| |
| Data i miejsce urodzenia |
29 stycznia 1872 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Senator V kadencji (1938–1939) (II RP) | |
| Okres | |
| Odznaczenia | |
  
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
29 stycznia 1872 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 września 1944 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
łączniczka |
| Główne wojny i bitwy | |
Helena Antonina Sujkowska z domu Chmieleńska (ur. 17 stycznia?/29 stycznia 1872 w Kijowie, zm. 23 września 1944 w Warszawie) – działaczka socjalistyczna, oświatowa i kobieca, senator II RP, łączniczka w powstaniu warszawskim, podporucznik Wojska Polskiego.
Życie
[edytuj | edytuj kod]Helena Antonina (używała także imienia Halina) urodziła się w Kijowie, w polskiej rodzinie ziemiańskiej Chmieleńskich h. Leszczyc. Jej ojciec, Antoni (1835–1920) był generałem armii carskiej; a matką była Julia Waleria z Brzostowskich (1838–1921). Dwaj bracia ojca, Ignacy i Zygmunt, uczestniczyli w sposób znaczący w powstaniu styczniowym. Starszą siostrą Heleny była działaczka socjalistyczna i kobieca Maria Chmieleńska (1869–1945?)[1]. U rodziny Chmieleńskich często zatrzymywał się Józef Piłsudski. Po ukończeniu pensji w Kijowie chciała studiować nauki chemiczne, na co jednak nie zgodzili się jej rodzice. Ukończyła konserwatorium, później jednak nie grała.
Po wyjściu za mąż w 1896 za Antoniego Sujkowskiego (1867–1941) przeniosła się z nim do Warszawy. Pracowała jako nauczycielka, równocześnie organizowała i prowadziła tajne nauczanie. Od 1898 należała wraz z mężem do nielegalnej Polskiej Partii Socjalistycznej, współpracując z Marią Paszkowską i swoją starszą siostrą Marią przy kolportażu "bibuły" socjalistycznej[2]. Podczas rewolucji 1905–1907 była jedną z organizatorek strajku szkolnego w Warszawie, należąc do Koła Wychowawców[1]. Po rozłamie członkini Polskiej Partii Socjalistycznej - Frakcji Rew. Od 1907 mieszkała w Będzinie, gdzie mąż był dyrektorem miejscowej Szkoły Handlowej[1]. W kwietniu 1913 była współzałożycielką Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego[3].
Po wybuchu I wojny światowej działała w Polskiej Organizacji Narodowej, w intendenturze komisariatu okręgowego Zagłębia Dąbrowskiego[4]. Organizatorka i przewodnicząca koła Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Będzinie (1914–1916). Należała także do Polskiej Organizacji Wojskowej[5]. W latach 1915–1916 współpracowała z kierowanym przez Ksawerego Praussa Centralnym Biurem Szkolnym. W 1916 została wraz z mężem na krótko aresztowana przez władze niemieckie. Po uniewinnieniu przez sąd polowy Sujkowscy przenieśli się pod koniec 1916 do Warszawy[1]. Jedna z czołowych działaczek Ligi Kobiet PW, w latach 1917–1918 członkini i wiceprzewodnicząca jej Naczelnego Zarządu[6]. Z ramienia Ligi Kobiet PW członkini Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (listopad 1916 – czerwiec 1917), a także Zarządu CKN i jego Wydziału Szkolnego (luty – czerwiec 1917)[7].
W 1919 z ramienia PPS kandydowała bezskutecznie do Sejmu Ustawodawczego[8]. W okresie międzywojennym pracowała jako nauczycielka potem była referentką Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, oraz była inspektorką Szkoły Rodziny Wojskowej. Działała w zawiązanych pod patronatem Aleksandry Piłsudskiej stowarzyszeniach pomocy bezdomnym i ubogim w Warszawie. Członkini polskiego wolnomularstwa. W1928 r. by ła współzałożycielką Towarzystwa Odrodzenia Moralnego[9]. W latach 1932–1939 wiceprzewodnicząca Unii Polskich Związków Obrończyń Ojczyzny. Była również radną miasta stołecznego Warszawy (1934–1939). Członkini Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. Członkini Wydziału Wykonawczego Komitetu Uczczenia Marszałka Piłsudskiego (1935)[10]. W 1938 została powołana przez Prezydenta Ignacego Mościckiego na urząd senatora II RP V kadencji, należała wówczas do Obozu Zjednoczenia Narodowego[11].
Po wybuchu drugiej wojny światowej, od 1939 roku działała w konspiracji. Początkowo była sekretarką i łączniczką komórki powołanej przez Stefana Starzyńskiego, której zadaniem było udzielanie po mocy Komendzie Głównej Służby Zwycięstwu Polski przez Zarząd Miejski Warszawy[9]. Od 30 czerwca 1940 łączniczka Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, następnie od 14 lutego 1942 Komendy Głównej Armii Krajowej. Jej mieszkanie w Warszawie, przy ul. Barskiej 5 było w r. 1942 miejscem odpraw Komendy Głównej AK, spotkań z kolejnymi Delegatami Rządu na Kraj Cyrylem Ratajskim i Janem Piekałkiewiczem, a także przywódcami stronnictw politycznych[12].
W czasie powstania warszawskiego była łączniczką dowódcy Oddziału I (Organizacyjnego) Komendy Głównej Armii Krajowej ppłk. Antoniego Sanojcy. Poległa 23 września 1944 na ul. Marszałkowskiej przenosząc rozkaz. Po ekshumacji została pochowana 17 kwietnia 1945 na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 343-I-5)[13]. Pośmiertnie została mianowana podporucznikiem[14].
Z małżeństwa z Antonim Sujkowskim miała dwóch synów: Zbigniewa (1898–1954) i Bogusława (1900–1964).
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Niepodległości (1931)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)[15][16]
- Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1932)[17]
.JPG)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Mirosław Sulej, Sujkowska z Chmieleńskich Helena (1872–1944), Polski Słownik Biograficzny t. 45, Warszawa-Kraków 2007–2008, s. 381.
- ↑ Helena Sujkowska, Moja pierwsza praca w P.P.S. pod kierunkiem Marii [w:] Życie i praca Marii Paszkowskiej. Księga pamiątkowa, Warszawa 1929, pod red. Leona Wasilewskiego s. 87–90.
- ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, s. 82, ISBN 83-7174-980-5.
- ↑ Jerzy Z. Pająk, Z dziejów Polskiej Organizacji Narodowej (wrzesień – grudzień 1914), „Kieleckie Studia Historyczne”, t. 14, 1996, s. 111. Repozytorium UJK - wersja elektroniczna
- ↑ Helena Sujkowska, Moje wspomnienia z Zagłębia, [w:] Wierna Służba, Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, Warszawa 1927, s. 189.
- ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej..., s. 110, 150, 164, 197, 213, 269, 278, 298–299.
- ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 137, 141, 191, 218, 225, 246, 249, 253-256 ISBN 83-7133-208-4.
- ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej..., s. 301.
- ↑ a b Joanna Dufrat, W służbie obozu marszałka Józefa Piłsudskiego. Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928-1939), Kraków 2013, s. 424 biogram, ISBN 978-83-7730-952-0
- ↑ Władze Komitetu Naczelnego Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego [w:] Album Skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935–1940, Kraków 1936, s. 14.
- ↑ Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. nauk. prof. Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, Warszawa 1994, s. 551.
- ↑ Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, Warszawa 1988, s. 381–382.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: SUJKOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-04-28].
- ↑ Dorota Mycielska, Jarosław Maciej Zawadzki, Senatorowie zamordowani, zaginieni, zmarli w latach II wojny światowej, Warszawa 2009, s.21, 31, 223.
- ↑ M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 247 „za zasługi na polu narodowo-społecznem” - jako Halina Sujkowska.
- ↑ Mirosław Sulej, Sujkowska z Chmieleńskich Helena..., s. 382.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 297 „za zasługi na polu pracy społeczno-oświatowej”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Mirosław Sulej, Sujkowska z Chmieleńskich Helena (1872–1944), Polski Słownik Biograficzny, t. 45, Warszawa-Kraków 2007–2008, s. 381–382.
