Asima Chatterjee

Państwo działania	Indie
Data i miejsce urodzenia	23 września 1917 Kalkuta
Data i miejsce śmierci	22 listopada 2006 Kalkuta
Profesor
Specjalność: botanika, chemia organiczna, fitochemia
Alma Mater	Uniwersytet w Kalkucie
Doktorat	1944 Uniwersytet w Kalkucie
Członkini Rajya Sabha
Okres spraw.	luty 1982–maj 1990
Odznaczenia

Asima Chatterjee (ur. 23 września 1917 w Kalkucie, zm. 22 listopada 2006 tamże) – indyjska chemik i botanik. Profesor Uniwersytetu w Kalkucie^[1]. Była pierwszą kobietą, która otrzymała stopień doktora nauk na indyjskim uniwersytecie^[2].

Specjalizowała się w zagadnieniach z dziedziny chemii organicznej i fitochemii^[2]. Jej najbardziej znaczące prace obejmują badania nad alkaloidami barwinka różyczkowego oraz opracowanie leków przeciwpadaczkowych i leków przeciwmalarycznych. Była także autorką prac o roślinach leczniczych subkontynentu indyjskiego.

Nominowana została przez prezydenta Indii na członkinię Rajya Sabha – izby wyższej indyjskiego parlamentu federalnego (luty 1982–maj 1990)^[2]. Reprezentowała też Indie w UNESCO^[1].

Asima Chatterjee (z domu Mookerjee)^[3] urodziła się 23 września 1917. Była najstarszym z dwójki dzieci lekarza Indry Narayana Mukherjee i jego żony Kamali Devi^[4]. Chatterjee dorastała w Kalkucie w rodzinie z klasy średniej, gdzie zachęcono ją do zdobycia wykształcenia^[5]. Jej ojciec interesował się botaniką, a Chatterjee podzielała jego zainteresowanie^[6]. Ukończyła z wyróżnieniem chemię w Scottish Church College na Uniwersytecie w Kalkucie w 1936 roku^[7][8].

Asima Chatterjee uzyskała tytuł magistra (1938) i doktora (1944) chemii organicznej na Uniwersytecie w Kalkucie. Była pierwszą Hinduską, która uzyskała doktorat z nauk ścisłych^[5]. Jej badania doktoranckie koncentrowały się głównie na chemii produktów roślinnych i syntetycznej chemii organicznej^[9]. Jej nauczycielami w tym czasie byli między innymi Prafulla Chandra Roy i Satyendra Nath Bose. Ponadto Asima nabywała doświadczenie naukowe na Uniwersytecie Wisconsin w Madison oraz w California Institute of Technology wraz z László Zechmeisterem^[10][11].

Początkowo pracowała w Lady Brabourne College na Uniwersytecie w Kalkucie i założyła tam Wydział Chemii^[4]. W 1954 Asima Chatterjee przeniosła się do University College of Science na Uniwersytecie w Kalkucie^[12]. W latach 1962–1982 była profesorem Wydziału Chemii Uniwersytetu w Kalkucie^[1].

Badania Chatterjee koncentrowały się na chemii produktów naturalnych i zaowocowały lekami przeciwpadaczkowymi, przeciwmalarycznymi i chemioterapeutycznymi^[9]. Spędziła około czterdziestu lat badając różne związki alkaloidów^[13]. Odkryła także właściwości przeciwpadaczkowe^[14] w roślinach z rodzaju Marsilea minuta i właściwości przeciwmalaryczne w Alstonii szkolnej, Niebielistce, Picrorhiza kurroa i Brezylce. Nie wykazano jednak, aby środki te były konkurencyjne klinicznie z lekami stosowanymi obecnie w tych schorzeniach. Jej praca doprowadziła do opracowania leku przeciwpadaczkowego o nazwie Ayush-56^[15] i kilku leków przeciwmalarycznych^[13].

Chatterjee napisała również około 400 artykułów, które zostały opublikowane w czasopismach krajowych i międzynarodowych^[6].

Chatterjee ma na swoim koncie następujące osiągnięcia naukowe^[16]:

• Rozpoczęła badania alkaloidów w roślinie Rauwolfia canescens.
• Zbadała chemię prawie wszystkich głównych rodzajów alkaloidów indolowych.
• Wniosła wkład w wyjaśnienie struktury i stereochemii ajmalicyny i sarpaginy .
• Autorka pierwszej sugerowanej stereo-konfiguracji sarpaginy.
• Wyizolowała i scharakteryzowała geissoschizynę, kluczowy prekursor w biogenezie alkaloidów indolowych w roślinie Rhazya stricta .
• Przeprowadziła badania syntetyczne nad wieloma złożonymi alkaloidami indolu, chinoliny i izochinoliny.
• Opracowała metody otrzymywania beta-fenyloetanoloamin w związku z syntezą alkaloidów.
• Wyjaśniła strukturę luwangetyny izolowanej z rośliny Luvanga scandens.
• Badała działanie kwasów Lewisa na prenylowane kumaryny i opracowała proste drogi syntetyczne do numerowanego szeregu złożonych układów kumaryn.
• Zbadała mechanizm katalizowanego kwasem rozszczepienia hydraminy przez beta-fenyloetanoloaminy.
• Wprowadziła zastosowanie kwasu nadjodowego jako odczynnika do wykrywania i lokalizacji zarówno końcowych, jak i egzocyklicznych wiązań podwójnych w związkach organicznych.

• Była stypendystką Premchanda Roychanda na Uniwersytecie w Kalkucie^[8].
• W 1972 została mianowana Honorowym Koordynatorem Programu Specjalnej Pomocy, mającego na celu zintensyfikowanie nauczania i badań w dziedzinie chemii produktów naturalnych, zatwierdzonego przez Indian University Grants Commission^[2].
• W 1960 roku została wybrana członkiem Hinduskiej Narodowej Akademii Nauk w Nowym Delhi^[2]
• W 1961 roku otrzymała nagrodę Shanti Swarup Bhatnagar w dziedzinie nauk chemicznych, stając się pierwszą kobietą, która otrzymała tę nagrodę^[2].
• W 1975 roku otrzymała Order Padma Bhushan i została pierwszą kobietą-naukowcem, którą wybrano na prezesa Stowarzyszenia Nauki Hinduskiej^[2].
• Otrzymała tytuł doktora honoris causa kilku uniwersytetów^[2].
• 23 września 2017, w setną rocznicę urodzin badaczki, wyszukiwarka Google uhonorowała jej postać poprzez spersonalizowany Google Doodle^[5]

• Kobiety w nauce

• ShibnathS. Ghosal ShibnathS., A Tribute to Prof. Asima Chatterjee, „Arkivoc”, 2003 (9), 2003, s. 1–3, DOI: 10.3998/ark.5550190.0004.901  (ang.).
• Asima Chatterjee [online], Ignite – Global Fund for Women, 8 grudnia 2014 [dostęp 2020-01-26]  (ang.).
• AsishA. De AsishA., Asima Chatterjee: A unique natural products chemist, „Resonance”, 20 (1), 2015, s. 6–22, DOI: 10.1007/s12045-015-0148-9  (ang.).

• Asima Chatterjee na stronie Indyjskiej Akademii Nauk