Twierdza Kraków
Fort pancerny główny 49 ¼ Grębałów

nr rej. A-801 z 9 marca 1989[1]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Geodetów
Typ budynku	obiekt militarny
Architekt	Maurycy Brunner
Inwestor	Armia Austro-Węgier
Rozpoczęcie budowy	1897
Ukończenie budowy	1899
Pierwszy właściciel	Armia Austro-Węgier
Położenie na mapie Krakowa Twierdza Kraków Fort pancerny główny 49 ¼ Grębałów
Położenie na mapie Polski Twierdza Kraków Fort pancerny główny 49 ¼ Grębałów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Twierdza Kraków Fort pancerny główny 49 ¼ Grębałów
50°05′40″N 20°04′06″E/50,094444 20,068333
Multimedia w Wikimedia Commons

Fort 49 ¼ Grębałów – jeden z fortów Twierdzy Kraków. Powstał w latach 1897–1899. Jego projektantem był Maurycy Brunner.

Fort brał udział w walkach I wojny światowej, w czasie tak zwanej pierwszej bitwy o Kraków. W latach 1919–1939 fort był elementem tak zwanego Obozu Warownego Kraków. Podczas II wojny światowej wykorzystywany przez Wehrmacht, jako magazyn.

W 1988 roku fort przejęło Ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej Przyjaciel Konika (organizacja non-profit mająca status OPP), prowadzące działalność skierowaną głównie do dzieci i młodzieży: rekreacja konna, rehabilitacja konna dzieci niepełnosprawnych – hipoterapia oraz upowszechnianie dziedzictwa historycznego i przyrodniczego poprzez odpowiednie zarządzanie fortem 49 1/4 „Grębałów”. Obecnie w odrestaurowanym tradytorze fortu mieści się ekspozycja dydaktyczna oraz sala szkoleniowa. Zwiedzanie fortu jest możliwe w godzinach otwarcia obiektu.

Fort 49 ¼ Grębałów sąsiaduje z cmentarzem Grębałów oraz z pętlą tramwajową „Wzgórza Krzesławickie”. Wjazd od ul. Kocmyrzowskiej przy pętli tramwajowej.

Oryginalnej konstrukcji tradytor składający się z czterech stanowisk strzelniczych zabezpieczających wejście od frontu. Kazamaty pancerne umożliwiały flankowanie przeciwnika od strony wschodniej. Kaponiera grodzona w naturalnym, przeprofilowanym jarze, która tworzyła ogniową przegrodę blokującą jar. Dach kaponiery był broniony drutem kolczastym, a przejście do samej konstrukcji prowadziło podziemną poterną. Obecnie nie istnieją już asymetrycznie rozstawione, 4 obrotowe wieże pancerne i wieża obserwacyjna; pozostały po nich zaślepione otwory, przykryte blaszaną rekonstrukcją.

4 armaty M.94 8 cm (kaliber 76,45 mm) w wieżach pancernych koszar, 4 armaty do strzelnic minimalnych 8 cm na lawecie M.94 w kazamatach pancernych tradytora oraz około 17 karabinów maszynowych; obronę bliską zabezpieczała galeria strzelecka dla piechoty. W skład załogi wchodziło 5 oficerów (w tym lekarz) oraz 184 żołnierzy.

W latach 1918–1919, działa Fortu posłużyły do uzbrojenia polskich pociągów pancernych wyruszających na front ukraiński. Od 1919 do 1939 roku Fort był elementem tzw. Obozu Warownego Kraków. Podczas II wojny światowej wykorzystywany był jako magazyn Wehrmachtu, w roku 1944 włączony przez Niemców do systemu otaczającego Kraków tzw. linii Henryka. Od 1998 roku Fort ma właściciela: Ognisko TKKF Przyjaciel Konika; propaguje prowadzoną tu szkółkę jeździecką dla dzieci i młodzieży.

• Więcej informacji na temat fortu oraz ponad 60 zdjęć tego obiektu.
• Ognisko TKKF Przyjaciel Konika. przyjacielkonika.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-09)].
• Opis fortu oraz ponad 80 zdjęć obiektu z serwisu kaponiera.pl