3 grosze polskie (1819–1835)

Państwo	Królestwo Polskie
Typ monety	moneta obiegowa
Nominał	3 grosze
Rocznik	1819, 1820, 1827, 1828, 1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834, 1835
Emisja
Mennica	Warszawa
Nakład	ok. 5 000 000 sztuk
Data emisji	1819
Data wycofania	luty 1851
Opis fizyczny
Masa	8,57 g
Średnica	25 mm
Materiał	miedź
Rant	ząbkowany
Stempel	zwykły

Próbny(?) trojak z otokiem z 1818 r. – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie

3 grosze polskie (1819–1835) – moneta trzygroszowa Królestwa Kongresowego okresu autonomii, wprowadzona jako następczyni trzygroszówki bitej w latach 1817 i 1818, po zredukowaniu średnicy o 1 milimetr, dołożeniu otoku na awersie i rewersie oraz wprowadzeniu pionowo ząbkowanego rantu. Była bita w latach 1819–1835, według systemu monetarnego opartego na grzywnie kolońskiej^[1], wycofana z obiegu w lutym 1851 r^[2].

Na tej stronie umieszczono średni herb Królestwa Kongresowego, tzn. orła rosyjsko-polskiego – dwugłowy orzeł z trzema koronami, w prawej łapie trzyma miecz i berło, w lewej jabłko królewskie, na piersi, na tle gronostajowego płaszcza, tarcza herbowa z polskim orłem^[3]. Na dole, po obu stronach ogona orła, znajduje się znak intendenta mennicy w Warszawie –

• I.B. (Jakuba Benika 1816–1820),
• F.H. (Fryderyka Hungera 1827–1832),
• K.G. (Karola Gronaua 1830–1834) lub
• I.P. (Jerzego Puscha 1834–1835)^[4].

Istnieją monety z rocznika 1829 bez znaku intendenta^[4].

Dookoła znajduje się wypukły otok.

Awers jest identyczny z awersem monety 3 grosze polskie 1826–1827^[4].

Na tej stronie umieszczono nominał 3, pod nim napis „GROSZE”, poniżej „POLSKIE”, a pod nim rok bicia: 1819, 1820, 1827, 1828, 1829, 1830, 1831, 1832, 1833, 1834 lub 1835. Dookoła znajduje się wypukły otok^[4].

Monetę bito w mennicy w Warszawie, w miedzi, na krążku o średnicy 25 mm, masie 8,57 grama, z otokiem, z rantem ząbkowanym^[5][4]. Według sprawozdań mennicy w latach 1819–1835 (bez 1826) w obieg wypuszczono ok. 5 575 607 sztuk^[6]. Dokładniejsze podanie nakładu jest niemożliwe, ponieważ w dwóch latach monetę bito razem z:

• 3 grosze polskie (1826–1827) – w roku 1827,
• 3 grosze (1835–1841) – w roku 1835,

a mennica w swoich sprawozdaniach raportowała jedynie liczbę wprowadzanych do obiegu monet konkretnego nominału, bez podawania typu^[6].

Stopień rzadkości poszczególnych roczników i typów monet przedstawiono w tabeli:

Rocznik	Znak intendenta	Stopień rzadkości	Liczba egzemplarzy	Uwagi	Zdjęcie
3 grosze polskie 1819	I.B.	R1[7][8]	15 001–80 000
3 grosze polskie 1820	I.B.	R2[8]	3001–15 000
3 grosze polskie 1827	F.H.	R2[8]	3001–15 000	bito również monety 3 grosze polskie (1826–1827)
3 grosze polskie 1828	F.H.	R[9][8]	80 001–400 000
3 grosze polskie 1829	F.H.	R[10][8]	80 001–400 000
	bez znaku intendenta (brak liter F.H.)	R4[11]	121–600
3 grosze polskie 1830	F.H.	R[8][12]	80 001–400 000
	K.G.	R5[13][8]	26–120
3 grosze polskie 1831	F.H.	R8[14]	2–3
	K.G.	R1[8]	15 001–80 000	bito również monety Królestwa Polskiego 1831
3 grosze polskie 1832	F.H.	R6[8][15]	7–25
	K.G.	R2[8]	3001–15 000
3 grosze polskie 1833	K.G.	R[8][16]	80 001–400 000
3 grosze polskie 1834	K.G.	R3[8]	601–3000
	I.P.	R[8][17]	80 001–400 000
3 grosze polskie 1835	I.P.	R4[8]	121–600	bito również monety 3 grosze (1835–1841)

Dla pięciu roczników – 1829, 1830, 1831, 1832 i 1834, istnieją monety z różnymi znakami intendenta mennicy umieszczonymi na awersie lub, jak w przypadku 1829, jego brakiem. O ile w przypadku innych monet Królestwa Kongresowego ostatnim rocznikiem, na którym umieszczano znak konkretnego intendenta mennicy, był rok powołania jego następcy, o tyle w przypadku trzygroszówki polskiej 1819–1835 znane są egzemplarze ze znakiem Fryderyka Hungera (F.H.) z 1831 i 1832, mimo że już w 1830 na tym stanowisku pojawił się Karol Gronau (K.G.).

W latach 1826–1827 bito monetę 3 grosze polskie Z MIEDZI KRAIOWEY^[4]. W roku 1827 powrócono do bicia trzygroszówki według rysunku monety wprowadzonego w roku 1819^[4]. W roku 1835 monetę zastąpiono trzygroszówką polsko-rosyjską^[4].

Ze względu na fakt, że okres bicia monety przypada na czas rządów dwóch carów, w numizmatyce rosyjskiej moneta, w zależności od wybitej daty, zaliczana jest do dwóch odrębnych kategorii^[18]:

• monet cara Aleksandra I (1819,1820) oraz
• monet cara Mikołaja I (1827–1835).

Poprzedniczka trzygroszówki była bita na starych automatach menniczych, które rozpoczęły swoją pracę jeszcze w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie pozwalały na emisję monet z wystającym powyżej rysunków awersu i rewersu obrzeżem (zwanym otokiem), mającym zmniejszać tempo ścierania się rysunków egzemplarzy uczestniczących w codziennym obrocie pieniężnym. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 r. zawierające prośbę o wyrażenie zgody na:

• bicie monet z napisem „z miedzi krajowej” oraz
• srebrnych 10-złotówek, które nie były wymienione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 r.,

król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, warunkując ją spełnieniem przez Mennicę Królewską w Warszawie bicia ich „w formie cylindrycznej, z wykonaniem obrzeża monet prostopadłego do płaszczyzny krążka”. W celu wypełnienia wymagania narzuconego przez administrację petersburską koniecznym było sprowadzenie ze stolicy Cesarstwa Rosyjskiego parowych maszyn menniczych, które postanowiono zainstalować w nowo budowanym gmachu mennicy. Wyemitowanie w 1819 r. różnych nominałów z otokiem wiązało się z uruchomieniem petersburskich automatów. Monety z otokiem i prostopadle ząbkowanym rantem z 1818 r. miały charakter próbny i były bardzo nieliczne. Na przełomie XX i XXI w. znane są egzemplarze 3-groszówek z datą roczną 1818 wybitych z otokiem, co do których autorzy katalogów nie są zgodni czy powinny mieć status monet próbnych, czy ewentualnie nowego bicia^[19][20].

Istnieją monety nowego bicia z 1857 r. z mennicy w Warszawie dla roczników 1819, 1820, 1827, 1828, 1829FH, 1830FH, 1831KG, 1832KG, 1833, 1834KG, 1834IP, 1835^[21].

Istnieją monety nowego bicia z 1869 r. z mennicy w Petersburgu dla rocznika 1824, dla którego monet obiegowych nie było^[21].

• 3 grosze polskie (1817–1818)
• 3 grosze polskie (1826–1827)
• 3 grosze polskie 1831
• 3 grosze (1835–1841)
• 1 grosz polski (1816–1835)
• 3 grosze polskie
• monety Królestwa Kongresowego
• tabela cennikowa Bolcewicza
• rosyjskie monety bite dla Polski (1815–1841)