Data i miejsce urodzenia |
1912 (umownie 1 stycznia) |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
4 grudnia 2008 |
Przewodnicząca Małego Churału | |
Okres |
od 1940 |
Przynależność polityczna | |
Małżonek |
Chiertek Amyrbitowna Anczimaa-Toka (ur. w 1912, umownie 1 stycznia, w kożuunie baj-tajgińskim, zm. 4 grudnia 2008 w Kyzyle) – tuwińska polityk, działaczka Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, w latach 1940–1944 przewodnicząca Małego Churału (tuwińskiego parlamentu) i głowa państwa Tuwińskiej Republiki Ludowej, żona sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Toki. Uważana za pierwszą na świecie kobietę, która pełniła urząd głowy państwa, nie będąc monarchinią.
Młodość i wykształcenie
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w chłopskiej rodzinie w kożuunie baj-tajgińskim w Tuwie[1]. Według relacji jej rodziców urodziła się w czasie mroźnej zimy 1912 roku[2]. Ona sama w danych paszportowych używała daty 1 stycznia[2]. Wychowywała się razem z czwórką swojego rodzeństwa[2]. Jej ojciec i starszy brat zmarli na ospę prawdziwą, kiedy była młoda[1].
Była jedną z nielicznych kobiet w tym rejonie, które nauczyły się czytać i pisać w używanym lokalnie języku mongolskim[1]. W końcowym okresie rosyjskiej wojny domowej, w 1921 na terenie Tuwy utworzono Tuwińską Republikę Ludową częściowo zależną od nowo utworzonego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich[3]. W 1930 roku, kiedy Anczimaa miała 18 lat, wprowadzono pierwszy narodowy alfabet tuwiński, którego również się nauczyła[1].
W 1930 roku została wcielona do Rewsomolu, młodzieżowego ramienia Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, i została zobowiązana do nauczania czytania i pisania chłopów w swoim rejonie[1]. Za swoje osiągnięcia na tym polu, w 1931 roku została wcielona do samej partii i była jedną z siedemdziesięciorga wybranych do Komunistycznego Uniwersytetu Pracujących Wschodu[1]. Jako studentka, Anczimaa spotkała Nadieżdę Krupską, marksistowską rewolucjonistkę i żonę Włodzimierza Lenina, która stała się dla niej wzorem[1]. Anczimaa ukończyła studia w 1935 roku, jako jedna z jedenastu z pierwotnej siedemdziesiątki[1].
Kariera polityczna
[edytuj | edytuj kod]Po powrocie do Tuwy została szefową działu propagandy Rewsomolu[1]. W 1938 roku mianowano ją dyrektorem Tuwińskiego Żenotdiełu, który, podobnie jak jego wcześniejszy rosyjski odpowiednik, był organizacją dążącą do poprawy warunków życia kobiet, likwidacji analfabetyzmu i edukowania kobiet w zakresie nowych praw, dotyczących małżeństwa, edukacji i pracy wprowadzonych przez rewolucyjny rząd radziecki[1]. Pod koniec lat 30. XX wieku była członkinią trójki, która skazała na śmierć premiera Tuwy Sata Czurmit-Dażego i innych wysokich rangą urzędników oskarżonych o bycie szpiegami Japonii[1]. Do 1940 roku awansowała na stanowisko przewodniczącej Małego Churału, czyli tuwańskiego parlamentu, stając się tym samym pierwszą kobietą w tym rejonie, która została głową państwa inną drogą niż dziedziczenie[1]. Dziennik The Times nazwał ją pierwszą na świecie nie-monarchinią na stanowisku głowy państwa[4].
Jako głowa państwa oddała do dyspozycji Rosji zasoby Tuwy w ramach walki przeciwko nazistowskim Niemcom w II wojnie światowej i miała wpływ na włączenie Tuwińskiej Republiki Ludowej do Związku Radzieckiego w 1944 roku[1]. Jej mandat jako Przewodniczącej Prezydium zakończył się 10 listopada 1944 roku[1]. Po zakończeniu kadencji jako Przewodnicząca Małego Churału, została Wiceprzewodniczącą Regionalnego Komitetu Wykonawczego, a następnie Wiceprzewodniczącą Rady Ministrów Tuwy, będąc odpowiedzialną za opiekę społeczną, kulturę, sport i propagandę[1]. W 1972 roku przeszła na emeryturę[1].
Życie prywatne i śmierć
[edytuj | edytuj kod]W 1940 roku wyszła za mąż za sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Tokę, zachowując swoje nazwisko panieńskie do śmierci męża w 1973 roku[1]. Następnie przyjęła nazwisko Anczimaa-Toka[1].
Zmarła 4 grudnia 2008 roku[5]. Przeżyło ją dwóch synów i córka[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Guida M. Jackson , Women Leaders of Africa, Asia, Middle East, and Pacific: A Biographical Reference, Xlibris Corporation, 20 sierpnia 2009, s. 158, 159, ISBN 978-1-4691-1353-1 [dostęp 2024-03-05] (ang.).
- ↑ a b c Anatolij Seren , Uriankhai-Nedelya, Анчимаа-Тока Хертек. Великие женщины Тувы [online], Тува-Онлайн, 4 marca 2006 [dostęp 2024-03-05] (ros.).
- ↑ Tuwa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-03-05] .
- ↑ a b Khertek Anchimaa Toka: the world’s first female head of state, The Times, 2 grudnia 2008, ISSN 0140-0460 [dostęp 2024-03-05] (ang.).
- ↑ Дина Оюн , Анчимаа-Тока Хертек. Женщина-президент [online], Тува-Онлайн, 4 grudnia 2008 [dostęp 2024-03-05] (ros.).