Franz Wilhelm Rosenthal (ur. 31 sierpnia 1914 w Berlinie, zm. 8 kwietnia 2003 w Branford, Hrabstwo New Haven, Connecticut) – niemiecko-amerykański orientalista.

Franz Rosenthal urodził się 31 sierpnia 1914 roku w Berlinie^[1]. Pochodził z żydowskiej rodziny. Jego ojciec, Kurt W. Rosenthal (1973–1972), był kupcem^[1]. Jego matka nazywała się Elsa i pochodziła z rodziny Kirschstein (1886–1959)^[1][2]. Franz był ich drugim dzieckiem, miał starszego brata^[3]. Brat Franza zmarł w trakcie wojny w Auschwitz^[4]. Rodzice Franza uciekli w 1939 roku do Holandii, gdzie ukrywali się do końca II wojny światowej^[4]. W 1946 roku wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych^[4].

Franz uczęszczał do liceum humanistycznego w berlińskiej dzielnicy Wilmersdorf^[1][5]. W 1932 roku zdał w niej również maturę^[1][5]. Tego samego roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie studiował filologię klasyczną oraz języki i cywilizacje orientalne^[1][2]. W 1935 roku uzyskał stopień doktora, pisząc rozprawę na temat inskrypcji palmyreńskich, opublikowaną w następnym roku^[1]. Po roku nauczania we Florencji we Włoszech w szkole dla uchodźców z Niemiec, został wykładowcą w seminarium rabinackim w Berlinie^[6]. W 1938 roku ukończył historię studiów aramejskich, za co otrzymał Medal i Nagrodę Lidzbarskiego, ale nagroda pieniężna została mu wstrzymana, ponieważ był Żydem^[2][7].

W 1938 roku opuścił Niemcy i udał się do Szwecji, gdzie został zaproszony przez szwedzkiego historyka religii Henryka Samuela Nyberga^[1][2]. Będąc wtedy w miejscowości Uppsala, upomniał się o swoją nagrodę pieniężną, jednak nadaremnie^[8]. Stamtąd udał się do Anglii i do Stanów Zjednoczonych przybył ostatecznie 5 lutego 1940 roku^[2], otrzymawszy zaproszenie do dołączenia do wydziału Hebrew Union College w Cincinnati (HUC), Ohio^[1][2][3]. W podróży do Stanów Zjednoczonych pomogła mu jedna z żydowskich organizacji uchodźców. W porównaniu do jego poprzedników, Franz uciekał przez Szwecję, a nie przez Francję^[8].

W 1943 roku został obywatelem USA i wcielony do tamtejszej armii^[1]. Po podstawowym szkoleniu dołączył do Office of Strategic Services (OSS) w Waszyngtonie^[2].

Po wojnie powrócił do pracy akademickiej, najpierw na HUC, a w 1948 roku przeniósł się na Uniwersytet Pensylwanii^[1][2], gdzie uczył języka arabskiego^[3]. Wypłata Rosenthala musiała być negocjowana z ówczesnym dziekanem, kierunek nauczany przez Rosenthala nie cieszył się przychylnością administracji^[3]. W 1956 roku został mianowany Louis M. Rabinowitz Professur of Semitic Languages in Yale University (profesorem języków semickich im. Louisa M. Rabinowitza na Uniwersytecie Yale)^[1]. W 1967 roku uzyskał stopień akademicki Sterling Professor, a w 1985 roku tytuł profesor emeritus^[1][2][9].

Franz Rosenthal zmarł 8 kwietnia 2003 roku w Branford w stanie Connecticut po długiej chorobie^[2].

Franz Rosenthal przez całe życie nie miał żony^[4]. Po wyemigrowaniu jego rodziców do Stanów Zjednoczonych żył przez wiele lat wspólnie ze swoim ojcem, który zmarł w 1972 roku w wieku 99 lat^[4]. Często odwiedzał Europę, a swoje ferie chętnie spędzał w Szwajcarii^[4]. Jedynym luksusem, na który sobie pozwalał, były książki, niewiele i przeważnie pierwsze wydania^[4].

Prace napisane przez Franza Rosenthala były w większości bardzo rozbudowanymi i obszernymi monografiami^[10]. Pisał według schematów znanych mu z pracy w Niemczech: zaczynał badaniem pola semantycznego, następnie przechodził do semiotyki, a kończył na etymologii^[10]. W swoich tekstach chciał utrzymywać porządek bez nadmiernego upraszczania i pisał je encyklopedycznie^[11]. Tytuły jego pierwszych prac, np. „A History of Muslim Historiography” (1952) lub „Humor in Early Islam” (1956), obiecywały, z perspektywy odbiorców, czytelnikom więcej, niż ostatecznie ofiarowały^[11]. Amerykańscy czytelnicy Rosenthala byli rozczarowani^[11]. Natomiast muzułmańscy czytelnicy byli szczęśliwi, że są blisko swojej tradycji^[12]. Dlatego dwie książki Rosenthala, „Histography” (1963) i „Concept of Freedom” (1978), zostały przetłumaczone na język arabski, a w 1997 „Humor in Early Islam” na język turecki^[11].

Poniżej znajduje się kilka ze wszystkich napisanych przez Franza Rosenthala prac i książek^[6][13].

• Die aramaistische Forschung seit Th. Nöldeke's Veröffentlichungen, 1939
• The Technique and Approach of Muslim Scholarship, 1947
• A History of Muslim Historiography, 1952
• Ishaq b. Hunayn’s Ta’rih al-attiba (= Opracowany i przetłumaczony przez Ibn Ğulğul: Tabaqāt al-atibbā` wa-l-hukamā. arab. ‏طبقات الأطباء والحكماء‎ W: Oriens. 7, 1954, S. 55–80).
• Humor in Early Islam, Brill, Leiden 1956, nowowydane przez Brill, Lejda 2011, ze wstępem napisanym przez Geert Jan van Gelder
• Tłumaczenie i komentarz Ibn Chaldūna: The Muqaddimah: An Introduction to History. 3 tom. Nowy Jork 1958
• The Muslim Concept of Freedom Prior to the Nineteenth Century, 1960
• A Grammar of Biblical Aramaic, 1961
• Das Fortleben der Antike im Islam, Zürich/Stuttgart 1965
  • engl.: The Classical Heritage in Islam, Londyn 1975, nowowydany przez Routledge w 1994, ISBN 0-415-07693-5
• An Aramaic Handbook, 1967
• Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam, Brill, Lejda 1970, nowowydany przez Brill, Leiden 2006, mit einer Einleitung von Dimitri Gutas
• The Herb. Hashish versus Medieval Muslim Society, 1971
• Sweeter Than Hope: Complaint and Hope in Medieval Islam, 1983
• Tłumaczenie At-Tabariego: General Introduction, And, From the Creation to the Flood, 1985
• Muslim Intellectual and Social History, Variorum, Aldershot 1990
• Man versus Society in Medieval Islam (= Brill Classics in Islam 7), ed. by Dimitri Gutas, Brill, Lejda & Boston 2014. ISBN 978-90-04-27088-6

• Frank Griffel: Rosenthal, Franz. W: Neue Deutsche Biographie. T. 22. Berlin: Duncker & Humblot, 2005, s. 82-83. ISBN 3-428-11203-2. (niem.).
• Josef van Ess. Franz Rosenthal (1914–2003). Alte und Neue Welt im Leben eines Orientalisten. „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG)”. 155, s. 51-67, 2005. [dostęp 2024-11-21]. (niem.). 

• Twórczość Franza Rosenthala