Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie

Kaplica Trójcy Świętej
w Lublinie

nr rej. A/161 z 24.05.1956, 21.06.1961 i z 25.01.1967
Kaplica Trójcy Świętej (2012)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Lublin
Typ budynku	kaplica
Styl architektoniczny	gotyk i renesans lubelski
Rozpoczęcie budowy	połowa XIV wieku
Ważniejsze przebudowy	1407
Położenie na mapie Lublina Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
Położenie na mapie Polski Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
51°15′01,14″N 22°34′23,20″E/51,250317 22,573111
Multimedia w Wikimedia Commons

Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie (pot. Kaplica Zamkowa) – kaplica znajdująca się na dziedzińcu zamkowym w Lublinie, połączona z częścią muzealną zamku. Kaplica stanowi integralną część obiektu.

Kaplica została zbudowana pomiędzy latami 1341 a 1370^[1] w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Mury całej kaplicy – nawy i prezbiterium, w obu ich poziomach – powstały wg jednej koncepcji^[1]. Posiadała nawę oraz wielokątne prezbiterium, do którego, przypuszczalnie krótko po rozpoczęciu budowy, dostawiono z obu stron zamkowe mury obwodowe^[1]. Z inicjatywy Władysława Jagiełły kaplica została przed 1418 rokiem ozdobiona malowidłami bizantyjskimi^[2][3]. W bryle kościoła dominowały dwa strome, schodkowe szczyty, które przetrwały do lat pięćdziesiątych XVII wieku. Dolną kondygnację przeznaczono na kryptę dla zmarłych kapelanów i miejscowych dostojników, zaś górną dla potrzeb religijnych. Wieloboczne prezbiterium oraz kwadratowa nawa sklepione były żebrowo. Sklepienie nawy podtrzymywał centralnie osadzony filar. Ten element konstrukcyjny był typowy dla architektury sakralnej i świeckiej w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. W okresie renesansu kościół miał nadal charakter gotycki, chociaż wejście umieszczono na poziomie pierwszego piętra i ujęto je w nowy renesansowy portal, wykonany w warsztacie kamieniarskim Komasków. Dopiero w XVII wieku fasada świątyni była już zwieńczona szczytem w stylu renesansu lubelskiego.

W drugim dziesięcioleciu XV wieku podjęte zostały prace malarskie we wnętrzu kościoła. Wykonał je anonimowy zespół malarzy ruskich pod kierownictwem mistrza Andrzeja. Ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Malowidła ukończono w 1418 roku, co zostało utrwalone cyrylicą na tablicy fundacyjnej w łuku tęczowym kościoła. Poza scenami religijnymi zdobiącymi wnętrze kościoła znajdują się tu dwa portrety Władysława Jagiełły. Polichromię wykonano różnymi technikami: na suchym i na mokrym tynku, farbami temperowymi.

Kres świetności budowli przyniósł dekret Piusa VII z 1818 roku, ograniczający dochody mansjonarzy^[4]. Podczas prac nad nową budowlą więzienną, w latach 1823–1826, kościół został połączony z zabudowaniami neogotyckimi i stał się kaplicą więzienną. Z zewnątrz i od wewnątrz otynkowano go, przez co zniszczono bezcenne malowidła. W końcu XIX wieku kaplica więzienna uległa niewielkim przeobrażeniom: zdemontowano zewnętrzne schody, a portal przekształcono w okno. W 1899 roku Józef Smoliński odkrył fragmenty XV-wiecznej polichromii^[5][6]. W latach 1917–1918 odsłonięto dalsze partie malowideł.

Kaplica widziana z zewnątrz

W latach 50. XX wieku, po przeznaczeniu zamku na cele kultury, rozpoczęto gruntowną renowację kościoła. Około 1970 roku usunięto z dachu kaplicy dachówkę ceramiczną i położono w to miejsce blachę. Zdjęto zewnętrzne tynki oraz zrekonstruowano zabytkowe freski. Renowacja i konserwacja malowideł zakończona została w 1997 roku^[7].

W sierpniu 2007 trwały prace mające na celu zalepienie pęknięć ścian prezbiterium. Pod fundamenty kaplicy zostały podłożone masywne podpory betonowe. Pęknięcia, mające nawet do 1 cm szerokości, spowodowała deszczówka, która wypłukiwała grunt spod fundamentów. Możliwe, że uszkodzenia powstały ponad sto lat wcześniej. Wstrzykiwano w nie ponad 2 tysiące litrów substancji klejącej, mieszaniny białego cementu i ciasta wapiennego. Na sklepieniu prezbiterium ułożono wzmacniającą siatkę z włókna węglowego zatapianej w matrycy mineralnej. Nad sklepieniem zainstalowano stalową opaskę, utrzymująca całą konstrukcję. Na wiosnę 2008 odbyła się ostatnia faza prac: usunięto ślady pęknięć i przykryto je zrekonstruowanymi freskami.

Nie wiadomo kiedy rozpoczęto pracę przy polichromii. W najstarszej księdze miejskiej Lublina widnieje wzmianka z 1407 roku o wydatkach na prace malarskie w kaplicy. Malowidła zaś ukończono 10 sierpnia 1418 roku, w dzień św. Wawrzyńca.

Fundatorem fresków bizantyjsko-ruskich był król Władysław Jagiełło. Freski wykonane były przez kilku malarzy, główny mistrz Andrzej – jego imię widnieje w napisie fundacyjnym – był autorem większości fresków związanych z cyklem świąt i męką Pańską. W cyklu świąt występują wzory tradycyjne będące charakterystycznymi dla Bizancjum, w cyklu męki Pańskiej zaś wzory serbsko-atoskie.

Za wizerunek Chrystusa, scenę Zwiastowania, postaci proroków, świętych i aniołów odpowiadał Cyryl, którego cechami charakterystycznymi były frontalne ujęcie postaci i jednolity typ twarzy. Malarz reprezentował manierę hieratyczno-ikonową^[6].

Freski znajdujące się na ścianie tęczowej oraz dolnej strefie nawy wykonane są przez malarza Juszko, który związany był ze środowiskiem halicko-wołyńskim. W swoich pracach stosował archaiczne schematy ikonograficzne.

Technika wykorzystana do dekoracji lubelskiej kaplicy to nanoszenie roztartych z wodą barwników na mokrą zaprawę wapienną zawierającą cięte włókna lnu i słomy. Wykonawcy za każdym razem przygotowywali zaprawę potrzebną do wykonania dziennej partii. Spośród naturalnych pigmentów stosowano: biel świętojańską, malachit, węgiel drzewny, azuryt oraz glinki żelazowe. Końcowym etapem prac było pozłacanie nimbów i szczegółów szat^[8].

Wnętrze kaplicy

Wszystkie freski kaplicy Trójcy Świętej w Lublinie tworzą spójny program ikonograficzny, osadzony na kanonie bizantyńskim. Kompozycje są uporządkowane według hierarchii, zaczynając od najwyższych partii sklepienia, gdzie umieszczono Chrystusa w majestacie, Ducha Świętego i aniołów, po niższe strefy przedstawiające wydarzenia ziemskie^[4]. Kaplica, choć architektonicznie niezgodna z przestrzenią typową dla kościoła bizantyńskiego, zachowuje ten układ. Dekoracja kaplicy została poddana wielu procesom konserwatorskim, z których pierwsze miały miejsce już pod koniec XIX wieku. Fragmenty fresków odkrył Józef Smoliński, a kolejne prace prowadzono na przełomie XIX i XX wieku pod kierownictwem Cesarskiej Komisji Archeologicznej z Petersburga. W XX wieku kaplica przeszła wiele etapów konserwacji, w trakcie których przywrócono część utraconych fresków, a w 1997 roku, po zakończeniu prac, ponownie udostępniono kaplicę zwiedzającym.^[9]

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Kaplica należy do dwukondygnacyjnych jednofilarowych świątyń powszechnych w łacińskiej średniowiecznej Europie. Jest podzielona na kondygnacje. Taki zabieg uwarunkowany był jej funkcją jako kaplicy królewskiej. W górnym kościele odprawiano liturgię z udziałem króla lub osób związanych z dworem. W budowli część przyziemna była zapleczem dla duchownych. Przejście między kondygnacjami umożliwiały strome schody umieszczone w grubości murów ścian północnej i południowej. Górna kaplica ma kwadratową nawę i wieloboczne wydłużone prezbiterium. Pośrodku nawy stoi ośmioboczny filar podpierający gwiaździste sklepienie. Nawę i prezbiterium oddziela prosty, wycięty w murze łuk tęczowy. Obie kondygnacje mają jednakowy układ przestrzenny wnętrza, charakterystyczny dla późnego gotyku. Rozwiązania konstrukcyjne, żebra sklepienne, wsporniki, zamknięte ostrym łukiem okna i portale decydują o przynależności architektury kaplicy do kultury zachodniej Europy. Wszechobecne dekoracje malarskie należą do kręgu kultury bizantyńskiej i oparte są na uświęconym wielowiekową tradycją kanonie ikonograficznym^[10].

• 22 maja 2017 roku Narodowy Bank Polski wyemitował okolicznościową monetę pięciozłotową z serii „Odkryj Polskę” przedstawiającą Kaplicę Trójcy Świętej^[11].
• W 2011 roku Kaplica została laureatem plebiscytu magazynu „National Geographic Traveler” „7 Nowych Cudów Polski”^[7].

• Donżon w Lublinie
• Zamek w Lublinie

• Michał Walicki, Polichromia kościoła św. Trójcy na zamku w Lublinie, „Ochrona Zabytków”, 7 (1954), nr 3 (26), s. 183–188.
• Tomasz Stawecki, Cudowne ocalenie, Kurier Lubelski, nr 198 (13 324), s. 5.
• Anna Różycka-Bryzek, Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy Zamku Lubelskiego, Warszawa 1983.
• Anna Różycka-Bryzek, Freski. Bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy Zamku Lubelskiego, Lublin 2000. ISBN 83-227-1592-7.
• Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja, BarbaraB. Paprocka (red.), Jan AndrzejJ.A. Sil (red.), Lublin: Muzeum Lubelskie, 1999, ISBN 83-901842-7-3, OCLC 830299686 . Brak numerów stron w książce
• Maria Brykowska, Architektura królewskiej kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, [w:] Sztuka około 1400. Materiały sesji SHS, Poznań, XI 1995, red. – Teresa Hrankowska, Warszawa 1996, „Arx Regia” – Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, t. 1, s. 127–145

• Panorama Kaplicy Trójcy Świętej