Dynastia Shang

Nazwa chińska
Pismo uproszczone 商朝 Pismo tradycyjne 商朝 Hanyu pinyin Shāng Cháo
Multimedia w Wikimedia Commons

Dynastia Shang (chiń. 商朝; pinyin Shāng Cháo) lub Yin (殷) – pierwsza historycznie potwierdzona dynastia panująca w Chinach, która panowała na północnym wschodzie Chin właściwych w dolinie Rzeki Żółtej od około 1600 p.n.e. do 1046 p.n.e.^[1] Była następczynią na wpół legendarnej dynastii Xia i poprzedzała dynastię Zhou.

Z czasów dynastii Shang pochodzą odkrywane od końca XIX w. inskrypcje na rytualnych naczyniach z brązu oraz wróżebne inskrypcje na zwierzęcych kościach (lub skorupach żółwich）.

Zaczęto wówczas stosować kalendarz księżycowy, łączony z rokiem słonecznym – 12 miesięcy po 29 lub 30 dni, co 12 lat rok przestępny z 13 miesiącami. Dni i lata naznaczano za pomocą systemu 12 „ziemskich gałęzi” i 10 „niebiańskich pni”.

Chiny stanowiły za rządów Shangów konglomerat plemion, których królowie posiadali władzę polityczną i religijną. Obejmowały one łącznie obszar Niziny Chińskiej i środkowych Chin, pomiędzy dolnym i środkowym biegiem rzek Huang He i Jangcy. Obecnie jest to teren prowincji: Henan, Hubei, Shanxi, Shaanxi, Shandong, Anhui.

Rozkwit państwa przypadł na XIII wiek p.n.e. Budowano liczne miasta, rozpowszechniło się stosowanie brązu, powstało pierwsze pismo piktograficzne. Najważniejszą warstwę społeczną stanowili arystokraci-wojownicy. Podstawową siłą bojową były dwukonne rydwany bojowe, wspierane przez trzydziestoosobowe oddziały piechoty. Uzbrojenie stanowiły siekiery, halabardy i noże wykonane z brązu^[1].

Dynastię Shang pokonał w 1045 (lub 1046) r. p.n.e. w bitwie pod Muye król Wu ustanawiając nową dynastię, Zhou.

Wiele chińskich ksiąg klasycznych wspomina wydarzenia z czasów dynastii Shang; czyni to m.in. Księga Dokumentów, księga Mencjusza czy Komentarze Zuo. Na podstawie zachowanych dokumentów, wielki historyk z czasów dynastii Han, Sima Qian, skompilował chronologiczny opis wydarzeń z czasów shangowskich, w ramach swoich Zapisków historyka, opisując niektóre okresy szczegółowo, czasem zaś podając jedynie imię panującego^[2]. Kronika bambusowa podaje zbliżony, aczkolwiek nie identyczny opis. Tekst Kroniki pochodzi sprzed 296 r. p.n.e., ale jego autentyczność jest dyskutowana, ponieważ oryginał uległ zniszczeniu, a do czasów dzisiejszych zachowały się jedynie fragmenty cytowane przez innych historyków, żyjących wiele wieków później^[3]. Hanowscy historycy mieli bez wątpienia dostęp do wielu później zaginionych dokumentów, łącznie z annałami dworu Song, potomków rodu królewskiego Shang, ale już wcześniejszy od nich Konfucjusz zauważał braki w tych dokumentach, uniemożliwiające pełną rekonstrukcję^[4].

Sima Qian używa nazwy Yīn (殷) – rozdział poświęcony Shangom to Roczniki Yin (chiń. upr. 殷本纪; pinyin Yin benji)^[5], podobnie czyni Kronika bambusowa, tym samym mianem określając także ostatnią stolicę dynastii^[6]. Prawdopodobnie była to nazwa jaką używali Zhou na poprzedzającą dynastię, ponieważ zachowane dokumenty shangowskie (kości wróżebne) używają wyłącznie nazwy „Shang”^[6]. Jej pochodzenie jest nieznane, może odnosić się do geograficznej lokalizacji centrum dynastii. Tradycyjny pogląd, jakoby „Shang” odnosiło się do wcześniejszego okresu, przed przeniesieniem stolicy do Yin, nie ma potwierdzenia w źródłach^[7].

Charakterystyczną cechą kultury tego okresu jest istnienie wielkich miast, stanowiących centra polityczne i religijne. Przykładowo, shangowskie wały miejskie Zhengzhou miały długość 22 km, były grube na 18, a wysokie na 9 m. Ich budowa wymagała mobilizacji wielu tysięcy robotników na okres 10–12 lat, co dowodzi umiejętności mobilizacji i zarządzania wielkimi masami ludzi^[8]. Miasta nie były tak liczne jak w Mezopotamii, ale były rozbudowane: w ich centrum znajdowały się pałace, świątynie i ołtarze, wznoszone na tarasach z ubitej ziemi. Dookoła były domy rzemieślników, potem uboższych mieszkańców i wreszcie tereny cmentarne^[9].

Chińska ceramika, a szczególnie odlewy z brązu rozwinęły się w czasach dynastii Shang. Odlewnicy wytwarzali głównie naczynia o przeznaczeniu sakralnym, broń (oszczepy, siekiery, halabardy, noże) oraz sprzęt do rydwanów dwukonnych, które pojawiły się w Chinach około 1200 roku p.n.e. Dwór królewski i arystokracja wymagała ogromnej liczby naczyń dla celów ceremonialnych i wydarzeń religijnych. Istniało ponad 50 rodzajów naczyń – większość wzorów znajdujących się na nich posiadała znaczenie religijne (dotyczyło to w szczególności mitycznych smoków). Przeznaczone były na wodę, wino i żywność potrzebne do obrządków kultu przodków^[10].

• David N. Keightley. The Bamboo Annals and Shang-Chou Chronology. „Harvard Journal of Asiatic Studies”. 38 (2), s. 423–438, 1978. (ang.). 
• David N. Keightley: China on the Eve of the Historical Period. W: Martin Loewe, Edward Shaughnessy: Cambridge History of Ancient China. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-47030-7.
• Patricia Buckley Ebrey: Historia Chin. Warszawa: Muza, 2002. ISBN 83-7200-872-8.
• Witold Rodziński, Historia Chin, 1974