c.k.

c.k., ck, c. i k.^[1]^[2] (niem. k. u. k., kaiserlich und königlich, lub k.-k., kaiserlich-königlich, węg. cs. és kir., császári és királyi) – skrót od określeń cesarsko-królewski oraz cesarski i królewski; pochodzi od tytułu władcy Austro-Węgier, który był cesarzem Austrii i królem Węgier jednocześnie. W przypadku wspólnych instytucji obu państw (Ministerstwo Wojny, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i placówki dyplomatyczne, Ministerstwo Finansów, wspólny bank centralny i marynarka handlowa) stosowany był skrót zapisywany po polsku w formie: c. i k., będącej dosłownym tłumaczeniem z niemieckiego k. u k. (cesarski i królewski), natomiast w przypadku instytucji austriackiej części monarchii (Przedlitawii), w tym Galicji, stosowano skrót c.k. (z niemieckiego k.k., cesarsko-królewski)^[3]. Skróty te w niemieckiej wersji zapisywane są także bez kropek: kuk i kk^[3].

Po poniesionych w XIX wieku klęskach, które spowodowały utratę przez Austrię posiadłości we Włoszech oraz kontroli nad Rzeszą niemiecką, nastąpiły reformy, w wyniku których powstała dualistyczna monarchia Austro-Węgierska. Jej części składowe miały autonomię, a Węgry samodzielnie decydowały o sprawach wewnętrznych (z wyjątkiem wojska, które mimo odrębności było całkowicie podporządkowane władzom austriackim).

Tak więc dla mieszkańców austriackiej części monarchii Habsburgów (Austria, Czechy, Galicja), tzw. Cislitawii (po polsku niekiedy Cyslitawii, od Leitha – granicznej rzeki Litawy), ówcześni władcy Franciszek Józef i Karol I byli cesarzami, zaś dla mieszkańców części węgierskiej, tzw. Zalitawii (po polsku niekiedy Translitawii – Węgry, w skład których wchodziła dzisiejsza Słowacja i Siedmiogród, a także autonomiczna Chorwacja) – królami. W sprawach dotyczących Cislitawii używano określenia K.-k. (po polsku c.k. – Kaiserlich-königlich, cesarz Austrii, król Czech, Galicji i Lodomerii), w sprawach Translitawii m.k. (magyar királyi) lub k.u. (königlich ungarisch, królewski węgierski), przy wspólnych instytucjach jak wyżej k.u.k.

Szydercy, jak Robert Musil, nazywali ten twór państwowy „Kakanien”, co kojarzy się z niemieckim słowem „Kacke” (pol. „Kupa” w znaczeniu fekaliów ludzkich). Również mieszkańcy Galicji, bombardowani nieustannie skrótem K.-k., ukuli żartobliwą nazwę Kakania^[4].

Skróty w innych językach

chorwacki – c. kr. (carsko kraljevsko), c. i kr. (carski i kraljevski)
czeski – c. a k. (císařský a královský), c. k. (císařsko-královský)
łacina – C. R. lub caes. reg., caesareus (et) regius
słowacki – c. a k. (cisársky a kráľovský)^[5], c. k. (cisársko-kráľovský)
słoweński – c. kr. (cesarsko-kraljevi), c. in. kr. (cesarski in kraljevski)
włoski – I. R. (Imperiale Regio)

Zobacz też

Cesarska i królewska armia (kuk Armee, Kaiserliche und königliche Armee)
Cesarsko-Królewskie Koleje Państwowe (kkStB, kaiserlich-königliche Staatsbahnen)
C.K. Dezerterzy – film polski

Przypisy

↑ c.k. [online], Słownik ortograficzny PWN [dostęp 2021-12-27] .
↑ c.k., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-27] .
↑ ^a ^b Krzysztof Zintel. Nazwy kolei państwowych w monarchii austro-węgierskiej. „Stalowe Szlaki”. nr 1/2014 (118). s. 54.
↑ Tadeusz Chrzanowski: Kresy, czyli Obszary tęsknot, Wydawnictwo Literackie Kraków 2010, ISBN 978-83-08-04336-3.
↑ cisársky. slovniky.juls.savba.sk. [dostęp 2018-11-04].

Bibliografia

Alan Brook-Shepherd, The Austrians, London 1985

[1] c.k. [online], Słownik ortograficzny PWN [dostęp 2021-12-27] .

[2] c.k., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-27] .

[stal-3] Krzysztof Zintel. Nazwy kolei państwowych w monarchii austro-węgierskiej. „Stalowe Szlaki”. nr 1/2014 (118). s. 54.

[4] Tadeusz Chrzanowski: Kresy, czyli Obszary tęsknot, Wydawnictwo Literackie Kraków 2010, ISBN 978-83-08-04336-3.

[slovniky-5] sársky. slovniky.juls.savba.sk. [dostęp 2018-11-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]