 Pracownicy Biura Odbudowy Stolicy w urbanistycznej pracowni Śródmieście. Od lewej: Zygmunt Skibniewski, Stanisław Jankowski, Stanisław Dziewulski, Wojciech Piotrowski, Mikołaj Kokozow, Kazimierz Marczewski, Jerzy Wasilewski i Tadeusz Iskierka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
14 lutego 1945 |
| Data likwidacji |
1951 |
| Adres | |
| ul. Chocimska 33, Warszawa | |
Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) – instytucja powołana w 1945 dekretem Krajowej Rady Narodowej w celu odbudowy Warszawy zniszczonej w czasie II wojny światowej.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Biuro Odbudowy Stolicy powstało 14 lutego 1945[1] z przekształcenia Biura Organizacji Odbudowy Warszawy[2] powołanego 22 stycznia 1945 przez prezydenta miasta Mariana Spychalskiego, kierowanego przez Jana Zachwatowicza[3][4]. Decyzję władz miejskich o powołaniu BOS usankcjonowała Krajowa Rada Narodowa w dekrecie z dnia 24 maja 1945 roku o odbudowie m. st. Warszawy[5][6].
Kierownikiem BOS został Roman Piotrowski, a jego zastępcami Józef Sigalin oraz Witold Plapis[7]. Początkowo zabezpieczało ono i inwentaryzowało ocalałe relikty zabudowy miasta[1].
Pierwsza siedziba BOS znajdowała się w kamienicy Ludwika Tarnowskiego (Spółdzielczego Stowarzyszenia Mieszkaniowego Ministerstwa Robót Publicznych) przy ul. Kowelskiej 4 na Nowej Pradze[8]. W lutym 1945 sekretariat BOS został przeniesiony do kamienicy przy ul. Chocimskiej 33[9]. Szybko zwiększające zatrudnienie BOS zaczęło także wykorzystywać sąsiednie kamienice przy ul. Chocimskiej 35 oraz przy ul. Skolimowskiej 1 i 3, dom przy ul. Sędziowskiej 3 na Ochocie, a także ocalałe pawilony Szpitala Ujazdowskiego[10]. W najmniej zniszczonych dzielnicach, na Bielanach, Żoliborzu, Mokotowie i Saskiej Kępie, powstały lokalne pracownie BOS[10]. Wydział Architektury Zabytkowej utworzył oddziały na Starym Mieście i w Łazienkach Królewskich[10]. Duża grupa pracowników Biura wraz z rodzinami mieszkała m.in. na osiedlu domków fińskich na Jazdowie[11].
Biuro pełniło funkcje miejskiej pracowni urbanistycznej, administracji budowlanej, inspekcji budowlanej i urzędu konserwatorskiego[12]. W 1945 roku w skład BOS wchodziły następujące wydziały[13]:
- Wydział Urbanistyki
- Wydział Architektury i Inżynierii
- Wydział Architektury Zabytkowej
- Wydział Inżynierii
- Wydział Planowania Gospodarczego
- Wydział Propagandy
- Wydział Zleceń
- Wydział Nadzoru
- Wydział Pomiarów
- Wydział Administracyjno-Gospodarczy
- Samodzielny Dział Personalny
- Samodzielny Dział Kontroli
- Sekretariat Generalny
W lutym 1945 roku w centrali BOS przy ul. Chocimskiej uruchomiono stołówkę[14]. W maju 1945 roku z inicjatywy Józefa Sigalina przy BOS powstał klub sportowy z sekcjami: lekkoatletyczną, bokserską, piłki nożnej, strzelecką, gier sportowych, tenisową, sportów wodnych i sportów zimowych[15]. Biuro uruchomiło również ośrodek wczasowy w Świdrze (tzw. Bosówkę)[16].
W lipcu 1945 BOS zatrudniało ok. 1500 osób – architektów, urbanistów, inżynierów różnych specjalności, ekonomistów i prawników[3].
Wydziałowi Architektury Zabytkowej (WAZ) należy zawdzięczać odbudowę Starego i Nowego Miasta, Traktu Królewskiego i Łazienek. Przy odbudowie miasta kierowano się także zachowanymi panoramami miasta i pejzażami (m.in. Canaletta). Pracownikami WAZ byli m.in. Jan Zachwatowicz i Piotr Biegański.
Biuro Odbudowy Stolicy było współorganizatorem wystawy „Warszawa oskarża”, otwartej 3 maja 1945 w Muzeum Narodowym w Warszawie[17]. W marcu i kwietniu 1945 przeprowadzono tzw. akcję czerwonych tablic: na obiektach zabytkowych, często całkowicie zburzonych, umieszczono ok. 800[18] charakterystycznych czerwonych tablic z orłem i białym napisem BOS – Budowla Zabytkowa, stanowiąca dokument kultury narodowej. Naruszenie stanu budynku jest surowo zakazane[19][20]. Spełniły one ważną rolę w propagowaniu idei ochrony zespołów zabytkowych[20]. W październiku 1945 BOS zaczął wydawać tygodnik „Skarpa Warszawska”, przekształcony później w „Stolicę”[21]. Czasopismo stało się ważnym miejscem dyskusji urbanistycznych i społecznych dotyczących przyszłości miasta[22]. Dla odbudowywanych z pomocą BOS domów zaprojektowano specjalną tabliczkę z cyrklem i napisem Odbudowa kraju[23].
W latach 1947–1949 zrealizowano Trasę W-Z z tunelem przebitym pod ul. Miodową i Krakowskim Przedmieściem, której wytyczanie i budowa ujawniły wiele problemów związanych ze znajdującymi się przy niej zabytkami[24]. Do 1952 odbudowano Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej i Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego – jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter.
W pracach BOS wykorzystano szereg propozycji urbanistycznych zawartych w przedwojennym projekcie generalnym rozwoju Warszawy, który w 1937 otrzymał złoty medal na wystawie światowej „Sztuka i technika w życiu codziennym” w Paryżu. Biuro zajmowało się także zabezpieczaniem istniejącej zabudowy miasta, w tym trzykrotną szczegółową inwentaryzacją stanu zabudowy.
Od 1945 roku stopniowo ograniczano kompetencje BOS. W sierpniu 1945 roku miasto przejęło zarządzanie drogami i mostami, a w marcu 1946 roku − inspekcję budowlaną[25]. Utworzona w połowie 1946 roku Warszawska Dyrekcja Odbudowy przejęła od BOS prowadzenie inwestycji, a we wrześniu tego samego roku zlikwidowano Wydział Architektury Zabytkowej (jego zadania przejął Urząd Konserwatorski Miasta Stołecznego Warszawy)[25]. Od 1947 roku BOS był głównie biurem urbanistycznym[25]. W lipcu 1947 roku zatrudniało 500, w styczniu 1948 roku 280 a w czerwcu tego roku − 193 osoby[26]. Biuro Odbudowy Stolicy zostało zlikwidowane w 1951 rozporządzenim Rady Ministrów z 6 września 1950 roku[27].
Ze względu na ogrom zniszczeń w Warszawie skrót BOS rozszyfrowywano także żartobliwie jako Boże Odbuduj Stolicę[28].
Akta Biura Odbudowy Stolicy przechowywane są w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy, gdzie stanowią jeden z najcenniejszych zbiorów materiałów archiwalnych[29]. Trwa ich digitalizacja[30]. Zbiór składa się z 14 679 teczek zawierających mapy, plany, projekty, zapiski inwentaryzacyjne i zdjęcia z lat 1945–1953. Jest unikatowym zapisem skali zniszczeń miasta podczas II wojny światowej i jego odbudowy, niemającej precedensu w całej powojennej Europie. Zniszczone zabytki odtwarzano wbrew ówczesnej doktrynie konserwatorskiej, nie zalecającej rekonstrukcji obiektów historycznych. W 2011 akta BOS wraz z 44 archiwaliami z innych krajów wpisano na listę Pamięć Świata prowadzoną przez UNESCO[31][32].
Kontrowersje
[edytuj | edytuj kod]Duże kontrowersje budzą niektóre działania Wydziału Urbanistyki BOS – wiele kamienic, które przetrwały wojnę, zostało z nakazu BOS-u zniszczonych (choć często wymiany wymagały tylko spalone dachy i stropy). W ten sposób zniszczona została duża część zabudowy m.in. ulic Chłodnej, Elektoralnej, Ogrodowej, Granicznej, Leszna, Wolskiej i Marszałkowskiej[33]. Znane są też przykłady ideologicznego niszczenia elewacji budynków i skuwania rzeźb pod pretekstem ich „porządkowania”, „unowocześniania” oraz „pozbywania się wątpliwej jakości ozdób”[34].
Osoby związane z BOS (m.in)[35][36]
[edytuj | edytuj kod]- Helena Balicka − ekonomistka i pisarka
- Piotr Biegański − architekt i konserwator zabytków
- Jan Bieńkowski − konserwator zabytków
- Anna Boyé-Guerquin − architektka, członkini Szarych Szeregów
- Teodor Bursze − architekt
- Jerzy Brabander − architekt
- Barbara Brukalska − architektka
- Stanisław Brukalski − architekt
- Maria Chodźko-Zachwatowicz − architektka
- Jacek Cydzik − architekt i konserwator zabytków, żołnierz AK
- Zofia Cydzikowa − konserwatorka zabytków
- Anna Czapska − architektka i konserwatorka zabytków
- Jan Dąbrowski − architekt i konserwator zabytków
- Krystyna Dobrowolska − architektka
- Jan Dobrowolski − architekt
- Zofia Döllinger − pielęgniarka
- Czesław Duchnowski – architekt i urbanista
- Stanisław Dziewulski − architekt i urbanista
- Jan Grudziński − architekt
- Tadeusz Iskierka − architekt
- Stanisław Jankowski ps. „Agaton” − architekt, żołnierz Wojska Polskiego, cichociemny, oficer wywiadu Armii Krajowej
- Konstanty Kokozow − architekt
- Mikołaj Kokozow − architekt
- Halina Kosmólska-Szulc − konserwator zabytków
- Mieczysław Kuzma − architekt i konserwator zabytków, rzeźbiarz
- Longin Majdecki − architekt krajobrazu i historyk sztuki
- Kazimierz Marczewski − architekt i urbanista
- Roman Piotrowski − architekt i polityk
- Wojciech Piotrowski − architekt, żołnierz Wojska Polskiego
- Wacław Podlewski − architekt i urbanista, konserwator zabytków
- Witold Plapis − architekt i architekt krajobrazu
- Alina Scholtz − architektka zieleni
- Kazimierz Adam Saski − architekt, urbanista i konserwator zabytków
- Eleonora Sekrecka − architektka
- Józef Sigalin − architekt i urbanista, żołnierz I Armii Wojska Polskiego, polityk
- Halina Skibniewska − architektka i urbanistka, polityczka
- Zygmunt Skibniewski − architekt i urbanista, polityk
- Marian Spychalski − architekt, żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, polityk
- Helena Syrkusowa − architektka[37]
- Szymon Syrkus − architekt, pełnił funkcję zastępcy kierownika BOŚ[37]
- Stanisław Szurmak − architekt
- Hanna Szwankowska − varsavianistka
- Włodzimierz Wapiński − architekt
- Jerzy Wasilewski – architekt
- Jan Zachwatowicz − architekt i konserwator zabytków
- Juliusz Wojciech Zamecznik − plakacista i fotograf
- Stanisław Zamecznik − architekt, artysta plastyk, wystawiennik, grafik, scenograf
Wybrane publikacje o działalności BOS
[edytuj | edytuj kod]- Warszawa niezaistniała, J. Trybuś, Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa 2012, ISBN 978-83-60142-56-1
- Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952, J. S. Majewski, T. Markiewicz, Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2012, ISBN 978-83-62020-51-5
- Z kilofem na kariatydę. Jak nie odbudowano Warszawy, A. Bojarski, Książka i Wiedza, Warszawa 2013, ISBN 978-83-05-13623-5
- Spór o odbudowę Warszawy: od gruzów do reprywatyzacji, T. Fudala, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa 2020, ISBN 978-83-64177-39-2
- Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949, G. Piątek, W.A.B. Warszawa 2020, ISBN 978-83-280-3725-0
- Sny o Warszawie. Wizje przebudowy miasta 1945-1952, K. Mordyński, Prószyński i S-ka, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8234-061-7
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- 14 lutego 1985 na frontowej ścianie kamienicy przy ul. Chocimskiej 33 odsłonięto tablicę pamiątkową o treści: W tym budynku 14 lutego 1945 roku rozpoczął pracę BOS Biuro Odbudowy Stolicy[38]. Tablica zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach[39]. W kwietniu 2020 na fasadzie budynku odsłonięto nową tablicę informacyjną MSI upamiętniającą BOS[40].
- We wrześniu 2020 alei parkowej biegnącej od placu Na Rozdrożu do ul. Jazdów nadano nazwę alei Biura Odbudowy Stolicy[41].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 180.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 76−77, 79. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 70. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 253–254, 1960.
- ↑ Art. 1 dekretu z dnia 24 maja 1945 r. o odbudowie m. st. Warszawy (Dz.U. z 1945 r. nr 21, poz. 124).
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 473. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 54.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 120. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom II: Canaletta–Długosza. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 82. ISBN 83-9066291-4.
- ↑ a b c Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 135. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 153. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 131. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Józef Sigalin: Warszawa 1944–1980. Z archiwum architekta. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 74–75. ISBN 83-06-01187-2.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 143. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 146. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 147. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 928. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 111. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Jan Zachwatowicz: Ochrona i konserwacja zabytków Warszawy [w: Kultura Warszawy]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 347. ISBN 83-01-00063-5.
- ↑ a b Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków, [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 274. ISBN 83-01-02892-0.
- ↑ Zygmunt Skibiniewski. Urbanistyczne prace BOS. „Stolica”. Nr 6 (1677) (10 lutego 1980), s. 4. WWP RSW „Prasa Książka Ruch”.
- ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 228.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 298. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków, [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 276. ISBN 83-01-02892-0.
- ↑ a b c Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 474. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 475. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 6 września 1950 r. w sprawie zniesienia Biura Odbudowy Stolicy. Dz.U. z 1950 r. nr 42, poz. 375.
- ↑ Ludzie odbudowy. BOS, czyli „Boże odbuduj Stolicę”. „Stolica”. 3, s. 18, 17 stycznia 1960.
- ↑ O Archiwum Biura Odbudowy Stolicy. „Krajobraz Warszawski”. 2011 (124), październik 2011. Warszawa: Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. ISSN 1427-907X.
- ↑ Weronika Słodkowska. Digitalizacja akt powojennej stolicy. „Polska The Times”, 2010-02-16.
- ↑ Dokumenty z odbudowy Warszawy dziedzictwem ludzkości [online], warszawa.wyborcza.pl, 10 czerwca 2011 [dostęp 2024-05-04].
- ↑ Archive of Warsaw Reconstruction Office. [w:] Memory of the World [on-line]. UNESCO, 2011. [dostęp 2011-06-14].
- ↑ Artur Bojarski: Z kilofem na kariatydę. Jak nie odbudowano Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 2013, s. 12–30. ISBN 978-83-05-13623-5.
- ↑ Artur Bojarski: Z kilofem na kariatydę. Jak nie odbudowano Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 2013, s. 135–158. ISBN 978-83-05-13623-5.
- ↑ Ludzie odbudowy [online], um.warszawa.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
- ↑ Odbudowa Warszawy - kobiety budują stolicę [online], um.warszawa.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
- ↑ a b Kwartalnik Historii, Nauki i Techniki, 2009, nr 3-4, s. 163-164
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 47. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 515. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ W Warszawie odsłonięto tablicę upamiętniającą Biuro Odbudowy Stolicy. dzieje.pl, 30 kwietnia 2020. [dostęp 2020-08-30].
- ↑ Uchwała nr XXXVII/1173/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 września 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10098 [on-line]. 7 października 2020. [dostęp 2021-04-04].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Straty Warszawy 1939–1945: raport. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2005, s. 642–667. ISBN 83-922369-7-1.
