Alabaster (łac. alabaster, z gr. alábastros[1]) – zbity, dobrze prześwitujący, biały lub nieco zabarwiony (np. na żółtawo, zielonkawo, różowawo) minerał będący drobnoziarnistą odmianą gipsu[2], ale dużo bardziej od niego twardszy[3].
Jest to też nazwa dwóch, zewnętrznie bardzo podobnych, materiałów zdobniczych opartych na dwóch różnych minerałach – gipsie i kalcycie. Już od czasów starożytnych alabaster był używany jako kamień ozdobny i dekoracyjny. Nazwa pochodzi od staroegipskiego miasta Alabastron[4][5] lub greckiego słowa alabastros[5]: pierwotnie "flakonik na wonności" - nazwa została przeniesiona na materiał, z którego był wykonywany[1].
Rodzaje i rozróżnianie
[edytuj | edytuj kod]W starożytności alabastrem była tylko półprzezroczysta, delikatnie pożyłkowana i gładko wyszlifowana forma kalcytu. Obecnie jest nim także drobnoziarnista odmiana gipsu, zbita, półprzeźroczysta, biała lub nieco zabarwiona (na żółtawo, zielonkawo, różowawo itp.). Pomimo ich podobieństwa zewnętrznego oba rodzaje alabastru, gipsowy i kalcytowy, można bardzo łatwo rozróżnić po ich twardości. Alabaster gipsowy można bez trudu porysować paznokciem. Alabaster kalcytowy jest znacznie trudniejszy do porysowania – można tego dokonać dopiero z użyciem ostrego noża z dobrej jakościowo stali.
Oba alabastry można też rozróżnić przy pomocy testu chemicznego: kalcytowy rozpuszcza się w kwasie solnym, a gipsowy nie.
Miejsca występowania
[edytuj | edytuj kod]- Włochy – Volterra k. Pizy, Bolonia, Livorno, Sycylia,
- Egipt – okolice Luksoru,
- Chiny,
- Kazachstan,
- Rosja,
- USA – Kalifornia, Nowy Meksyk, Kolorado, Michigan,
- Kanada – Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja,
- Meksyk,
- Maroko,
- Niemcy,
- Francja – Basen Paryski,
- Polska – Podkarpacie, Pogórze Kaczawskie,
- Rumunia – Baia Sprie.
Główne centra handlu wyrobami
[edytuj | edytuj kod]Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]
- Alabaster stanowi przede wszystkim doskonały surowiec rzeźbiarski.
- Służy do wyrobu m.in. waz, pucharów, puzder, tacek, świeczników, popielnic, abażurów lamp, stiuków i rzeźb. Wymieniony w Biblii[6].
- Był także używany jako dekoracyjny kamień okładzinowy – alabaster kalcytowy zastępował marmur do wykładania posadzek. Posadzki alabastrowe mają żywsze kolory i bardziej błyszczą, ale są mniej odporne mechanicznie od marmurowych.
- W starożytnej Mezopotamii i Egipcie stosowany był (sproszkowany) jako baza kosmetyków mających zapewnić skórze gładkość i rozjaśnić ją.
- W czasach rzymskich, pojedyncze płytkowe kryształy stosowano jako okienka w ulach pszczelich[4].
- W średniowieczu pod nazwą „szkło maryjne” wykorzystywano jako szybki do okien i witraży[4].
- W bibliotekach i bankach z powodu przypisywanej mu zdolności do wzrostu koncentracji u osób przybywających w jego pobliżu[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Piotr Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN [online], wsjp.pl [dostęp 2023-01-30] (pol.).
- ↑ Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 20, ISBN 83-7183-240-0.
- ↑ Dionizy Krzyczkowski: Budownictwo: wykład popularny zasad konstrukcyj budowlanych dla budowniczych, majstrów, przedsiębiorców budowlanych i samouków. Lwów: 1929, s. 4.
- ↑ a b c d Jacek Rajchel: Kamienny Kraków. Kraków: UWND AGH, 2005, s. 74. ISBN 83-89388-54-5. ISBN 83-86774-40-1.
- ↑ a b Sztuka świata. Słownik terminów A-K. Warszawa: Arkady, 2013, s. 18. ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Por. Mt 26,7 i teksty paralelne ewangelii synoptycznych.
.jpg){kind=link}