Andrzej Niemojewski

Andrzej Niemojewski
Data i miejsce urodzenia	24 stycznia 1864 ; Rokitnica pod Brodnicą
Data i miejsce śmierci	3 listopada 1921 ; Warszawa
Zawód, zajęcie	poeta i pisarz, publicysta
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Jan Niemojewski herbu Rola ps. „Lambro, Lubieniec A., Rokita” (ur. 24 stycznia 1864 w Rokitnicy, zm. 3 listopada 1921 w Warszawie) – polski poeta, pisarz i publicysta okresu Młodej Polski, religioznawca oraz społecznik.

Rodzina

Urodził się 24 stycznia 1864 w Rokitnicy pod Brodnicą^[1] w rodzinie Feliksa Niemojewskiego herbu Rola (1824–1898) i Józefy Noskowskiej ze Srzeńska herbu Łada. Dziadek od strony ojca, Józef Niemojewski (1769–1839) był starostą śremskim i generałem brygady Wojska Polskiego. Ojciec architekta Lecha Niemojewskiego (1894–1952).

Wykształcenie i twórczość

Studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie. W 1886 roku przyjęty do bractwa akademickiego (korporacji) Konwent Polonia^[2]. Twórczość Niemojewskiego była bardzo różnorodna. Obejmowała wiersze zaangażowane społecznie, historie wzorowane na materiale mitologicznym, a także nowele, rozprawy i artykuły. Pisarz zajmował się tłumaczeniami z języka francuskiego oraz wydawał tygodnik „Myśl Niepodległa”. Znany jest także z klasycznej powieści Listy człowieka szalonego (1899), oznaczającej się humorem i dystansem w odzwierciedleniu środowiska cyganerii literackiej ówczesnego Krakowa oraz społecznego wyobcowania artysty. Twórczość pisarza oscylowała między naturalizmem a prozą poetycką.

Działalność polityczna i społeczna

Na łamach swoich artykułów Niemojewski głosił poglądy wolnomyślicielskie i antyklerykalne, a od początku XX wieku również krytykujące Żydów^[3]. Zajmował się także astrologią, był twórcą teorii o astrologicznym pochodzeniu doktryn chrześcijaństwa^[4]. Z powodu napastliwej antyreligijnej publicystyki został w 1911 roku skazany na rok pobytu w Cytadeli^[5].

Początkowo aktywny socjalista, działacz PPS, organizator akcji oświatowych. W 1899 roku został aresztowany przez władze carskie. W trakcie rewolucji 1905 roku rzecznik strajku szkolnego. Po rewolucji poróżnił się z socjalistami, przechodząc na pozycje nacjonalistyczne i antysemickie^[6]. W latach 1906–1913 był działaczem Towarzystwa Kultury Polskiej.

Zmarł 3 listopada 1921 w Warszawie^[1]. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera N-1-38)^[7].

Twórczość literacka^[8]^[9]

Poezje, poematy, dramaty, opowiadania, szkice, krytyka literacka etc. oraz studia biblijne i prace astralistyczne

(Z Antonim Czubryńskim:) Astralogematy cudownych nakarmień Bydgoszcz 1939. kopia cyfrowa (Odbitka z Polskiego Kalendarza Astrologicznego na rok 1939. Bydgoszcz 1939 kopia cyfrowa)
Bajka; Poemat w I-ej odsłonie Warszawa 1900; wyd. 2: Warszawa 1901 kopia cyfrowa
Biblja a gwiazdy Sto pytań, stawionych biblistom, oraz sto odpowiedzi, dla ludzi, umiejących myśleć własną głową. Warszawa 1924 kopia cyfrowa 1 kopia cyfrowa 2; wyd. 2 pt. Biblia a gwiazdy... Warszawa 1959.
Boruch Kraków 1907
Bóg czy człowiek? Wybór z dzieł Andrzeja Niemojewskiego o pochodzeniu chrześcijaństwa. Warszawa 1960.
Bóg Jezus w świetle badań cudzych i własnych Warszawa 1909.

– tłum. niem. (rozszerz.): Astrale Geheimnisse des Christentums, Graz 2012; ISBN 978-3-902792-90-7

- Gott Jesus im Lichte fremder und eigener Forschungen samt Darstellung der evangelischen Astralstoffe, Astralszenen und Astralsysteme. Deutsche bearbeitete und erweiterte Ausgabe. Teil 1. München 1910 kopia cyfrowa
- Gott Jesus im Lichte fremder und eigener Forschungen samt Darstellung der evangelischen Astralstoffe, Astralszenen und Astralsysteme. Deutsche bearbeitete und erweiterte Ausgabe. Teil 2 und Teil 3. München 1910 kopia cyfrowa

– wybór ang.:

- God Jesus: the sun, moon and stars as background to the gospel stories. Abridged by Violet MacDermot and translated from the German by Anna Meuss and Violet MacDermot. London 1996.
Czyniący sto, czyniący sześćdziesiąt i czyniący trzydzieści Przypowieść ewangieliczna o siewcy w świetle astroteozofji starochrześcijańskiej. Warszawa 1916 kopia cyfrowa
Dawność a Mickiewicz [Filozofja Mickiewicza. Liczby i godziny. Widma. Gwiazdy Mickiewicza. Tradycje improwizacji.] Warszawa – Lublin – Łódź – Poznań – Kraków [ok. 1921] kopia cyfrowa 1 kopia cyfrowa 2
Doba obecna w Królestwie Polskiem Kraków 1905 kopia cyfrowa
Dusza żydowska w zwierciadle Talmudu Warszawa 1914; wyd. 2, uzup.: Warszawa 1920 kopia cyfrowa; (przedruk wyd. 2:) b. m. wyd. 1982; London, Ontario [po 1990].
Dwa drzewa biblijne Drzewo Wiadomości Złego i Dobrego i Drzewa Wiecznego Żywota. Warszawa 1908 kopia cyfrowa
Dzieje krzyża Warszawa 1908 kopia cyfrowa
Dzień on, dzień gniewu Pańskiego Lwów 1902 kopia cyfrowa
Epoka eunuchów nad wodami rzeki Idiglat Warszawa – Lwów 1906 kopia cyfrowa
Etyka Talmudu Warszawa 1917; wyd 2, uzup.: Warszawa 1920 kopia cyfrowa
Ewangielja Orła odczytana z gwiazd Warszawa 1912 kopia cyfrowa
Familia. Dramat w 5 aktach Kraków 1901 kopia cyfrowa
Gematrja i Dziady (W: Biblioteka Samokształcenia. R. 3. Warszawa 1904. S. 307–333) kopia cyfrowa 1 kopia cyfrowa 2
Giordano Bruno Odczyt wygłoszony d. 17 listopada 1907 r. w „Uniwersytecie dla wszystkich” w wielkiej sali Filharmonji Warszawskiej. Warszawa 1908 kopia cyfrowa
Horoskopy święte przypowieści ewangielicznych, czyli obrazy nieba globusowego, ilustrujące te przypowieści [Horoscopi sacri parabolarum evangelicarum sive Imagines caeli sphaerici has parabolas illustrantes.] Warszawa 1917 kopia cyfrowa
Juljusz Słowacki Lwów 1902 kopia cyfrowa
Katechizm wolnego myśliciela Kraków 1908; Toledo, Ohio 1914.
Ksiądz Pranajtis i jego przeciwnicy Warszawa 1914.
Któż ten mąż? (Widzenie księdza Piotra, Dziadów cz. III, scena V). Kraków 1903 kopia cyfrowa 1 kopia cyfrowa 2
Legendy / tytuł skonfiskowany^[10]^[11]:

- wyd. 1 (krajowe) pt. Legendy Lwów 1902 kopia cyfrowa
- wyd. 2 (krajowe) pt. Tytuł skonfiskowany Lwów 1903.
- wyd. 3 (krajowe) pt. Tytuł skonfiskowany Lwów 1905 kopia cyfrowa
- pt. Legendy Chicago [ok. 1910].
- pt. Legendy Chicago [ok. 1920].
- wyd. 4 (krajowe) pt. Legendy Warszawa 1924.

Listopad Lwów 1896 kopia cyfrowa
- Wyd. 2, powiększone, pt. Listopad. (W miesiącu opadających liści). Łódź 1904 kopia cyfrowa
Listy człowieka szalonego Warszawa 1899 kopia cyfrowa; wyd. 2, przejrz.: Warszawa 1903; Warszawa 1954; Kraków 2004. ISBN 83-242-0243-9.
- Tłum. rosyjskie: Письма ненормальнаго человэка. Moskva 1912. kopia cyfrowa
Ludzie rewolucji [Ptak. Zwidziska. Latawica. Maciej Bala. Święto Wolności. Jur. Dziennikarz. Pan Jezus w Warszawie. Quovadisiana.] Kraków 1906
Ludzie rewolucji i inne opowiadania Warszawa 1961.
Majówka Lwów 1895 kopia cyfrowa
Mowa Andrzeja Niemojewskiego o wielkiej tradycji Rzeczypospolitej Polskiej Wygłoszona dnia 28 września 1918 w Sali Stowarzyszenia Techników. Warszawa 1918 kopia cyfrowa
O masonerji i masonach; Szkic popularny Warszawa 1906 kopia cyfrowa
- (? =) Co to jest masonerya? Toledo, Ohio [ok. 1906].
O państwowości polskiej Mowa wygłoszona 1 października 1920 r. w Warszawie. Warszawa 1920.
O pochodzeniu naszego Boga Warszawa 1907 kopia cyfrowa
Objaśnienie katechizmu Warszawa 1907 kopia cyfrowa; Toledo, Ohio 1923.
Odpowiedź obrońcom Brzozowskiego a oskarżycielom prasy B. m. wyd. 1909. [Wyciąg z Myśli Niepodległej. 1909. Nr 97] kopia cyfrowa
Płanetnik; Nowela Warszawa 1911
Poezje Kraków 1891.
Poezje; Serja druga Kraków 1893.
Poezje prozą (Obrazy) [Habdank. Retman. Helotka. Didomi. Ogłoszenie. Nad brzegami Dunajca. Pali się! Bajka noworoczna.] Kraków 1891 kopia cyfrowa
Pokrzywy Kraków 1907
Polonia irredenta Lwów – Kraków – Warszawa 1895–1898. 7 części:
- I. Podziemia. Lwów 1895.
- II. Łuny. Lwów 1895
- III. Ziemia obiecana. Lwów 1895
- IV. W ciszy wiejskiej. Kraków 1896
- V. Stolica. VI. Ptaki burzy. Kraków 1896
- VI. j.w.
- VII. Żołnierka naszego chłopa. Warszawa 1898 kopia cyfrowa
Polonia irredenta Dwa różne wybory wierszy z cyklu „Polonia irredenta”:
- Kraków 1901
- Lwów 1907 kopia cyfrowa
Polonia irredenta Wrocław 1972.
Polskie niebo Warszawa 1924 kopia cyfrowa
Prawo żydowskie o gojach Warszawa 1918 kopia cyfrowa
Prometeusz [Szalony bieg. Ludzie ze związanymi oczyma. Matka i dziecko.] Warszawa 1900
Proroctwo rzezi galicyjskiej wobec historyi Kraków 1902
Rokita; Poemat dramatyczny w sześciu aktach Kraków 1901 kopia cyfrowa
Sen faraona a obie konstelacje Siedmiu Wołów [Somnium Pharaonis septemtrionesque duplices.] Warszawa 1917 kopia cyfrowa
Skład i pochód armji piątego zaboru Warszawa 1911 kopia cyfrowa
Sokrates Odczyt wygłoszony d. 3-go listopada 1907 r. w „Uniwersytecie dla wszystkich” w wielkiej sali Filharmonji Warszawskiej. Warszawa 1908 kopia cyfrowa
Sprawa Legend i Objaśnienia katechizmu Przyczynek do dziejów kultury w Polsce na początku XX-go stulecia. Warszawa 1909 kopia cyfrowa
Sprawa spoczynku niedzielnego Warszawa 1918.
Stanisław Wyspiański; Studjum Literackie Warszawa 1903kopie cyfrowe
Stworzenie Świata Według Biblji (Komentarz) Warszawa 1909 kopia cyfrowa 1 kopia cyfrowa 2
Szopka Warszawa 1901
Szpieg pokolenia bezimieńców B. m.wyd. 1918. [Wyciąg z Myśli Niepodległej. 1918. Nr 407] kopia cyfrowa
Tajemnice astrologji chrześcijańskiej Warszawa 1913 kopia cyfrowa
- tłum. niemieckie: Astrale Geheimnisse des Christentums. Frankfurt am Main 1913 kopia cyfrowa; (?) wyd. 2: 1926.
- tłum. rumuńskie (tłumacz Dan-George Uza): Taine astrale din creștinism. Astromix, Cluj-Napoca, 2023.
Tajemnice hierarchii rzymskiej: nietolerancya, despotyzm, pycha, obłuda i zdrajczość rzymskiego kleru, dla przestrzeżenia ludu polskiego odkryta (Na podstawie wyciągów z prasy katolickiej, mów i pism dostojników kościelnych, oraz tekstu ślubów kapłańskich i zakonnych). Chicago 1919 kopia cyfrowa
Warum eilten die Jünger nach Emmaus? Frankfurt am Main 1911 kopia cyfrowa
- [Po polsku pt. Dlaczego uczniowie dążyli do Emmaus? W: Myśl Niepodległa. Warszawa 1911. Nr 163. S. 289–308] kopia cyfrowa
Wybór poezji Kraków 1955.
Wybór poezyi Warszawa 1899 kopia cyfrowa
Wybór wierszy Warszawa 1983. ISBN 83-06-00922-3.
Wybór wierszy; Z Cyklu: Polonia Irredenta B. m. wyd. 1907 kopia cyfrowa kopia cyfrowa 3
Z pod pyłu wieków; I. Sokrates Warszawa 1906
Z pod pyłu wieków; II. Aszur i Mucur Warszawa 1906
Zaklęty królewicz; Baśń Warszawa 1900 kopia cyfrowa

Pozostałe

Głośna sprawa sądowa Andrzeja Niemojewskiego, który wystąpił przeciwko frymarczeniu ziemią polską przez spekulantów przy pomocy żydów ... (Warszawa, 20.VI.1918) Warszawa 1918.
'Krakowska Fronda P.P.S. [Incipit: W czasach ostatnich dwa listy otwarte narobiły w społeczeństwie naszem dużo zamętu ...]. Lwów 1906. [Odbitka z Kuriera Lwowskiego. 1906. Nr 26.]
List Andrzeja Niemojewskiego do Józefa Wiśniowskiego (07.02.1902) kopia cyfrowa
List Andrzeja Niemojewskiego do Józefa Wiśniowskiego (05.08.1903) kopia cyfrowa
List otwarty [Incipit: Zarząd Socjalnej Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy rozrzucił po ziemiach polskich Pańską odezwę ...] (Zakopane, w Galicji d. 12 maja 1906 r.). Zakopane 1905.
Suplikacje [Incipit: Zamilkły słowiki i fujarki na łące, zaczerniało słońce ...]. B. m. wyd. 1905.

Artykuły autorstwa Andrzeja Niemojewskiego zawarte w czasopiśmie Myśl Niepodległa (1906-1921)

Myśl Niepodległa.

Przekłady

Ernest Renan: Żywot Jezusa. Kraków 1904; wyd. 2, przejrz.: Warszawa 1907^[12]; wyd. 3: Warszawa 1910; Łódź 1991. ISBN 83-218-0794-1.
Józef Flawjusz: Dzieje wojny żydowskiej przeciwko Rzymianom. Warszawa 1906 (reprint: Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2008 i Sandomierz 2010)
Upton Beall Sinclair: Grzęzawisko. Warszawa 1907; Warszawa 1949.
Friedrich Delitzsch: Babilon i Biblia. Warszawa 1907 kopia cyfrowa; wyd. 2: Warszawa 1911.
Konrad Germann: Klasztory przed sądem ludu. Warszawa 1909 kopia cyfrowa

Przypisy

↑ ^a ^b red. Krzyżanowski, Hernas 1991a ↓, s. 30.
↑ Konwent Polonia - andrzej-niemojewski - » Album Polonorum [online] [dostęp 2019-10-21] (pol.).
↑ Adam Pragier: Czas przeszły dokonany. Londyn: Świderski, 1966, s. 80.
↑ Krystyna Uniechowska: Antoni Uniechowski, czyli magiczne widzenie świata. Warszawa: Czytelnik, 1993, s. 78.
↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 30.
↑ Słownik poetów polskich. Białystok: Wydawnictwo Łuk, 1997, s. 177.
↑ śp. Andrzej Niemojewski
↑ Zamieszczona tutaj bibliografia pism Andrzeja Niemojewskiego została opracowana na podstawie informacji zawartych w książce Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Tom 15. [Hasła osobowe M-Ś] Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1977 oraz na podstawie danych pochodzących z różnych katalogów bibliotecznych. Obejmuje ona jedynie druki książkowe oraz odbitki, i nie zawiera listy utworów ani artykułów opublikowanych w czasopismach. Ponadto podano również przekłady na języki obce, o ile dostępna jest kopia cyfrowa danej pozycji.
↑ Dostęp do wszystkich zdigitalizowanych pism A. Niemojewskiego sprawdzony 10.10.2011.
↑ Pomimo tego, że w pierwszym wydaniu Legend jako rok wydania widnieje 1902, to książka ta była dostępna w księgarniach już w zimie 1901. Zob. A. Niemojewski: Sprawa Legend i Objaśnienia Katechizmu. Warszawa 1909. S. 20.
↑ Niektóre źródła podają, że Legendy ukazały się również w wydaniu skróconym (tj. ocenzurowanym). To nieporozumienie bierze się z informacji, jaką podała „S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna” (Warszawa 1904. T. 16. Z-Ż oraz Suplement. S. 229):
[Andrzej Niemojewski] Wydał prócz tego we Lwowie „Legendy,” oparte na motywach Ewangelji. Dzieło to było skonfiskowane przez prokuratorję, ale po procesie puszczone ze skróceniami. [Zachowano pisownię oryginalną.]
Zdementował ją sam A. Niemojewski (Myśl Niepodległa. Warszawa 1907. Nr 42. S. 1429):
Jest to naturalnie fałsz, albowiem wydania następne są nietylko PEŁNE, ale zawierają nawet interpelacje parlamentarne.
↑ Wydanie 2 ukazało się w dwóch wersjach: wyd. tanie pełne, z uwagami oraz wyd. z przedmowami, komentarzami. Zob. Myśl Niepodległa. 1907. Nr 17. S. 239.

Bibliografia

Andrzej Piber i Witold Stankiewicz: Andrzej Niemojewski. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 23. Wrocław 1978. S. 3–10. (Tamże dalsza literatura dotycząca A. Niemojewskiego.)
Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Tom 15. [Hasła osobowe M-Ś]. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1977.
Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 83, 258, 259, 280, 281 i 282
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. Wyd. 8. T. II: N–Ż. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-05369-0.

Linki zewnętrzne

[CITEREFred._Krzyżanowski,_Hernas1991a30-1] red. Krzyżanowski, Hernas 1991a ↓, s. 30.

[2] Konwent Polonia - andrzej-niemojewski - » Album Polonorum [online] [dostęp 2019-10-21] (pol.).

[3] Adam Pragier: Czas przeszły dokonany. Londyn: Świderski, 1966, s. 80.

[4] Krystyna Uniechowska: Antoni Uniechowski, czyli magiczne widzenie świata. Warszawa: Czytelnik, 1993, s. 78.

[5] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 30.

[6] Słownik poetów polskich. Białystok: Wydawnictwo Łuk, 1997, s. 177.

[7] śp. Andrzej Niemojewski

[8] Zamieszczona tutaj bibliografia pism Andrzeja Niemojewskiego została opracowana na podstawie informacji zawartych w książce Literatura pozytywizmu i Młodej Polski. Tom 15. [Hasła osobowe M-Ś] Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 1977 oraz na podstawie danych pochodzących z różnych katalogów bibliotecznych. Obejmuje ona jedynie druki książkowe oraz odbitki, i nie zawiera listy utworów ani artykułów opublikowanych w czasopismach. Ponadto podano również przekłady na języki obce, o ile dostępna jest kopia cyfrowa danej pozycji.

[9] Dostęp do wszystkich zdigitalizowanych pism A. Niemojewskiego sprawdzony 10.10.2011.

[10] Pomimo tego, że w pierwszym wydaniu Legend jako rok wydania widnieje 1902, to książka ta była dostępna w księgarniach już w zimie 1901. Zob. A. Niemojewski: Sprawa Legend i Objaśnienia Katechizmu. Warszawa 1909. S. 20.

[11] Niektóre źródła podają, że Legendy ukazały się również w wydaniu skróconym (tj. ocenzurowanym). To nieporozumienie bierze się z informacji, jaką podała „S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna” (Warszawa 1904. T. 16. Z-Ż oraz Suplement. S. 229):
[Andrzej Niemojewski] Wydał prócz tego we Lwowie „Legendy,” oparte na motywach Ewangelji. Dzieło to było skonfiskowane przez prokuratorję, ale po procesie puszczone ze skróceniami. [Zachowano pisownię oryginalną.]
Zdementował ją sam A. Niemojewski (Myśl Niepodległa. Warszawa 1907. Nr 42. S. 1429):
Jest to naturalnie fałsz, albowiem wydania następne są nietylko PEŁNE, ale zawierają nawet interpelacje parlamentarne.

[12] Wydanie 2 ukazało się w dwóch wersjach: wyd. tanie pełne, z uwagami oraz wyd. z przedmowami, komentarzami. Zob. Myśl Niepodległa. 1907. Nr 17. S. 239.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]