| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kanton | |||||
Okręg | |||||
BFS Nummer | |||||
Zarządzający |
Corine Mauch↗ | ||||
Powierzchnia |
87,93 km² | ||||
Wysokość |
408 m n.p.m. | ||||
Populacja (31 grudnia 2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
043 | ||||
Kod pocztowy |
8000-8099 | ||||
Tablice rejestracyjne |
ZH | ||||
Podział miasta |
12 dzielnic | ||||
Położenie na mapie Szwajcarii | |||||
47°23′N 8°32′E/47,383333 8,533333 | |||||
Strona internetowa |
Zurych (niem. Zürich [ˈtsyːʁɪç], fr. Zurich [zyʁik], wł. Zurigo [dzuˈriːɡo], rm. Turitg [tuˈritɕ], gzu. Züri [ˈtsyɾi]) – miasto w północno-wschodniej Szwajcarii, stolica kantonu Zurychu oraz okręgu Zurych. Leży w paśmie górskim Albis, nad Jeziorem Zuryskim oraz rzekami Limmat oraz wpadającą do niej rzeką Sihl; największe miasto i główny ośrodek gospodarczy kraju. Zurych jest największym kompleksem urbanistycznym Szwajcarii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Założenie w 1877 roku zuryskiej giełdy wyznaczyło początek ponad stuletniego okresu, w którym Zurych odgrywał doniosłą rolę finansowej stolicy kraju. Jednak dzieje miasta sięgają niepamiętnych czasów – już w epoce neolitycznej pierwotni mieszkańcy tej ziemi budowali na brzegu Jeziora Zuryskiego osady na palach, a 2000 lat temu na szczycie wzgórza nad rzeką Limmat, Rzymianie założyli posterunek celny zwany Turicum. Miejsce to, noszące dziś nazwę Lindenhof, stanowi geograficzny środek miasta. Potem musiało upłynąć dziesięć wieków, zanim Zurych zyskał prawa miejskie, wzrósł w siłę i sławę jako centrum wyrobu tkanin jedwabnych, wełnianych i lnianych. Po wstąpieniu do Konfederacji w 1351 roku arystokracja i wpływowi kupcy Zurychu zgodzili się dzielić władzę z przedstawicielami gildii rzemieślniczych. Dziś wielusetletnie siedziby gildii nadal zajmują poczesne miejsce wśród skarbów architektury zuryskiej starówki.
Silne gospodarczo i politycznie miasto w XVI wieku zaczęło rozwijać się intelektualnie, do czego wydatnie przyczynił się kaznodzieja Huldrych Zwingli, głoszący nauki reformacji, którego działalność zainicjowała tzw. afera kiełbaskowa[6]. Przez parę kolejnych wieków Zurych jako ośrodek liberalnej myśli przyciągał wiele osobistości takich jak Johann Wolfgang von Goethe, Richard Wagner, Thomas Mann, Albert Einstein, James Joyce, Lenin i Trocki. Właśnie z Zurychu w 1917 roku Lenin i jego towarzysze odjechali słynnym „zapieczętowanym pociągiem” przez Niemcy do pogrążonego w chaosie Piotrogrodu.
Podczas I wojny światowej w klubie Cabaret Voltaire przy ulicy Spiegelgasse narodził się dadaizm. Dziś miasto szczyci się posiadaniem ponad 50 galerii i biur wystaw wszelkiego rodzaju sztuki. Uniwersytet Zuryski – największy w Szwajcarii – oraz uważana za jedną z najlepszych uczelni technicznych świata słynna Politechnika Federalna (ETH Zürich) nadają miastu intelektualny charakter.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]W Zurychu mieszka 427 721 osób[1]. W 2021 roku 33% populacji gminy stanowiły osoby urodzone poza Szwajcarią[1].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Samochodowy
[edytuj | edytuj kod]Funkcję autostradowej obwodnicy miasta pełnią autostrady A1, A3 i A4, natomiast wewnętrzny pierścień obwodnicy miejskiej stanowią drogi główne nr 1, nr 3, nr 4 i nr 17.
Kolejowy
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajdują się m.in. następujące dworce:
Lotniczy
[edytuj | edytuj kod]13 km na północ od Zurychu znajduje się port lotniczy Zurych-Kloten.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]- w trzeci poniedziałek kwietnia w Zurychu podczas święta wiosny Sechseläuten odbywa się parada cechów rzemieślniczych. Pochód przechodzi od Bahnhofstrasse i Limmatquai do Sechseläutenplatz i o godzinie 18.00 wieńczony jest spaleniem słomianej figury Böögga, co symbolizować ma wypędzenie zimy
- w połowie sierpnia Zurych jest gospodarzem festiwalu muzyki techno, której fani przybywają tu tysiącami, aby wziąć udział w paradzie ulicznej Street Parade i innych rozrywkach miasta, m.in. w ogólnej zabawie na stadionie Letzigrund Stadion. Szalone gigantyczne imprezy i parada mają demonstrować i symbolizować szczodrość, miłość, wolność i tolerancję
- pod koniec lata (sierpień i wrzesień) odbywa się spokojniejszy i bardziej nobliwy Zürcher Theater Spektakel , w ramach którego występuje wiele znanych zespołów teatralnych
- w sezonie letnim do dyspozycji kąpiących się jest ponad 30 kąpielisk nad rzekami i jeziorem oraz niemal 20 odkrytych basenów. Wśród takich obiektów jest Frauenbad am Stadthausquai – najstarszy w mieście „dom kąpieli dla kobiet” z 1837 r., do którego mężczyźni mają wstęp wzbroniony[7].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- ratusz z XVII wieku
- kościół Reformowany Fraumünster
- kościół św. Piotra (St. Peter)
- romański kościół Grossmünster
- kościół na wyspie Wasserkirche
- Zunfthaus zur Meisen, budynek z 1757 r.
- Zunfthaus zum Rüden, budynek z XIV w.
- Zunfthaus zur Saffran, centrum kongresowe
- Zunfthaus zur Zimmerleuten
- Zunfthaus zur Waag, budynek z 1637 r.
Muzea
[edytuj | edytuj kod]W Zurychu znajduje się ponad 50 muzeów i przeszło 100 galerii, w tym:
- Landesmuseum Zürich
- Kunsthaus Zürich (Dom Sztuki)
- Fundacja E.G. Bührlego
Media
[edytuj | edytuj kod]Lokalna stacja telewizyjna to TeleZüri.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W 2014 r. miasto było gospodarzem Mistrzostw Europy w Lekkoatletyce. Corocznie w sierpniu odbywają się tutaj zawody lekkoatletyczne Weltklasse Zürich, znajdujące się w kalendarzu Diamentowej Ligi IAAF. W Zurychu mieści się siedziba FIFA, co rok odbywa się tutaj gala na której wybierany jest Piłkarz Roku FIFA. W latach 2013–2015 odbyły się tutaj klubowe mistrzostwa świata w piłce siatkowej kobiet.
Kluby sportowe:
Osoby
[edytuj | edytuj kod]urodzone w Zurychu
[edytuj | edytuj kod]- Evelyn (ur. 1980) – piosenkarka muzyki pop i dance
- Joseph Benz (ur. 1944, zm. 2021) – bobsleista
- Mike Candys (ur. 1971) – DJ i producent muzyczny
- Leo Lipski (ur. 1917, zm. 1997) – pisarz
- Kazimierz Sikorski (ur. 1895, zm. 1986) – polski kompozytor i teoretyk muzyki
związane z miastem
[edytuj | edytuj kod]- Otto Busse (ur. 1867, zm. 1922) – patolog, zmarł tutaj
Współpraca
[edytuj | edytuj kod]Miejscowości partnerskie:
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Bundesamt für Statistik, Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2020 – 2020 | Tabelle [online], Bundesamt für Statistik, 1 września 2021 [dostęp 2022-05-16] (niem.).
- ↑ Schader heute Architektur der Nachkriegszeit | Espazium [online], espazium.ch [dostęp 2024-04-26] (niem.).
- ↑ Akropolis der Bildung – Kantonsschule Freudenberg Ein Gemeinschaftsprojekt der Kantonsschulen Enge und Freudenberg 18.12.2009.
- ↑ Odnowiony Pawilon Le Corbusiera w Zurychu | AiB [online], architekturaibiznes.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ https://www.baublatt.ch/baubranche/ferrohaus-pyramide-am-see-in-zuerich-wird-unter-schutz-gestellt-31764 Ferrohaus: «Pyramide am See» in Zürich wird unter Schutz gestellt] af baublatt.ch vom 6. Oktober 2021.
- ↑ Marcin Hintz , Myśl etyczna Ulryka Zwingliego, „Rocznik Teologiczny” (2/2020), Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 2020, DOI: 10.36124/rt.2020.18 .
- ↑ Anna Nowak Zurych – najsmaczniejsze miasto nad wodą.