. Tam także nastąpiło formalne przekazanie funkcji naczelnego wodza III powstania śląskiego płk. Maciejowi Mielżyńskiemu^[6][9].

W 1922 roku, gdy część Górnego Śląska została włączona do Polski, witała wkraczające do Katowic wojsko polskie z gen. Stanisławem Szeptyckim na czele^[14], a w kolejnym roku przemawiała w czasie uroczystości powitania prezydenta Polski Stanisława Wojciechowskiego w Katowicach^[13].

W latach międzywojennych działała głównie w Związku Towarzystw Polek wchodząc od 1922 roku w skład jego Zarządu Głównego, a dwa lata później zostając jego wiceprzewodniczącą. Po rozłamie w Związku Towarzystw Polek^[13], do którego doszło w 1926 roku po przewrocie majowym^[9], przeszła do związanego z Chrześcijańską Demokracją opozycyjnego Katolickiego Związku Towarzystw Polek. Została członkinią Zarządu Głównego związku, a od 1936 roku jego wiceprezeską, pełniąc jednocześnie funkcję przewodniczącej jego bogucickiego oddziału^[13]. Obok Elżbiety Korfantowej, Emilii Surowczyn, Magdaleny Hulokowej i Kazimiery Medlewskiej była jego głównym filarem^[15]. Jako członkini zarządu wielokrotnie przemawiała na zebraniach lokalnych organizacji na terenie województwa śląskiego^[13]. Cieszyła się też opinią wytrawnej prelegentki^[9].

W 1926 roku weszła do rady wojewódzkiej Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji^[16]. 5 czerwca 1927 roku brała udział w poświęceniu placu budowy katowickiej katedry Chrystusa Króla, na którym wykopała symbolicznie ziemię jako pierwsza matka^[17][18]. W 1928 roku kandydowała bez powodzenia do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Poparli ją m.in. Wojciech Korfanty i proboszcz bogucickiej parafii ks. Franciszek Ścigała. W trakcie kampanii wyborczej zarzucano jej m.in., iż rzekomo była zwolenniczką wydłużenia czasu pracy górników do 12 godzin dziennie^[19].

W 1929 roku uzyskała mandat radnej Rady Miejskiej w Katowicach, startując z list chadeckiego Bloku Katolicko-Ludowego^[20] – funkcję tę pełniła do 1939 roku^[21]. W Radzie Miejskiej należała do Komisji Opieki Społecznej, szczególnie angażując się w akcje na rzecz bezrobotnych i osób ubogich. Dokonywała systematycznych kontroli kuchni miejskich, niejeden raz odwiedzała osoby żyjące na hałdach, walcząc na posiedzeniach rady o budowę tanich mieszkań dla nich^[13]. W okresie wielkiego kryzysu walczyła o poprawę losu rodzin koczujących na hałdzie kopalni „Ferdynand” (późniejsze „Katowice”), zarzucając władzom miejskim, że zamiast starać się o poprawę ich losu, inwestują w takie przedsięwzięcia, jak lodowisko Torkat czy kąpielisko „Bugla”^[22]. Krytykowała także to, że miasto wydaje pieniądze na utrzymanie lwów w katowickim zwierzyńcu^[14]. Dla bezdomnych z hałdy udało się jej wywalczyć budowę baraków socjalnych, które stanęły w rejonie Wełnowca^[23].

Była znana z ostrego języka, a niektórzy czuli się tak urażeni jej komentarzami, że decydowali się na procesy sądowe. Po raz pierwszy stanęła przed sądem w 1929 roku, gdyż zarzucano jej zniesławienie wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego i marszałka Józefa Piłsudskiego. Obrazy wojewody nie udowodniono, a za zniewagę marszałka została skazana na sześć tygodni więzienia z zawieszeniem na trzy lata^[13][24].

W 1930 roku ponownie kandydowała do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z list Katolickiego Bloku Ludowego w okręgu Katowice^[25]. W tym samym roku, po aresztowaniu i osadzeniu w więzieniu w Brześciu nad Bugiem czołowych działaczy opozycyjnych, należała do grupy głównych organizatorów akcji protestacyjnych w regionie. 29 października uczestniczyła w delegacji do prezydenta Polski w Warszawie, która doręczyła mu petycję podpisaną przez kilkadziesiąt tysięcy osób^[21][13][26].

Była także przewodniczącą jednego z kół Stowarzyszenia Pań pw. św. Wincentego a Paulo przy bogucickiej parafii^[21], założonego w 1931 roku po rozłamie stowarzyszenia, działającego tam od 1904 roku. Została przewodniczącą parafialnej grupy chadeckiej, a grupie sanacyjnej przewodniczyła wówczas Albina Rzepakowa^[15]. W 1937 roku założyła Związek Matek Katolickich^[27].

Lata okupacji niemieckiej w okresie II wojny światowej przeżyła w Bogucicach^[28]. Znalazła się na liście osób przeznaczonych do wywiezienia do obozu koncentracyjnego^[13], lecz od aresztowania, mimo licznych przesłuchań przez Gestapo, uchroniły ją interwencje osób, którym pomogła jako bezrobotnym, zawdzięczających jej poprawę swojego losu – pomagała im bez względu na ich narodowość^[9]. Mimo tego pozostawała pod stałym nadzorem policji^[13].

Po zakończeniu wojny ze względu na podeszły wiek nie brała udziału w życiu publicznym^[13]. Należała natomiast do Związku Weteranów Powstań Śląskich, a następnie do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację^[9].

Zmarła 10 kwietnia 1963 roku w Katowicach^[21][5] na rozedmę płuc, w tym samym domu, w którym się urodziła^[29]. Została pochowana na tamtejszym cmentarzu przy ulicy W. Wróblewskiego^[30].

Była córką Piotra Wróbla i Franciszki Skiby^[6], a po kądzieli wnuczką Kazimierza Skiby, przedostatniego sołtysa wsi Katowice^[1][9]. Oboje rodziców wywodziło się z bogucickich chłopskich rodów. Ojciec Piotr pochodził z Drajoka^[3], a jej matka była członkinią polskich organizacji w Krakowie^[6].

Trzykrotnie wychodziła za mąż, a z tych małżeństw miała łącznie sześcioro dzieci. Jej wnukiem był m.in. Józef Kocurek, samorządowiec i wiceprezydent Katowic w latach 1998–2010^[31][32][7].

W 1897 roku wyszła po raz pierwszy za mąż, za Wilhelma Kocurka, działacza polskiego w Bogucicach^[6]. Zmarł nagle w wypadku, który miał miejsce 10 kwietnia 1905 roku w kopalni „Ferdinand” (późniejsze „Katowice”), gdzie pracował jako cieśla szybowy^[29]. Mieli łącznie czwórkę dzieci^[14], w tym Alojzego Kocurka (1900–1964), urzędnika katowickiego magistratu i działacza „Sokoła” w Bogucicach^[33]. Prócz niego były to: Zofia, Hermenegilda i Elżbieta^[34], która się urodziła po śmierci męża^[29].

W 1911 roku wyszła drugi raz za mąż, za Jana Hruszkę^[6], który poległ podczas I wojny światowej w 1915 roku pod Brześciem Litewskim. Urodził się 11 listopada 1883 roku i pochodził z okolic Głubczyc. Mieli dwóch synów, Antoniego i Józefa, którzy zmarli bezdzietnie^[34]. Józef brał udział w powstaniach śląskich, a Antoni po wybuchu II wojny światowej został wcielony do Wehrmachtu – przedostał się później do 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka^[35].

Trzeci raz wyszła za mąż w 1920 roku (bądź w 1922 roku^[13]), za Karola Koniarka^[29][36], urzędnika kopalni^[14]. Zmarł śmiercią naturalną w 1940 roku^[37][29].

Mieszkała m.in. w położonym na terenie dawnej gminy Bogucice Drajoku^[38], a od 1922 roku aż do swojej śmierci przy dawnej ulicy Franciszka 4 w Katowicach (późniejsza ulica Z. Koniarkowej)^[39][40].

Była katoliczką, szczególnie zasłużoną w szerzeniu kultu maryjnego w Bogucicach^[41]. Była obdarzona dobrą pamięcią i interesowała się literaturą polską. Znała na pamięć liczne utwory polskich wieszczów, które wykorzystywała podczas swoich przemówień na wiecach i na zebraniach^[9]. Miała w zwyczaju chodzić w stroju śląskim i w takim też została pochowana^[27].

Przyjaźniła się z żoną Wojciecha Korfantego, Elżbietą Korfantową^[31].

Imieniem Zofii Koniarkowej została nazwana katowicka ulica, położona w dzielnicy Bogucice, łącząca ulice W. Wróblewskiego i ks. L. Markiefki^[21][42][43].

Była jedną z trzydziestu bohaterek wystawy pt. „60 na 100. Sąsiadki. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” poświęconej roli kobiet w górnośląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej (2019). Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej^[44]. Jest także jedną z osób upamiętnionych w Panteonie Górnośląskim w Katowicach^[45].

• Gwiazda Górnośląska^[21][46]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi^[21][46]

• AlinaA. Bednarz AlinaA., Królowa Bogucic – Zofia Koniarkowa, [w:] AlinaA. Bednarz, KatarzynaK. Kieś-Kokocińska, AleksandraA. Rajwa (red.), Patriotki ze Śląska w służbie Polsce, wyd. 1, Tychy: Stowarzyszenie On/Off, 2019, s. 57–78, ISBN 978-83-954624-7-4  (pol.).
• FranciszekF. Hawranek FranciszekF., Encyklopedia powstań śląskich, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982  (pol.).
• BarbaraB. Kalinowska-Wójcik BarbaraB., W II Rzeczypospolitej (1922–1939), [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 289–353, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).
• JanJ. Kantyka JanJ., WładysławW. Zieliński WładysławW. (red.), Śląski słownik biograficzny, t. 2, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1979  (pol.).
• JózefJ. Krzyk JózefJ., Szałfynster: od kopalni Ferdynand do Muzeum Śląskiego, Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2016, ISBN 978-83-268-2484-5  (pol.).
• DominikaD. Nazarkiewicz DominikaD., Zofia Koniarkowa – Królowa Bogucic, [w:] DamianD. Halmer (red.), Ślązaczki: kobiety niezwykłe, Zabrze: Wydawnictwo Illustris, 2013, s. 35–46, ISBN 978-83-936911-2-8  (pol.).
• UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU. (red.), Patronowie katowickich ulic i placów, wyd. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2013, ISBN 978-83-87727-38-3  (pol.).
• BogdanB. Snoch BogdanB., Górnośląski leksykon biograficzny, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, ISBN 978-83-87455-48-4  (pol.).
• AntoniA. Steuer AntoniA., Leksykon bogucki, Muzeum Historii Katowic, 2025 [dostęp 2025-03-07]  (pol.).