.JPG) Górna strona plechy | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kruszownica wielolistkowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Umbilicaria polyphylla (L.) Baumg. Fl. Lips.: 571 (1790) | |
.JPG)
.JPG)
Kruszownica wielolistkowa (Umbilicaria polyphylla (L.) Baumg. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 r. przez K. Linneusza jako Lichen polyphyllus. Do rodzaju Umbilicaria przeniósł go w 1790 r. Baumgarten i nazwa nadana przez tegoż autora jest według Index Fungorum prawidłowa. Synonimów nazwy naukowej jest około 30[3].
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Plecha listkowata z glonami protokokkoidalnymi, zazwyczaj złożona z wielu listków, czasami tylko jednolistkowa. Do podłoża przyrośnięta jest uczepem. Osiąga średnicę 2–5(7) cm. Listki plechy są cienkie, skórzaste, o płatowato zaokrąglonych brzegach, karbowane i porozrywane. Górna powierzchnia jest gładka, równa, lub trochę pofałdowana oraz nieco lśniąca. Pokryta jest wielowarstwową korą. Ma barwę od brunatnej do niemal czarnej[4]. Brak izydiów. Dolna powierzchnia jest smolistoczarna, bardzo drobno chropowata i nie posiada chwytników. Reakcje barwne: rdzeń K –, C + czerwony, KC + czerwony[5].
Bardzo rzadko występują apotecja lecideowe. Mają średnicę 0,4–1,2 mm, kształt od trójkątnego do okrągławego. Ich czarne tarczki pocięte są licznymi rowkami[4]. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, elipsoidalnych lub szerokoelipsoidalnych, prostych askospor o rozmiarach 10–15 × 6–8 μm[5].
Metabolity wtórne: kwas gyroforowy, Kwas lekanorowy, kwas umbilikarowy[5].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Gatunek rozprzestrzeniony na całym świecie. Występuje na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, ale jest na należących do Antarktyki wyspach Szetlandy Południowe i Orkady Południowe. Występuje w całej Europie, łącznie z Grenlandią i najdalej na północ wysuniętym archipelagiem Svalbard w Arktyce[6]. W Polsce jest częsta w górach, na niżu bardzo rzadka, można ją tutaj spotkać tylko na głazach narzutowych. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status LC – gatunek słabo zagrożony[7]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[8], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych[9].
Rośnie na świetlistych miejscach na skałach krzemianowych[4].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]Charakterystycznymi cechami odróżniającymi ten gatunek kruszownicy są: plecha zazwyczaj wielopłatowa, gładka górna powierzchnia, gładka i niemal czarna dolna powierzchnia, brak chwytników i przeważnie brak apotecjów[5]. Podobna jest bardzo pospolita kruszownica strojna (Umbilicaria deusta), ale łatwo ja odróżnić, gdyż jej górna powierzchnia jest szorstka od izydiów.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
- ↑ a b c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-09-12].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-12].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
