Adrian Zandberg (2020) | |
Data i miejsce urodzenia |
4 grudnia 1979 |
---|---|
Współprzewodniczący Partii Razem[1] | |
Okres |
od 27 listopada 2022 |
Poseł na Sejm RP IX i X kadencji | |
Okres |
od 2019 |
Przynależność polityczna |
Adrian Tadeusz Zandberg (ur. 4 grudnia 1979 w Aalborgu) – polski polityk, historyk, programista i nauczyciel akademicki. Doktor nauk humanistycznych, współzałożyciel Partii Razem i od 2022 jej współprzewodniczący, poseł na Sejm IX i X kadencji.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość i wykształcenie
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 4 grudnia 1979 w Aalborgu w Danii, dokąd jego ojciec i matka wyemigrowali kolejno z Polski w 1969 i w latach 70.[2][3] W 1986 po śmierci dziadka przybył z rodzicami do Warszawy, dorastał na Mokotowie i Ursynowie[4][5]. Wystąpił jako aktor dziecięcy w jednym z odcinków serialu Ballada o Januszku z 1988[6]. Uczęszczając do szkoły podstawowej, uczył się wraz z matką programowania w języku BASIC na komputerze ZX Spectrum. Był wśród pierwszych osób w Polsce korzystających z Internetu poprzez połączenie ustanowione w drugiej połowie 1991 między Uniwersytetem Warszawskim i Uniwersytetem Kopenhaskim[2]. W podstawówce przeskoczył dwie klasy[3]. Współtworzył polską sekcję Marxists Internet Archive w protokole Gopher (okres 1993–1995)[3]. W 1997 ukończył prywatne Autorskie Liceum Ogólnokształcące nr 42 w Warszawie[7]. Był stypendystą Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci[8].
Studiował prawo i historię na Uniwersytecie Warszawskim. Studiów prawniczych nie ukończył[3], absolwentem studiów historycznych został w 2002[9]. W 2007 uzyskał na Wydziale Historycznym UW stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy pt. Organizacje i ruchy społeczne wokół partii socjaldemokratycznych w Niemczech i w Wielkiej Brytanii przed pierwszą wojną światową, napisanej pod kierunkiem Anny Żarnowskiej[10].
Działalność zawodowa
[edytuj | edytuj kod]Pracował jako nauczyciel akademicki na Wydziale Kultury Japonii Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych[10], a także w Wyższej Szkole Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie. W ramach własnej działalności gospodarczej zajmował się programowaniem aplikacji mobilnych dla amerykańskich firm z branży teleinformatycznej[4][3].
W pracy naukowej zajął się historią ruchu robotniczego[3], a także historią medycyny i leczenia uzależnień[11]. Artykuł na ten temat opublikował w wydawanym przez Cambridge University Press piśmie „Medical History ”[12]. Publikował również w pismach „Meander”, „Przegląd Historyczny” i „Dzieje Najnowsze”.
Działalność polityczna
[edytuj | edytuj kod]Sympatię polityczną do Solidarności Pracy przejął po matce i babce, z którymi mieszkał po rozwodzie rodziców[2]. Jako wczesną inspirację dla własnej działalności wskazał wystąpienia Ryszarda Bugaja i Aleksandra Małachowskiego, liderów Unii Pracy (którą w 1992 współtworzyła Solidarność Pracy), w Sejmie lat 90. XX wieku[5]. Współpracował z liderem Polskiej Partii Socjalistycznej Piotrem Ikonowiczem w jego kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi w 2000[13]. Broniąc pozycji alterglobalistycznych naprzeciw Bronisława Geremka podczas debaty w założonym przez Izabelę Jarugę-Nowacką i Marka Balickiego w 2000 Klubie Dialogu Politycznego im. Zofii Kuratowskiej, poznał Jacka Kuronia[14], który sympatyzował wówczas z ruchem alterglobalistycznym. Wraz z nim uczestniczył w założeniu we wrześniu 2001 polskiego stowarzyszenia ATTAC na rzecz opodatkowania obrotów kapitałowych[2][5]. Został najbliższym uczniem Jacka Kuronia, który zamierzał powierzyć mu zorganizowanie Ruchu Obywatelskiego Obrony Człowieka, inicjatywy ogłoszonej w październiku 2001 i związanej z projektem ustawy o powszechnym systemie rad pracowniczych[15]. W listopadzie 2001 wspólnie opublikowali w „Gazecie Wyborczej” artykuł III RP dla każdego. Postawili w nim tezę o deficycie demokracji, wskazując na funkcjonowanie w Polsce „dzikiego, ale i państwowego kapitalizmu” i na „wyrwanie się wielkiego kapitału spod demokratycznej kontroli społeczeństw” wraz z odchodzeniem do przeszłości „kompromisu między pracą a kapitałem” właściwego epoce przemysłowej. Zaproponowali wówczas uruchomienie obywatelskiej debaty nad kierunkiem dalszego rozwoju[16]. W 2002 Adrian Zandberg wraz z Jackiem Kuroniem i Karolem Modzelewskim protestował w Ożarowie Mazowieckim przeciwko pobiciu pracowników Fabryki Kabli im. Mariana Buczka blokujących likwidację zakładu przez nowego właściciela, firmę Tele-Fonika[14]. Współredagował także list „Do przyjaciół alterglobalistów”, odczytany przez Jacka Kuronia podczas protestów przed Europejskim Forum Gospodarczym w Warszawie (28–30 kwietnia 2004), w przededniu akcesji Polski do Unii Europejskiej[13][17][18].
Był członkiem Unii Pracy[19]. Do organizacji młodzieżowej tej partii – Federacji Młodych UP – wstąpił po ukończeniu liceum[2]. Z ramienia FM UP podpisał protest przeciwko wycofaniu dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska dla dwutygodnika ekologicznego „Zielone Brygady” w marcu 2000[20]. Pełnił funkcję przewodniczącego FM UP, w której jego zastępczynią była Barbara Nowacka[4]. Był współorganizatorem protestów przeciwko pomysłom likwidacji nieodpłatnych studiów oraz wysyłaniu polskich żołnierzy na wojnę do Iraku[19][17] (jako jeden z nielicznych w Polsce krytyków amerykańskich inwazji w Afganistanie i Iraku obok Jacka Kuronia i Artura Domosławskiego[21][14]), a także w 2001 jednym z założycieli portalu Lewica.pl[3]. W kwietniu 2005 odszedł z Unii Pracy z większością członków młodzieżówki, sprzeciwiając się firmowaniu przez partię liberalnej polityki gospodarczej koalicjanta SLD i upatrując szansy na realizację lewicowych postulatów w budowie niezależnej formacji[22][4][23]. W 2005 współtworzył z Izabelą Jarugą-Nowacką Unię Lewicy III RP, wchodząc do jej zarządu[24]. Opuścił partię w tym samym roku wobec podjęcia przez nią współpracy z SLD. Również w 2005 współtworzył na bazie lewego skrzydła FM UP stowarzyszenie Młodzi Socjaliści[19][23], które prowadziło edukację polityczną dla swoich członków przy wsparciu finansowym niemieckiej Fundacji im. Róży Luksemburg[25][17] i działało do października 2015[26]. W 2009 przystąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej wraz z grupą działaczy stowarzyszenia, którą poprowadził do startu w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2009 w okręgu nr 3[13]. W lipcu 2009 został wybrany do prezydium Rady Naczelnej PPS[27][28]. Opuścił partię z tą grupą na mocy uchwały Młodych Socjalistów z 17 lipca 2010 w związku z rezygnacją PPS z udziału w wyborach samorządowych. W styczniu 2010 założył z grupą działaczy MS, Lewicowej Alternatywy i osób niezrzeszonych Warszawską Kooperatywę Spożywczą[2][29][30].
W maju 2015 współtworzył Partię Razem, zasiadł w jej zarządzie krajowym[31], odpowiadał za stronę internetową i media społecznościowe tego ugrupowania[13]. W wyborach parlamentarnych w 2015 kandydował do Sejmu z pierwszego miejsca na jej liście w okręgu warszawskim, zdobywając 49 711 głosów (co stanowiło 4,54% głosów oddanych w okręgu)[32]. Nie uzyskał wówczas mandatu – Partia Razem nie osiągnęła w tych wyborach progu wyborczego[33]. Jego występ w przedwyborczej debacie liderów ośmiu ugrupowań 20 października 2015 sprawił, że przez niektóre media uznany został za zwycięzcę tej debaty i za nową twarz lewicy[13][25][34]. Pojawiły się także opinie, że tym występem pozyskał dodatkowe poparcie dla Partii Razem kosztem Zjednoczonej Lewicy, której zabrakło 0,45 punktu procentowego do przekroczenia progu wyborczego dla koalicji[35]. Inni komentatorzy, w tym liderka Zjednoczonej Lewicy Barbara Nowacka, wskazywali jednak, że większość wyborców Partii Razem stanowiły osoby niegłosujące wcześniej na partie wchodzące w skład ZL, a popularność tej koalicji malała już od dłuższego czasu[36].
W wyborach w 2019 Adrian Zandberg bezskutecznie ubiegał się o mandat posła do Parlamentu Europejskiego z listy koalicyjnego komitetu Lewica Razem[37]. Po wyborach nazwę tę przyjęła jego partia[38]. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku kandydował (w ramach projektu politycznego Lewica) z pierwszego miejsca listy Sojuszu Lewicy Demokratycznej w okręgu warszawskim. Został wybrany na posła IX kadencji, otrzymując 140 898 głosów (10,2% oddanych w okręgu)[39]. Był członkiem Komisji Gospodarki i Rozwoju, Komisji Cyfryzacji, Innowacyjności i Nowoczesnych Technologii, a także przewodniczącym Polsko-Duńskiej Grupy Parlamentarnej[40].
27 listopada 2022 razem z Magdaleną Biejat został współprzewodniczącym partii Lewica Razem[41]. W wyborach w 2023 z powodzeniem ubiegał się o poselską reelekcję, kandydując jako lider warszawskiej listy Nowej Lewicy (w ramach porozumienia NL z jego formacją) i zdobywając 64 435 głosów[42].
W czerwcu 2024 odrzucił propozycję przekazania mu przez Krzysztofa Gawkowskiego z Nowej Lewicy stanowiska wicepremiera w trzecim rządzie Donalda Tuska, uzależniając wejście swojej partii do Rady Ministrów od zagwarantowania w umowie koalicyjnej realizacji postulatów określonych „cywilizacyjnymi” (m.in. sukcesywnego podnoszenia pensji w sektorze publicznym, skrócenia ustawowego czasu pracy, zwiększenia nakładów na służbę zdrowia, przeznaczenia 1% PKB na budownictwo mieszkaniowe i liberalizacji prawa aborcyjnego)[43][44][45]. W październiku tego samego roku wraz z czwórką posłów, którzy pozostali w Razem, opuścił Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy i współtworzył koło Razem[46][47]. Jednocześnie ugrupowanie powróciło do nazwy „Partia Razem”[48]. Kilka tygodni później został ponownie wybrany na współprzewodniczącego partii[49].
Rodzina i życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Jest synem Piotra (1949–2003)[4] (handlowca[3][2]) i Ewy[50] (prawniczki[3][2]). Ma przyrodniego brata Michaela, zamieszkałego w Danii i aktywnego politycznie[2][3]. Jego babka ojczysta, Krystyna z domu Rodziewicz (1927–1978), była łączniczką Oddziału V Komendy Głównej Armii Krajowej w stopniu strzelca-plutonowego w powstaniu warszawskim, odznaczona Krzyżem Walecznych, po wyzwoleniu z niemieckiego obozu jenieckiego i złożeniu matury w Wielkiej Brytanii powróciła w 1947 do Polski, gdzie poślubiła w 1948 Józefa Zandberga (syna przedwojennego wykładowcy Wolnej Wszechnicy Polskiej) i ukończyła studia lekarskie[51][52][2]. Jej matka Zofia kierowała powstańczą komórką łączności[2]. Dzienniki Krystyny Rodziewiczówny z lat niewoli i emigracji (1944–1946) przechowuje Biblioteka Narodowa[53].
Odwołuje się do tradycji samoorganizacyjnych polskiej inteligencji o sympatiach ludowych z przełomu XIX i XX wieku[2]. Jego prapradziadek Piotr Chryzostom Danysz (1859–1924), syn mieszczanina pniewskiego Antoniego, dzierżawcy majątku plebańskiego we Wronkach, był starszym bratem mikrobiologa Jana Danysza. Piotr Danysz przeniósł się przed 1888 z Wielkopolski do Królestwa Polskiego, gdzie dzierżawił kolejno majątki Wiśniew i Brusów. Współpracował z socjalistą Edwardem Abramowskim w organizowaniu spółdzielczości spożywczej, w tym Towarzystwa Kooperatystów (wydawcy tygodnika „Społem”) w 1906, należał do nielegalnego Polskiego Związku Ludowego działającego w latach 1904–1907, a następnie pisał do tygodnika ludowego „Zaranie” wydawanego w latach 1907–1915[54][55]. Do pięciorga jego dzieci należała obok Zofii, matki Krystyny Zandberg, senatorka IV kadencji (1935–1938) i współzałożycielka Stronnictwa Demokratycznego w 1939 Regina Fleszarowa[54][55][56].
Na przełomie lat 90. i 2000. Adrian Zandberg był przez trzy lata związany z poznaną w FM UP Barbarą Nowacką[57]. Żonaty z badaczką społeczną Barbarą Audycką-Zandberg[58][59], z którą ma dwoje dzieci: Olgę i Olafa[4].
W kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]W serialu komediowym Ucho Prezesa w postać nawiązującą do Adriana Zandberga wcielił się Michał Floriańczyk[60][61].
Wyniki w wyborach ogólnopolskich
[edytuj | edytuj kod]Wybory | Komitet wyborczy | Organ | Okręg | Wynik | |
---|---|---|---|---|---|
2015 | Partia Razem | Sejm VIII kadencji | nr 19 | 49 711 (4,54%)[32] | |
2019 | Lewica Razem | Parlament Europejski IX kadencji | nr 4 | 17 108 (1,23%)[37] | |
2019 | Sojusz Lewicy Demokratycznej | Sejm IX kadencji | nr 19 | 140 898 (10,20%)[39] | |
2023 | Nowa Lewica | Sejm X Kadencji | 64 435 (3,76%)[42] |
Publikacje naukowe
[edytuj | edytuj kod]- „Leges de ambitu”. Rzymskie ustawodawstwo wyborcze u schyłku republiki, „Meander” 56.1/2 (2001), s. 103–126 i 56.3/4 (2001), s. 277–294
- Anarchistyczna Federacja Polski. Polscy anarchiści w dwudziestoleciu międzywojennym, „Przegląd Historyczny” 93/1 (2002), s. 31–52
- „Ociężali umysłowo, głupi oportuniści”. Wczesna brytyjska lewica radykalna wobec ruchu związkowego, „Dzieje Najnowsze” 38/1 (2006), s. 3–18
- „Villages … Reek of Ether Vapours”: Ether Drinking in Silesia before 1939, „Medical History ” 54.3 (2010), s. 387–396
- Lecznictwo uzależnień w Polsce w latach 1918–1939, [w:] Dawna medycyna i weterynaria, t. 3: Pacjent, red. Mariusz Z. Felsmann, Józef Szarek i Mirosława Felsmann, Muzeum Ziemi Chełmińskiej, Chełmno 2011, s. 277–301
- „Niewolnicy strzykawki”, „czciciele koko”, „eteromani”… Środowisko konsumentów narkotyków w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Margines społeczny Drugiej Rzeczypospolitej, red. Mateusz Rodak, Instytut Historii PAN, Warszawa 2013, s. 139–157
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W ramach parytetu do 24 października 2024 wraz z Magdaleną Biejat, a od 3 grudnia 2024 z Aleksandrą Owcą. Do 27 października 2024 pod nazwą Lewica Razem.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Donata Subbotko , Zandberg: Półkę z „Dziełami” Marksa stojącą za biurkiem Jacka Kuronia mam zamiar pamiętać długie lata [online], „Gazeta Wyborcza”, 30 marca 2019 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] .
- ↑ a b c d e f g h i j Jakub Majmurek, Wnuki prześnionej rewolucji idą do Sejmu [online], „Krytyka Polityczna”, 4 października 2015 [dostęp 2015-11-02] .
- ↑ a b c d e f Janina Blikowska , Kim jest Adrian Zandberg? [online], „Rzeczpospolita”, 21 października 2015 [dostęp 2023-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-27] .
- ↑ a b c Aleksandra Gieracka , Krystyna Opozda , Zandberg: Bugaj i Małachowski mają mnie na sumieniu [online], Interia, 28 czerwca 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .
- ↑ Adrian Zandberg w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2023-11-02].
- ↑ Absolwenci liceum: 1997. alon42.waw.pl. [dostęp 2017-01-06].
- ↑ Danuta Pawłowska , Tata jest strażakiem, mama urzędniczką. On prowadzi badania nad nicieniami, żeby pomóc rolnikom. Ma 19 lat [online], „Gazeta Wyborcza”, 26 października 2019 [dostęp 2019-10-27] .
- ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk: Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945–2000. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2010, s. 837.
- ↑ a b Dr Adrian Tadeusz Zandberg, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ Adrian Zandberg: Lecznictwo uzależnień w Polsce w latach 1918–1939. W: Mariusz Felsmann, Józef Szarek: Dawna medycyna i weterynaria. T. 3. Chełmno: Collegium Medicum UMK, 2011, s. 277–301. [dostęp 2016-05-19].
- ↑ Adrian Zandberg. „Villages… reek of ether vapours”: ether drinking in Silesia before 1939. „Medical History”. 54 (3), s. 387–396, 2010. PMID: 20592886. PMCID: PMC2890321. [dostęp 2023-11-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e Agata Szczerbiak , Kim jest Adrian Zandberg? [online], „Polityka”, 21 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-17] .
- ↑ a b c Aleksandra Pawlicka , Nowy Marks, czy nowa gwiazda polskiej polityki? Jaki jest naprawdę Adrian Zandberg [online], „Newsweek Polska”, 15 września 2019 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] .
- ↑ Tadeusz Kowalik, Zrozumieć Kuronia [online], „Le Monde diplomatique”, 17 czerwca 2007 .
- ↑ Jacek Kuroń, Adrian Zandberg , III RP dla każdego [online], „Gazeta Wyborcza”, 14 listopada 2001 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-26] .
- ↑ a b c Gabriel Paździor , Kim jest Adrian Zandberg? [online], WNP.pl, 21 października 2015 [dostęp 2024-12-01] .
- ↑ Tekst listu: Jacek Kuroń: Do przyjaciół alterglobalistów, „Opornik”, 15, grudzień 2005 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] . . List został wydrukowany w publikacji „Antyszczyt” rozdawanej w trakcie wystąpień. Ostatni tekst Kuronia [online], Gazeta.pl, 17 czerwca 2004 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] ..
- ↑ a b c Adrian Zandberg [online], Partia Razem, 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-10-18] .
- ↑ Petycja w sprawie „Zielonych Brygad”, „Zielone Brygady”, 146 (1), 15 stycznia 2000 [zarchiwizowane z adresu 2003-07-12] .
- ↑ Jakub Dymek , Historia przyznaje rację zbuntowanym [online], „Przegląd”, 11 kwietnia 2022 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-11] .
- ↑ Bartosz Nowaczyk , Ruchy w Unii Pracy [online], Lewica.pl, 21 kwietnia 2005 [dostęp 2016-07-02] .
- ↑ a b Historia Unii Pracy [online], Unia Pracy [dostęp 2024-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-27] .
- ↑ Pozycja 8813 [online], Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 145/2005, 27 lipca 2014 [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ a b Maciej Jarkowiec , Razem. Pięć minut sławy i co dalej [online], „Gazeta Wyborcza”, 31 października 2015 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] .
- ↑ Dziś wchodzi w życie decyzja Kongresu Młodych Socjalistów o zakończeniu działalności [online], Facebook, 1 października 2015 [zarchiwizowane z adresu 2024-10-27] .
- ↑ PPS po Kongresie [online], „Przegląd Socjalistyczny”, 2009 [dostęp 2017-08-03] .
- ↑ Jan Hulanowicz , Warszawa: Obradowała Rada Naczelna PPS [online], Lewica.pl, 12 lipca 2009 [dostęp 2017-08-03] .
- ↑ Aleksandra Bilewicz , Samoograniczająca się zmiana? Kooperatywy spożywcze w Polsce, „Nowy Obywatel”, 67 (16), 6 maja 2015 [zarchiwizowane z adresu 2024-07-20] .
- ↑ Aleksandra Bilewicz , Kooperatywy spożywcze w polskich miastach – między enklawą stylu życia a zmianą społeczną, [w:] Barbara Lewenstein, Agata Gójska, Ewa Zielińska (red.), Aktywizmy miejskie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2020, s. 124, ISBN 978-83-7383-936-6 .
- ↑ Mirosław Bregin , Razem rośnie [online], Lewica.pl, 27 maja 2015 [dostęp 2015-11-02] .
- ↑ a b Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2015 [online], Państwowa Komisja Wyborcza [dostęp 2015-11-02] .
- ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 27 października 2015 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 25 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1731).
- ↑ Por. Alberto Nardelli , Polish elections 2015: a guide to the parties, polls and electoral system [online], „The Guardian”, 22 października 2015 [dostęp 2015-11-02] (ang.). Adrian Zandberg zwycięzcą debaty? Internet oszalał na punkcie polityka Partii Razem [online], „Gazeta Wyborcza”, 20 października 2015 [dostęp 2015-11-02] . Tomasz Kamiński , Kim jest Adrian Zandberg? Bezapelacyjnym zwycięzcą debaty wyborczej [online], „Liberté!”, 20 października 2010 [dostęp 2015-11-02] . Katarzyna Miłkowska , Kto według internautów wygrał debatę? Tego nikt się nie spodziewał – wyniki ankiety! [online], NaTemat.pl, 21 października 2015 [dostęp 2015-11-02] . Jakub Rusak , Prof. Chwedoruk, politolog: debatę wygrał Zandberg, dobry był też Piechociński. Największy przegrany – Petru [online], NaTemat.pl, 21 października 2015 [dostęp 2015-11-02] . Lukas Plewnia , Adrian Zandberg – neuer Star der Linken? [online], polen-heute.de, 21 października 2015 [dostęp 2015-11-03] (niem.). Reinhard Lauterbach , Shootingstar der Linken: Der Außenseiter Adrian Zandberg von der Partei »Razem« hat die Elefantenrunde im polnischen Wahlkampf gewonnen – zumindest in der medialen Betrachtung [online], „Junge Welt”, 22 października 2015 [dostęp 2015-11-02] (niem.). Michał Zieliński , Zandberg napiera, lewica słabnie, a PiS wygrywa w cuglach [online], „Newsweek Polska”, 23 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-26] .
- ↑ Adrian Zandberg: Pogrzebał lewicę, załatwił PiS wiktorię. Bo wygrał Debatę [online], „Newsweek Polska”, 26 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-03] . Magdalena Kutynia , Wyniki wyborów 2015: Adrian Zandberg, człowiek który wysadził lewicę z Sejmu [online], „Dziennik Zachodni”, 26 października 2015 [dostęp 2015-11-02] . Dorota Kowalska , Adrian Zandberg – nowy mesjasz lewicy? Partia Razem chce odmienić oblicze polskiej polityki [online], „Polska The Times”, 31 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-11] . Jan Opielka , Partei Razem: Linke in Polen fängt neu an [online], fr-online.de, 28 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-10-29] (niem.).
- ↑ Anna Grodzka, Czy Adrian Zandberg jest grabarzem Leszka Millera? [online], MediumPubliczne.pl, 26 października 2015 [dostęp 2015-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-10-31] . Jakub Majmurek, Dlaczego nie żałuję głosu na Razem? [online], „Krytyka Polityczna”, 26 października 2015 [dostęp 2015-11-02] . Nowacka: czuję potrzebę, żeby poprosić o weryfikację [online], TVN24.pl, 26 października 2015 [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ a b Wybory do Parlamentu Europejskiego 2019. Państwowa Komisja Wyborcza. [dostęp 2019-05-27].
- ↑ Partia Razem zmienia nazwę i nie składa broni. „Robimy to dla ludzi, nie możemy ich zostawić” [online], Lewica Razem, 2 czerwca 2019 [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ a b Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2019 [online], Państwowa Komisja Wyborcza [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ Adrian Zandberg [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ Aleksandra Wieczorek , Magdalena Biejat i Adrian Zandberg nowymi współprzewodniczącymi partii Razem [online], Interia, 27 listopada 2022 [dostęp 2022-11-28] .
- ↑ a b Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2023 [online], Państwowa Komisja Wyborcza [dostęp 2023-10-17] .
- ↑ Paulina Nodzyńska , Zandberg chętnie zostanie wicepremierem, ale pod jednym warunkiem [online], „Gazeta Wyborcza”, 5 lipca 2024 [zarchiwizowane z adresu 2024-07-05] .
- ↑ Jakub Bojakowski , Medialny dialog Zandberga i Gawkowskiego. Potwierdzono hojną propozycję [online], „Wprost”, 8 lipca 2024 .
- ↑ Gawkowski: złożyliśmy Partii Razem propozycję wejścia do rządu. Nie zgodzili się [online], Polska Agencja Prasowa, 25 czerwca 2024 .
- ↑ Agata Andrzejczak , Zandberg o wyjściu z klubu Lewicy: poróżnił nas projekt budżetu. Byliśmy umówieni na koalicję, nie relację wasalną [online], Polska Agencja Prasowa, 29 października 2024 [dostęp 2024-12-01] .
- ↑ Koło Poselskie Razem [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2024-12-01] .
- ↑ Statut Partii Razem z dnia 27 października 2024 r. [online], Partia Razem [dostęp 2024-12-04] .
- ↑ Partia Razem wybrała nowych przewodniczących. Kim jest Aleksandra Owca? [online], Tok FM, 3 grudnia 2024 [dostęp 2024-12-03] .
- ↑ Dane osoby pełniącej funkcje publiczne [online], BIP Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp 2023-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-01-29] .
- ↑ Krystyna Rodziewicz [online], Muzeum Powstania Warszawskiego [dostęp 2017-08-02] .
- ↑ Powstańcy [online], rodziewicz.waw.pl [dostęp 2017-08-02] .
- ↑ Dzienniki i listy 1944–1947 [online], Archiwum Kobiet [dostęp 2024-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-17] .
- ↑ a b Marek Minakowski, Patriotyczno-ziemiańskie pochodzenie Adriana Zandberga [online], Blog Marka Minakowskiego, 10 stycznia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-12] .
- ↑ a b Wydało się pochodzenie Zandberga. „Poglądy prapradziadka by się prawicy nie spodobały” [online], Salon24.pl, 12 stycznia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-03-14] .
- ↑ Andrzej Danysz, Wspomnienia medyka z Powstania Warszawskiego, [w:] Powstańcze relacje świadków [online], Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego 1944 [dostęp 2024-10-27] .
- ↑ Nowacka przerywa milczenie ws. romansu z Zandbergiem [online], „Fakt”, 22 marca 2016 [dostęp 2020-02-03] .
- ↑ Łukasz Rogojsz , Gdzie jest sufit dla Adriana Zandberga? „Ponury Duńczyk” licytuje wysoko [online], Gazeta.pl, 29 listopada 2020 [dostęp 2020-04-30] .
- ↑ Kim jest Barbara Audycka-Zandberg, żona Adriana Zandberga z partii Razem? [online], NaTemat.pl, 3 listopada 2021 [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ Ucho Prezesa 2 odc. 22. Adrian wchodzi do gabinetu! [online], „Super Express”, 12 października 2017 [dostęp 2018-01-04] .
- ↑ Ucho Prezesa w bazie Filmweb. [dostęp 2023-11-02].