Zobacz też: innych świętych o imieniu Jan.

Jan Sarkander

prezbiter, męczennik
Figura przedstawiająca św. Jana Sarkandra (kościół św. Maurycego w Ołomuńcu, artysta Jiří Antonín Heinz)
Data i miejsce urodzenia	20 grudnia 1576 Skoczów
Data i miejsce śmierci	17 marca 1620 Ołomuniec
Miejsce pochówku	katedra św. Wacława w Ołomuńcu
Proboszcz parafii św. Jakuba Starszego w Boskovicach
Okres sprawowania	1613–1616
Proboszcz parafii św. Anny w Holeszowie
Okres sprawowania	1616–1620
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Diakonat	19 marca 1609
Prezbiterat	22 marca 1609
Multimedia w Wikimedia Commons

Przyczyna śmierci	morderstwo
Tytuł naukowy	doktor filozofii, doktor teologii
Edukacja	Uniwersytet Karola, Karl-Franzens-Universität Graz
Rodzice	Grzegorz Maciej Sarkander Helena z d. Górecka
Małżeństwo	Anna Plachetská
Krewni i powinowaci	ks. Mikołaj Sarkander (brat)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Sarkander (w niektórych publikacjach również Johann Fleischmann^[a]; ur. 20 grudnia 1576 w Skoczowie, zm. 17 marca 1620 w Ołomuńcu) – prezbiter, męczennik, święty Kościoła katolickiego, patron Moraw, Śląska, diecezji bielsko-żywieckiej^[2] oraz dobrej spowiedzi.

Urodził się na Śląsku cieszyńskim w Skoczowie. Był synem Grzegorza Macieja Sarkandra i Heleny z domu Góreckiej herbu Kornicz^[3] oraz bratem Wacława, Pawła i Mikołaja, który później również został kapłanem^[b]. Miał również przyrodniego brata Mateusza, gdyż matka jego po śmierci pierwszego małżonka Welczowskiego (czes. Vlčovský) wyszła za mąż po raz drugi^[4] . Sakrament chrztu przyjął w kościele Znalezienia Krzyża Świętego w Skoczowie z rąk ks. Jerzego Kistki^[3].

Mając 13 lat stracił ojca. Matka, przypuszczalnie ze względów finansowych, zdecydowała się z rodziną opuścić Księstwo Cieszyńskie i przenieść się do Příboru na Morawach. Tam uczył się w katolickiej szkole parafialnej. Ukończył niższe studia w kolegium jezuickim w Ołomuńcu, a następnie rozpoczął w 1597 studia filozoficzne na ołomunieckiej akademii, przenosząc się po jej zamknięciu w 1599 do Pragi^[5]. W latach 1600–1603 kontynuował studia filozoficzne na Uniwersytecie Karola w Pradze, otrzymując 9 maja 1603 tytuł doktora nauk filozoficznych. 6 września 1604 rozpoczął jezuickie studia teologiczne na Uniwersytecie w Grazu, przerywając je w 1606^[5], na skutek ślubu^[c] 3 września z luteranką Anną Plachetską, która niebawem w 1607 zmarła^[6] . Powróciwszy po jej śmierci na przerwane studia, 21 grudnia 1607 uzyskał stopień doktora nauk teologicznych, a dzień później przyjął w Kromieryżu niższe święcenia kapłańskie z rąk biskupa ołomunieckiego kard. Franciszka Dietrichsteina. 20 grudnia 1608 w Ołomuńcu przyjął święcenia subdiakonatu z rąk biskupa Jana Civalliego, a 19 marca 1609 święcenia diakonatu. Trzy dni później 22 marca w kościele Apostołów Piotra i Pawła w Brnie przyjął święcenia prezbiteratu^[7].

Początkowo pracował jako wikariusz w parafii św. Piotra i Pawła w Jaktarze koło Opawy, a potem jako zastępca proboszcza w Uničovie (1609–1611). W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia 1609 został aresztowany wraz z braćmi Pawłem i Wacławem za pomoc w ucieczce z więzienia swojemu bratu ks. Mikołajowi, zaangażowanemu w sprawy polityczne. Przebywał w tym czasie przez osiem miesięcy w więzieniu, w Kromieryżu, gdzie po uwolnieniu został proboszczem, kolejno: w parafii św. Jana Chrzciciela w Charvátach (1611–1612), a następnie w parafii Najświętszej Trójcy w Zdounkach (1612–1613), od 1613 w parafii św. Jakuba Starszego w Boskovicach i od 1616 w parafii św. Anny w Holeszowie. W tej parafii popadł w konflikt z ewangelikiem Wacławem Bitowskim (czes. Václav Bítovský), właścicielem okolicznych parafii o płacenie należnych dziesięcin, wysyłając skargę do namiestnika Moraw barona Władysława Popiela Lobkovica (czes. Ladislav Popel z Lobkovic)^[8].

W czerwcu 1619, krótko po wybuchu wojny trzydziestoletniej, za namową parafian zdecydował się wyjechać z Holeszowa. Odbył wtedy pielgrzymkę do Częstochowy, przebywając około miesiąca w jasnogórskim klasztorze^[9]. Z Częstochowy przywiózł kopię cudownego obrazu Matki Bożej, która obecnie znajduje się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Uničovie (czes. Kostel Nanebevzetí Panny Marie)^[10][11], gdzie swego czasu był zastępcą proboszcza. W drodze powrotnej do Czech, zatrzymał się w Rybniku, gdzie miał krewnych oraz w Krakowie w jednym z klasztorów^[12].

Powrócił później do Holeszowa i 6 lutego 1620 uchronił miasto przed atakiem i grabieżą lisowczyków^[13]. Wyszedł z procesją z Najświętszym Sakramentem by pokazać, że miasto jest katolickie. Lisowczycy odstąpili od Holeszowa. To wydarzenie stało się pretekstem dla protestantów do oskarżenia go o sprowadzenie polskiego wojska na Morawy. Został aresztowany 13 lutego 1620 w miejscowości Troubky i osadzony w ołomunieckim więzieniu.

Pierwsze przesłuchanie odbyło się w dniu aresztowania przed przewodniczącym składu orzekającego, namiestnikiem Moraw Władysławem Velenem Żerotinem (czes. Ladislav Velen ze Žerotína) oraz Wacławem Bitowskim i Beneszem Prażmą, którzy fikcyjnymi zarzutami stawianymi w sposób obraźliwy, wymuszali przyznanie się do sprowadzenia lisowczyków na Morawy i zdradę stanu, grożąc mu torturami. Następnego dnia po jego heroicznym oporze, zaczęto go torturować na tzw. „kole-skrzypcu”, poprzez rozciąganie ciała przez unieruchomienie nóg i jednocześnie napięcie lin przymocowanych do rąk. W trzecim przesłuchaniu 17 lutego obnażone ciało męczennika przypiekano płonącymi pochodniami, a dzień później oprawcy domagając się ujawnienia tajemnicy spowiedzi przystąpili do jeszcze okrutniejszych tortur, poprzez zwiększenie siły rozciągania na skrzypcu, przypiekanie ciała aż do gołych żeber i ściskanie głowy żelazną obręczą. W wyniku głębokich, bolesnych ran powstała gangrena, która 17 marca około godz. 22 spowodowała jego śmierć^[14].

Pogrzeb odbył się 24 marca, a ciało spoczęło tymczasowo w kaplicy św. Wawrzyńca w kościele Maryi Panny Śnieżnej w Ołomuńcu^[15], a następnie od 1794 w kościele św. Michała.

Pierwsze próby wyniesienia męczennika na ołtarze podjął biskup ołomuniecki kard. Karol Liechtenstein oraz jego następca kard. Wolfgang Hannibal von Schrattenbach^[16]. W 1720 otworzono jego grób, stwierdzając doskonały stan zwłok. Po zakończeniu procesu beatyfikacyjnego papież Pius IX wydał 11 września 1859 uroczysty dekret uznający Sługę Bożego Jana Sarkandra za błogosławionego, a uroczystość jego beatyfikacji odbyła się w bazylice św. Piotra w Rzymie 6 maja 1860^[17]. 22 września 1860 ciało męczennika spoczęło ostatecznie w złocistej trumience nad którą w przeźroczystej gablocie umieszczono jego czaszkę, eksponowaną przy bocznym ołtarzu katedry św. Wacława w Ołomuńcu^[18].

Na prośbę biskupów z Ołomuńca i Katowic 31 lipca 1981 rozpoczął się proces jego kanonizacji. Do kanonizacji potrzebny był cud za jego wstawiennictwem. Dochodzenie diecezjalne prowadzone w tej sprawie, zostało zakończone 12 lipca 1991 ogłoszeniem dekretu o jego ważności, po czym 26 listopada 1992 odbyło się posiedzenie Rady Lekarskiej dotyczące tego cudu^[17]. 5 lutego 1993 odbyła się sesja konsultorów teologicznych, a 9 marca tegoż roku sesja kardynałow i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych dotyczących postępowania o uznanie przedstawionego cudu^[17].

2 kwietnia 1993 ogłoszono dekret o cudownym uzdrowieniu proboszcza skoczowskiego ks. Karola Pichy^[19] , a 5 kwietnia papież św. Jan Paweł II na konsystorzu ogłosił go świętym, po czym 21 maja 1995 kanonizował go w Ołomuńcu wraz ze Zdzisławą Czeską podczas uroczystej mszy świętej jaka odbyła się na płycie lotniska Neředín^[20]. Następnego dnia papież udał się do miejsca narodzenia św. Jana Sarkandra, do Skoczowa, gdzie na wzgórzu Kaplicówka sprawował mszę świętą dziękczynną, na której w homilii stwierdził m.in.^[21]:

Kościół katolicki obchodzi liturgiczne wspomnienie św. Jana Sarkandra 30 maja^[22].

Miejscami szczególnego kultu męczennika są Skoczów i Ołomuniec. W Skoczowie przy Rynku 2, w miejscu jego narodzin utworzono muzeum parafialne im. św. Jana Sarkandra ku jego pamięci. W kościele Znalezienia Krzyża Świętego znajduje się kamienna chrzcielnica przy której – według legendy – był ochrzczony^[23], a w sąsiednim kościele Apostołów Piotra i Pawła przechowywany jest od 16 marca 1920 relikwiarz z kawałkiem jego żebra^[24]. Miejscem szczególnym jest kaplica tzw. „Na Górce” Kaplicówka, gdzie odbywają się uroczystości ku jego czci.

W Ołomuńcu poza katedrą, miejscem jego spoczynku szczególną cześć odbiera on w specjalnej kaplicy św. Jana Sarkandra przy ul. Na Hradě, zbudowanej nad piwnicą więzienną, gdzie poniósł śmierć, ze szczególnym eksponatem „kołem-skrzypcem”, narzędziem jego tortur. Do miejsca tego pielgrzymowali m.in. król Polski Jan III Sobieski, cesarz Karol VI Habsburg, cesarz Franciszek I Lotaryński, królowa Maria Teresa Habsburg oraz żona króla polskiego Augusta III Sasa, Maria Józefa Habsburżanka^[25]. Rzeźba świętego znajduje się na Rynku Górnym (czes. Horní Náměstí), umieszczona na Kolumnie Trójcy Przenajświętszej w samym centrum miasta. W kościele św. Cyryla i Metodego (czes. Kostel svatého Cyrila a Metoděje) w tym mieście jeden z witraży ukazuje jego sylwetkę wraz ze św. Zdzisławą Czeską.

Ponadto kaplice w czeskich Pašovicach^[26] i Vacenovicach^[27] poświęcono jego imieniu.

Wiele miejsca poświęcono świętemu w kulturze i sztuce, stawiając figury i malując jego wizerunki. Na przełomie XVII i XVIII wieku powstała w Polsce pieśń o męczeństwie księdza Hymn o św. Janie Sarkandrze^[28] . Świętemu poświęcono również film dokumentalny z 1994 w reżyserii Stanisława Janickiego pt. Jan Sarkander ze Skoczowa^[29].

20 sierpnia 1873 na Śląsku Cieszyńskim utworzono towarzystwo oświatowo-wydawnicze pod nazwą „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku”, którego celem było szerzenie oświaty na gruncie wiary katolickiej^[30]. Stowarzyszenie zostało zlikwidowane decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, 5 grudnia 1950, a następnie reaktywowane 9 listopada 1993 w Cieszynie pod nazwą Stowarzyszenie „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra”, mające za cel szerzenie wiary, oświaty, kultury na gruncie katolickim, działalność charytatywną i gospodarczą^[31][30].

Warto dodać, że w trzech miejscowościach w Polsce, a mianowicie w: Cieszynie^[32], Iłownicy^[33] i Skoczowie^[34] jedną z ulic nazwano jego imieniem. Ponadto dwa potoki w Cieszynie, będące dopływami potoku Bobrówka nazwano jego imieniem (Sarkander i Sarkandrowiec)^[35].

Zobacz w Wikiźródłach tekst Żywot błogosławionego Jana Sarkandra, Męczennika

 Zobacz też kategorię: Parafie pod wezwaniem św. Jana Sarkandra.

• Figura św. Jana Sarkandra w Skoczowie
• Park im. św. Jana Sarkandra w Rybniku
• Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• Polscy święci i błogosławieni
• Beatyfikowani i kanonizowani przez Jana Pawła II

• BogusławB. Bajor BogusławB., Święty Jan Sarkander – męczennik tajemnicy spowiedzi. ''Przymierze z Maryją''. Nr 40, [w:] Stowarzyszenie Kultury Chrześcijańskiej im. Ks. Piotra Skargi [online], piotrskarga.pl, 6 maja 2008 [zarchiwizowane z adresu 2020-08-04] .
• JanJ. Chlumský JanJ., Světci k nám hovoří... Sv. Jan Sarkander [online], catolica.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-09-24]  (cz.).
• TeodorT. Czaputa TeodorT., Niezłomny Rycerz Chrystusowy. Życie i śmierć męczeńska błog. Jana Sarkandra, Cieszyn: Nakł. i drukiem „Dziedzictwa błog. Jana Sarkandra”, 1932, OCLC 803437852 . Brak numerów stron w książce
• HenrykH. Fros HenrykH., FranciszekF. Sowa FranciszekF., Księga imion i świętych, H–Ł, wyd. 1, t. 3, Kraków: Wydawnictwo WAM, 1998, ISBN 83-7097-464-3, OCLC 830206284 . Brak numerów stron w książce
• JózefJ. Golec JózefJ., StefaniaS. Bojda StefaniaS., Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, wyd. 1, t. 1, Cieszyn 1993, OCLC 320307022 . Brak numerów stron w książce
• JanJ. Kracik JanJ., Święty Jan Sarkander. (PDF), „Folia Historica Cracoviensia”, 15/16, 2010, s. 77–88, ISSN 0867-8294, OCLC 922219129 [zarchiwizowane z adresu 2022-10-28] .
• FrancescoF. Liverani FrancescoF., Život a utrpení blahoslaweného mučenníka Jana Sarkandra, kněze církewního ze Skočowa we Slezsku faráře Holessowského, od nekatoliků umučeného w Holomouci roku 1620, digitalniknihovna.cz, 1861  (cz.).
• PawełP. Matuszyński PawełP., Żywot bł. Jana Sarkandra męczennika, Cieszyn: Nakładem „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra”, 1875, OCLC 879527233 . Brak numerów stron w książce
• Józef Swastek: Błogosławiony Jan Sarkander. W: Polscy święci. red. Joachim Roman Bar. T. 11. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1987, s. 101–134. OCLC 69582110.
• Święty Jan Sarkander, prezbiter i męczennik, [w:] Internetowa Liturgia Godzin [online], brewiarz.pl [dostęp 2023-04-06] .
• WandaW. Zwierz-Boczkowska WandaW., Św. Jan Sarkander, [w:] Pallotyńskie Biuro Pielgrzymkowo-Turystyczne „Peregrinus” [online], bp.ecclesia.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] .

• Jan Sarkander ze Skoczowa. (film) [online], youtube.com, 1994 [dostęp 2018-05-06] .
• Modlitwy (litania do św. Jana Sarkandra), [w:] Muzeum Jana Sarkandra [online], muzeumsarkandra.ox.pl [zarchiwizowane z adresu 2020-03-26] .
• Święty Jan Sarkander, Męczennik [online], blogmedia24.pl, 17 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2018-02-24] .
• HenrykH. Fros HenrykH., Św. Jan Sarkander [online], adonai.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-09] .
• AlicjaA. Zoń AlicjaA., Pielgrzymka śladami św. Jana Sarkandra. (PDF), [w:] Peregrinus Cracoviensis. Zeszyt 12 [online], geo.uj.edu.pl, 2001 [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01] .
• MUZEUM PARAFIALNE im. Św. JANA SARKANDRA W SKOCZOWIE [online], zabytki.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-03-25] .
• Życiorys błogosławionego Jana Sarkandra [online], vatikan.va [zarchiwizowane z adresu 2022-01-26] .
• Jan Sarkander w bazie Polona