| Imię i nazwisko urodzenia |
Izabella Maria Przanowska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
15 września 1927 |
| Data i miejsce śmierci |
11 grudnia 1990 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Miejsce zamieszkania |
Warszawa, od 1945 Łódź |
| Narodowość |
polska |
| Edukacja |
Szkoła im. C. Plater-Zyberkówny w Warszawie, matura w Liceum w Podkowie Leśnej |
| Alma Mater |
Uniwersytet Łódzki (Wydział Humanistyczny) |
| Rodzice |
Stefan Przanowski i Zofia z Grabowskich |
| Małżeństwo |
Jerzy Wasiak (1924–2012), pedagog |
| Dzieci |
dwoje dzieci |
| Krewni i powinowaci |
Edward Przanowski (dziadek) |
| Odznaczenia | |
    
| |
Izabela Maria Wasiak z domu Przanowska (ur. 15 września 1927 w Warszawie, zm. 11 grudnia 1990 w Łodzi) – polska nauczycielka, polonistka, działaczka oświatowa, wydawca publikacji „drugiego obiegu”.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wywodziła się z Przanowskich – rodziny zasłużonej w dziejach Polski. Była córką Stefana Przanowskiego, inżyniera, przemysłowca, ministra aprowizacji i ministra przemysłu i handlu, bratanicą Władysława Przanowskiego – pedagoga, bratanicą Jana Przanowskiego – prawnika i posła, a wnuczką Edwarda Przanowskiego – inżyniera, uczestnika powstania styczniowego.
Przed II wojną światową i podczas okupacji hitlerowskiej (na tajnych kompletach) uczyła się w warszawskiej szkole im. Cecylii Plater-Zyberkówny. Walczyła w powstaniu warszawskim w rejonie Śródmieście-Południe jako sanitariuszka, pseudonim Iza I[2][3]. Już po wojnie napisała kilka opowiadań, anonimowo opublikowanych w piśmie drugiego obiegu „Oświata Niezależna”[4], a następnie pt: Cztery obrazki z powstańczej Warszawy w tygodniku „Verte” (dodatku do „Gazety Łódzkiej”)[5].
Po II wojnie światowej ukończyła studia polonistyczne na Uniwersytecie Łódzkim, pod kierunkiem prof. Stanisława Adamczewskiego[6]. W latach 1946–1982 pracowała jako nauczycielka w łódzkich szkołach, ucząc języka polskiego i angielskiego, m.in. kierowała Miejską Szkołą Powszechną dla Dorosłych nr 5 w Łodzi, przy ul. Wierzbowej 37/39, po zdymisjonowaniu przez władze komunistyczne dotychczasowej kierowniczki – Alicji Napiórkowskiej), a następnie w Technikum Włókienniczym nr 2 i nr 3 w Łodzi.
Była autorką kilkudziesięciu opracowań dydaktycznych, opublikowanych w czasopismach: „Dydaktyka Literatury”, „Polonistyka”, „Oświata Dorosłych”[7], „Język Polski w Szkole Średniej”, „Języki Obce w Szkole”[8], „Przegląd Oświatowy”, „Edukacja i Dialog”. W swych pracach szczególną wagę poświęciła miejscu twórczości Norwida w polskiej szkole, prezentując m.in. szkolną recepcję dzieł poety oraz przykłady analizy i interpretacji jego utworów[9][10][11][12]. Należała do Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, w 1986 wybrana delegatem na Jubileuszowy Zjazd Towarzystwa[13]. W latach 1981–1990 brała udział w pracach Okręgowego Komitetu Olimpiady Literatury i Języka Polskiego w Łodzi.
Od października 1980 była członkiem NSZZ „Solidarność” – zorganizowała jedną z pierwszych w Polsce szkolnych komisji zakładowych Związku. W okresie stanu wojennego m.in. kolportowała prasę i książki „drugiego obiegu”, przygotowywała projekcje video. Współpracowała z największym łódzkim wydawnictwem podziemnym „Solidarność Walcząca”, przekształconym w 1988 w Wydawnictwo Społeczne „Fakt”. W latach 1986–1989 przewodniczyła działalności tajnego Łódzkiego Zespołu Oświaty Niezależnej, który wydawał m.in. serie broszur dla uczniów: „Biblioteczka Lektur Szkolnych”, „Biblioteczka Wiedzy Historycznej” z utworami literackimi i historycznymi nieobecnymi w obiegu oficjalnym, pióra m.in. E. Brylla, J. Czapskiego, Cz. Miłosza, J. Brodskiego, M. Edelmana, J. Mackiewicza, E.V. d’Abernona, A. Schroedera. W ramach Łódzkiego Zespołu Oświaty Niezależnej opracowała i wydała w „drugim obiegu” dwa wybory tekstów z komentarzami[1][14]:
- Lektury naszych dziadków (Łódź 1987), prezentujący patriotyczne utwory literackie dla młodzieży z okresu dwudziestolecia międzywojennego;
- Lektury naszych rodziców (Łódź 1989) – zawierał teksty socrealistyczne z lat 50. XX w. (pod pseudonimem „Irena Wolska”[15]).
W latach 1986–1989 redagowała biuletyn „Oświata Niezależna” – pismo Łódzkiego Zespołu Oświaty Niezależnej, współpracowała z łódzką prasą „drugiego obiegu” („Solidarność Walcząca”, „Nike”, „Głos Solidarności”[16], „Legionista”[17]). Od października 1988 tworzyła jawny, choć nielegalny, Komitet Organizacyjny Pracowników Oświaty i Wychowania „Solidarność” w Łodzi; działała w Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność”[18]. W kwietniu 1989 była członkiem założycielem Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Łodzi (kierowanego przez dra Marka Edelmana), przygotowującego w regionie łódzkim wybory parlamentarne 4 czerwca 1989 i pierwsze wybory samorządowe w maju 1990.
Prof. dr Alina Kowalczykowa wspominała: Poznałam p. Izabelę Wasiak dopiero w ostatnich latach jej życia, były to jakieś pospieszne spotkania, rozmowy, udział w organizowanym przez nią wieczorze literackim dla nauczycieli; pozostała i narasta po jej śmierci świadomość, że oto zetknęłam się z osobą wyjątkową [...] łączyła twarde dążenie do wyznaczonych sobie celów ze skromnością, ze zdecydowanym usuwaniem w cień własnej osoby. [...] Pasję własnych działań łączyła z cierpliwością [...] promieniowała z niej autentyczna duchowa kultura i urok spokoju osobistego Rzadkie to było – i jest – połączenie u ludzi zaangażowanych w działalność polityczną. Jakże szkoda, że tacy ludzie umierają[19].
Laureatka nagród i odznaczeń, m.in.: Nagroda Ministra Oświaty i Wychowania I i II stopnia, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złoty Krzyż Zasługi, Honorowa Odznaka Miasta Łodzi, Złota Odznaka ZNP.
Mąż – Jerzy Wasiak (1924–2012)[20][21]; absolwent Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wieloletni, zasłużony nauczyciel dzieci niesłyszących, dyrektor Zakładu dla Dzieci Głuchych w Łodzi. Mieli dwoje dzieci.
Pochowana na cmentarzu w Łodzi-Łagiewnikach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b "Słownik pseudonimów, tom V: 1971–1995. Wrocław 1998, s. 1027.
- ↑ Izabela Przanowska na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego
- ↑ "Encyklopedia powstania warszawskiego". Suplement. Warszawa 2009, s. 83 (hasło: „Iza”, bez podania nazwiska).
- ↑ „Oświata Niezależna” (1989 nr 5).
- ↑ „Verte” dodatek do „Gazety Łódzkiej” R. 5: 1994 nr 175
- ↑ I. Wasiak, Wspomnienie o Stanisławie Adamczewskim: w pięćdziesiątą rocznicę śmierci Profesora. „Kronika: Pismo Uniwersytetu Łódzkiego” R. 12: 2002 nr 1 (72), s. 16–18.
- ↑ zob. Wujek T., Polska bibliografia oświaty dorosłych 1971–1995. Warszawa, Radom 2004, s. 143, poz. 2353, s. 207, poz. 3639, s. 226, poz. 4088.
- ↑ L. Grobelak, Tematyczna bibliografia glottodydaktyczna 1978–1982. Warszawa 1986, s. 30, 36, 91.
- ↑ Z dziejów szkolnej recepcji twórczości Cypriana Norwida - Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa [online], uz.zgora.pl [dostęp 2021-05-31].
- ↑ Szkolna recepcja twórczości Norwida (w latach 1945–1972) – Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa [online], uz.zgora.pl [dostęp 2021-05-31].
- ↑ B. Ch. [Chrząstowska B.], Od redakcji. „Polonistyka” 1992 nr 5 (295), s. 294.
- ↑ zob. W. Żórawska, Początki szkolnego czytania Norwida do roku 1918. „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 2014, nr 6, s. 226, 233; W. Żórawska, Szkolne modele recepcji twórczości Cypriana Norwida do 2010 roku. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2016.
- ↑ "Rocznik Towarzystwa imienia Adama Mickiewicza”. R. 22: 1987, s. 142.
- ↑ Kto był kim w drugim obiegu? Słownik pseudonimów pisarzy i dziennikarzy 1976–1989, pod red. D. Świerczyńskiej. Warszawa 1995, s. 175, 243.
- ↑ Polskie wydawnictwa niezależne 1976–1989
- ↑ zob. Encyklopedia Solidarności
- ↑ zob. Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2020-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-08)].
- ↑ zob. "Wybór źródeł do historii „Solidarności” Oświaty i Wychowania 1980–1989, zebrał i oprac. J. Żurek. Warszawa 2000, s. 421, 444, 470.
- ↑ Alina Kowalczykowa, Jakże szkoda, że tacy ludzie umierają. „Gazeta Łódzka” 1993 nr 66 (808), s. 4.
- ↑ Wspomienie o Jerzym Wasiaku (1924–2012), „Szkoła Specjalna”, 5 (271), 2013, s. 389–399 (pol.).
- ↑ Marek Wasiak. Jerzy Wasiak (1924–2012) Więcej niż pedagog. „Kronika Miasta Łodzi”. 2015 nr 3. s. 141–419.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik badaczy literatury polskiej, red. Jerzy Starnawski; tom VI, Łódź 2003, s. 326–328 (autorka biogramu: Dominika Dworakowska).
- Kto był kim w drugim obiegu? Słownik pseudonimów pisarzy i dziennikarzy 1976–1989, pod red. D. Świerczyńskiej. Warszawa 1995; wersja elektroniczna: http://rcin.org.pl/Content/61578/WA248_80106_II-55-963_kto-byl-kim_o.pdf
- „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” 2003 nr 2.
- Kowalewska B., Śp. Izabela Wasiak. „Przegląd Oświatowy” 1991 nr 5 (17), s. 8 (fot. zbior.).
- „Ruch Pedagogiczny” 2015 nr 1, s. 169–183; wersja elektroniczna: https://web.archive.org/web/20160615053355/http://rp.edu.pl/wp-content/uploads/2015/12/RP-2015-1.pdf
- Słownik pracowników książki polskiej, suplement III. Warszawa 2010, s. 292-293 (autor biogramu: Marek Wasiak) wersja internetowa - http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=784&from=publication
- NSZZ „Solidarność” 1980–1989. Tom 4: Polska zachodnia, pod red. Ł. Kamińskiego i G. Waligóry. Warszawa: IPN – KŚZPNP, 2010, s. 216.
- NSZZ „Solidarność” 1980–1989. Tom 2: Ruch społeczny, pod red. Ł. Kamińskiego i G. Waligóry. Warszawa: IPN – KŚZPNP, 2010, s. 174, 176, 185.
