Język wenecki (wen. vèneto, łéngua vèneta; wł. veneto, lingua veneta) – zespół dialektów używanych przez ponad dwa miliony osób w północno-wschodnich Włoszech (przede wszystkim prowincje: Belluno, Padwa, Rovigo, Treviso, Triest, Wenecja, Werona, Vicenza) oraz przez włoską mniejszość narodową w Chorwacji i Słowenii (głównie na półwyspie Istria). Nie należy mylić z nazwą jednego z dialektów tego języka, używanego w Wenecji i określanego jako venexiàn/venesiàn. Dialekty weneckie są potocznie uważane za dialekty języka włoskiego, ale znacznie różnią się od włoskiego języka standardowego. Z językoznawczego punktu widzenia nie są wcale dialektami języka włoskiego, gdyż język wenecki jest klasyfikowany w podgrupie gallo-italskiej języków zachodnioromańskich[1][2], natomiast włoski standardowy w grupie italsko-dalmatyńskiej[3].
| Język włoski |
Język wenecki
|
| un, uno |
un
|
| una |
na
|
| il, lo |
el
|
| la |
ła
|
| i, gli |
i
|
| le |
łe
|
Podobnie jak we włoskim, w weneckim rodzajniki określone skraca się przed samogłoską do l', a nieokreślone – do n'.
- Przyimki bez rodzajników
| Język włoski |
Język wenecki
|
| a/ad |
a
|
| con |
co
|
| da |
da
|
| di |
de
|
| in |
in
|
| per |
par
|
- Przyimki włoskie z rodzajnikami
| |
il |
l’ |
lo |
la |
i |
gli |
le
|
| a |
al |
all’ |
allo |
alla |
ai |
agli |
alle
|
| da |
dal |
dall’ |
dallo |
dalla |
dai |
dagli |
dalle
|
| di |
del |
dell’ |
dello |
della |
dei |
degli |
delle
|
| in |
nel |
nell’ |
nello |
nella |
nei |
negli |
nelle
|
| su |
sul |
sull’ |
sullo |
sulla |
sui |
sugli |
sulle
|
- Przyimki weneckie z rodzajnikami
- W rodzaju żeńskim przyimki nie łączą się z rodzajnikami. W rodzaju męskim mogą się łączyć lub nie, w zależności od wyboru piszącego.
| |
el |
i
|
| a |
al |
ai
|
| co |
col |
coi
|
| da |
dal |
dai
|
| de |
del |
dei
|
| in |
ntel |
ntei
|
| Język włoski |
Język wenecki |
Uwagi
|
| più |
pì/pi |
„bardziej”
|
| quando |
quando che |
„kiedy”
|
| sempre |
senpre |
„zawsze”
|
- Włoskiej partykule przeczącej non odpowiada wenecka no.
- Odmiana czasowników
- Bezokoliczniki włoskie pierwszej koniugacji mają końcówkę -are, a w weneckim ta końcówka ma postać -ar: wł. parlare – wen. parlar. Bezokoliczniki włoskie drugiej koniugacji mają końcówkę -ere, a w weneckim ta końcówka ma postać -ar: wł. correre – wen. córar.
- Czasowniki weneckie trybu oznajmującego poprzedza się odpowiednim rodzajnikiem: wł. arriva – wen. el/ła riva.
- Czasowniki weneckie trybu oznajmującego mają tę samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej. Na liczbę wskazuje odpowiedni rodzajnik: wł. può – wen. el/ła pol, wł. possono – wen. i/łe pol.
- W języku weneckim nie używa się czasu przeszłego dokonanego prostego. Zamiast niego, używa się czasu złożonego: wł. riformò – wen. el/ła gà riformà.
- Imiesłów bierny czasowników pierwszej koniugacji ma we włoskim końcówkę -ato lub -ata w zależności od rodzaju, zaś w weneckim -à. W liczbie mnogiej w weneckim, końcówka ta zwykle nie ma zaznaczonego akcentu i przybiera postać -ai, -ae: wł. passato, passata, passati, passate – wen. pasà, pasà, pasai, pasae. Analogiczną postać mają rzeczowniki o końcówkach -ato/-ata: wł. peccato – wen. pecà.
- Odmiana niektórych czasowników nieregularnych (wybrane formy):
Odmiana czasownika „być”:
| Język włoski |
Język wenecki |
Forma gramatyczna
|
| essere |
èser |
bezokolicznik
|
| è |
el/ła xe (również l'è) |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| sono |
i/łe xe |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
| sia |
el/ła sia |
tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| siano |
i/łe sia |
tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
Odmiana czasownika „mieć”:
| Język włoski |
Język wenecki |
Forma gramatyczna
|
| ho |
go |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. pojedyncza
|
| ha |
el/ła ga |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| abbiamo |
gavémo |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga
|
| hanno |
i/łe ga |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
Odmiana czasownika „móc”:
| Język włoski |
Język wenecki |
Forma gramatyczna
|
| può |
el/ła pol |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
|
| possono |
i/łe pol |
tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
|
- Podwójne włoskie spółgłoski b, c, f, g, l, m, n, p, s, t odpowiadają pojedynczym w języku weneckim: wł. maggiore, polacco, appunto – wen. magiore, połaco, apunto.
- Włoskiej literze c przed i po samogłosce odpowiada s w słowach weneckich: wł. vicina, amici – wec. visina, amisi.
- Włoska litera l na początku wyrazu lub w połączeniach -al-, -il-, -ol-, a przed samogłoską przechodzi w wenecką ł: wł. logica, politica – wen. łogica, połitica. Taka konwencja jest stosowana w Wikipedii, niemniej jednak zamiast litery ł, spotykanej w niewielu alfabetach (prócz weneckiego właściwie tylko w polskim, łużyckim, białoruskiej łacince i nawaho), często pozostawia się l.
- Włoskiej literze m w połączeniach -mb-, -mp- odpowiada n w słowach weneckich: wł. campo, gamba – wec. canpo, ganba.
- Włoskiej literze s między samogłoskami odpowiada x w słowach weneckich: wł. famoso, fisiche – wec. famoxo, fixeghe.
- Włoskiej grupie chi oraz grupie cchi przed samogłoską odpowiada wenecka ci: wł. chiamati, vecchio – wen. ciamai, vecio.
- Włoskiej grupie gli przed samogłoską odpowiada wenecka j: wł. famiglia, tagliare – wen. faméja, tajar.
- Włoskiej grupie sc przed i odpowiada wenecka s: wł. scienza, crescita – wen. siensa, crèsita.
- Włoskiej dwugłosce uo odpowiada wenecka o: wł. uomo, scuola – wen. omo, scoła.
| Język włoski |
Język wenecki |
Uwagi
|
| -ale |
-ałe |
|
| -bile |
-biłe |
|
| -ese |
-éxe/-exe |
w przymiotnikach od nazw narodowości
|
| -ico (m.), -ica (ż.) |
-ego/-ico (m.), -ega/-ica (ż.) |
|
| -ione, -ione |
-ion |
|
| -mente |
-mente |
tworzenie przysłówka
|
| -ore |
-or |
wykonawca czynności
|
| -tà |
-tà/-tât |
|
- Łacina jest przodkiem wszystkich języków romańskich
