Lee Teng-hui

Lee Teng-hui
	; Lee Teng-hui
Data i miejsce urodzenia	15 stycznia 1923 ; Sanzhi
Data i miejsce śmierci	30 lipca 2020 ; Tajpej
	Prezydent Republiki Chińskiej
Okres	od 13 stycznia 1988; do 20 maja 2000
Przynależność polityczna	Kuomintang
Wiceprezydent	Li Yuan-zu (1990–1996) Lien Chan (1996–2000)
Poprzednik	Chiang Ching-kuo
Następca	Chen Shui-bian
	Wiceprezydent Republiki Chińskiej
Okres	od 20 maja 1984; do 13 stycznia 1988
Przynależność polityczna	Kuomintang
Poprzednik	Hsieh Tung-min
Następca	Li Yuan-tsu
	Przewodniczący Kuomintangu
Okres	od 27 lipca 1988; do 24 marca 2000
Poprzednik	Chiang Ching-kuo
Następca	Lien Chan
	Burmistrz Tajpej
Okres	od 9 czerwca 1978; do 5 grudnia 1981
Przynależność polityczna	Kuomintang
Poprzednik	Lin Yang-kang
Następca	Shao En-hsin
	Minister bez teki
Okres	od 1 czerwca 1972; do 1 czerwca 1978
Przynależność polityczna	Kuomintang
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Lee Teng-hui (chiń. upr. 李登辉; chiń. trad. 李登輝; pinyin Lǐ Dēnghuī; ur. 15 stycznia 1923 w Sanzhi^[1], zm. 30 lipca 2020 w Tajpej^[2]) – polityk tajwański, przewodniczący Kuomintangu i prezydent Republiki Chińskiej (Tajwanu) w latach 1988–2000.

Życiorys

Pochodził z grupy etnicznej Hakka. Ukończył studia na Kyoto University w Kioto. W czasie II wojny światowej służył w armii japońskiej. Przez całe życie utrzymywał silne związki z Japonią, co prowokowało często krytykę ze strony zarówno przeciwników, jak i zwolenników politycznych. Odwiedził m.in. kontrowersyjny chram Yasukuni^[3] w Tokio i publicznie deklarował, że wyspy Senkaku są terytorium japońskim^[4].

Po wojnie ukończył Państwowy Uniwersytet Tajwański (1948), następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie ukończył studia w zakresie gospodarki rolnej na Uniwersytecie Stanu Iowa (1953). W 1968 roku uzyskał doktorat na Uniwersytecie Cornella^[5]. W latach 1958–1978 był wykładowcą Uniwersytetu Tajwańskiego i Uniwersytetu Chengchi. Wieloletni członek Komisji Rozwoju Rolnictwa, inicjator i promotor wielu reform w tajwańskim rolnictwie, m.in. mechanizacji^[5].

W 1972 roku został ministrem bez teki w gabinecie Chiang Ching-kuo^[1]. W 1978 roku wybrany burmistrzem Tajpej, następnie w latach 1981–1984 był gubernatorem prowincji Tajwan^[5]. Od 1984 roku wiceprezydent Republiki Chińskiej i zastępca prezydenta Chiang Ching-kuo.

Po śmierci Chiang Ching-kuo w 1988 roku objął stanowisko przewodniczącego Kuomintangu (KMT) oraz – zgodnie z konstytucją – prezydenta Republiki Chińskiej. W 1990 roku wybrany prezydentem przez Zgromadzenie Narodowe, ponownie został głową państwa w 1996 roku w wyniku pierwszych w historii Tajwanu bezpośrednich wyborów prezydenckich^[5].

Podczas prezydentury doprowadził do zmian konstytucji, w wyniku których członkowie Zgromadzenia Narodowego, od 1947 roku zasiadający w nim dożywotnio wobec niemożności przeprowadzenia ogólnochińskich wyborów, ustąpili i zostali zastąpieni przez wyłonionych w bezpośrednich wyborach następców. Dalsze poprawki (1994) zastąpiły wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe wyborami powszechnymi. W następstwie zmian i dzięki swej popularności w 1996 jako pierwszy prezydent Republiki Chińskiej został wybrany w wyborach powszechnych.

Był pierwszym Tajwańczykiem (benshengren) pełniącym urząd przewodniczącego KMT i prezydenta Republiki Chińskiej. Doprowadził do dostosowania struktur administracyjnych państwa do samego Tajwanu (a nie całych Chin), m.in. reformując całkowicie sposób zarządzania prowincją Tajwan. Zwolennik niezależności Tajwanu od Chińskiej Republiki Ludowej, która w 1996 roku usiłowała zapobiec jego wyborowi, urządzając ćwiczenia wojskowe u wybrzeży wyspy (tzw. trzeci kryzys w Cieśninie Tajwańskiej). Uważał, że jakiekolwiek negocjacje z ChRL powinny być prowadzone jako negocjacje dwóch suwerennych krajów^[5]^[1].

Pod koniec kadencji popadł w konflikt z Jamesem Soongiem, popularnym politykiem KMT i w wyborach prezydenckich oficjalnie poparł Lien Chana. W wyniku podziału głosów między Soonga (startował jako niezależny) i Liena, wybory wygrał pochodzący z Demokratycznej Partii Postępowej (DPP) Chen Shui-bian. Oskarżony o rozbijanie partii i umożliwienie Chenowi wygranej, wystąpił w 2000 roku z Kuomintangu i założył własną Unię Solidarności Tajwanu, ugrupowanie wspierające proniepodległościową linię DPP^[6]. Obydwie partie utworzyły Zieloną Koalicję.

W 2011 roku stanął przed sądem, oskarżony o defraudację funduszy publicznych w okresie swojej prezydentury^[7]. Trzy lata później oczyszczono go z zarzutów^[8].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Lee Teng-hui (1923-). english.president.gov.tw. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).
↑ Lee Teng-hui, Taiwan's 'Father of Democracy,' dies at 97. asia.nikkei.com, 2020-07-30. [dostęp 2020-07-31]. (ang.).
↑ Taiwan's Lee visits Tokyo's Yasukuni war shrine. reuters.com, 2007-06-07. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).
↑ Taiwan ex-leader Lee draws fire over islands. rnw.nl, 2012-08-13. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-08)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lee Teng-hui, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2013-04-12] (ang.).
↑ James E. Hoare, Susan Pares, A Political And Economic Dictionary Of East Asia, Routledge, London 2006, s. 60.
↑ Ex-President Lee Teng-hui indicted. chinapost.com.tw, 2011-07-01. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).
↑ . Ex-president Lee found not guilty of corruption in retrial. focustaiwan.tw, 2014-08-20. [dostęp 2015-01-09]. (ang.).

[president-1] Lee Teng-hui (1923-). english.president.gov.tw. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).

[asia.nikkei--2] Lee Teng-hui, Taiwan's 'Father of Democracy,' dies at 97. asia.nikkei.com, 2020-07-30. [dostęp 2020-07-31]. (ang.).

[Taiwan_s_Lee_visits_Tokyo-3] Taiwan's Lee visits Tokyo's Yasukuni war shrine. reuters.com, 2007-06-07. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).

[Taiwan_ex_leader_Lee_draws-4] Taiwan ex-leader Lee draws fire over islands. rnw.nl, 2012-08-13. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-08)]. (ang.).

[britannica-5] Lee Teng-hui, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2013-04-12] (ang.).

[James_E_Hoare_Susan_Pares-6] James E. Hoare, Susan Pares, A Political And Economic Dictionary Of East Asia, Routledge, London 2006, s. 60.

[Ex_President_Lee_Teng_hui-7] Ex-President Lee Teng-hui indicted. chinapost.com.tw, 2011-07-01. [dostęp 2013-04-12]. (ang.).

[Ex_president_Lee_found_not-8] . Ex-president Lee found not guilty of corruption in retrial. focustaiwan.tw, 2014-08-20. [dostęp 2015-01-09]. (ang.).

[a-9] Wiceprezydent Republiki Chińskiej

[b-10] Głowa państwa jako p.o. Premiera Rady Państwa

[c-11] Tymczasowy Szef Egzekutywy

[d-12] P.o. Tymczasowego Szefa Egzekutywy jako p.o. Premiera Rady Państwa

[e-13] Głowa państwa jako p.o. Premiera Rady Państwa (1926–1927), a następnie Premier (1927)

[f-14] Generalissimus Rządu Wojskowego

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

Tymczasowi Prezydenci Republiki Chińskiej	Sun Jat-sen (1912) Yuan Shikai (1912–1913)
Prezydenci Republiki Chińskiej	Yuan Shikai (1913–1915, 1916) Li Yuanhong (1916–1917) Feng Guozhang (p.o., 1917–1918)^[A] Xu Shichang (1918–1922) Zhou Ziqi (p.o., 1922)^[B] Li Yuanhong (1922–1923) Gao Lingwei (p.o., 1923)^[B] Cao Kun (1923–1924) Huang Fu (p.o., 1924)^[B] Duan Qirui (1924–1926)^[C] Hu Weide (p.o., 1926)^[D] Yan Huiqing (p.o., 1926)^[B] Du Xigui (p.o., 1926)^[B] Wellington Koo (p.o., 1926–1927)^[E] Zhang Zuolin (1927–1928)^[F]
Przewodniczący Rządu Narodowego Republiki Chińskiej	Tan Yankai (1928) Czang Kaj-szek (1928–1931) Lin Sen (p.o., 1931–1932) Lin Sen (1932–1943) Czang Kaj-szek (p.o., 1943) Czang Kaj-szek (1943–1948)
Prezydenci Republiki Chińskiej	Czang Kaj-szek (1948–1949) Li Zongren (p.o., 1949–1950)^[A] Czang Kaj-szek (1950–1975) Yen Chia-kan (1975–1978) Chiang Ching-kuo (1978–1988) Lee Teng-hui (1988–2000) Chen Shui-bian (2000–2008) Ma Ying-jeou (2008–2016) Tsai Ing-wen (2016–2024) Lai Ching‑te (2024–)

Prezydent	Sun Jat-sen (1912–1914) Song Jiaoren (tymczasowo, 1912–1913)
Premier	Sun Jat-sen (1919–1925)
Przewodniczący Centralnego Komitetu Wykonawczego	Liao Zhongkai (tymczasowo, 1925) Zhang Renji (1926) Czang Kaj-szek (1926–1927) Hu Hanmin (1935–1936) Czang Kaj-szek (tymczasowo, 1936–1938)
Dyrektor-Generał	Czang Kaj-szek (tymczasowo, 1938–1945) Czang Kaj-szek (1945–1975)
Przewodniczący	Chiang Ching-kuo (tymczasowo, 1975–1976) Chiang Ching-kuo (1976–1988) Lee Teng-hui (tymczasowo, 1988) Lee Teng-hui (1988–2000) Lien Chan (tymczasowo, 2000–2001) Lien Chan (2001–2005) Ma Ying-jeou (2005–2007) Wu Po-hsiung (tymczasowo, 2007) Chiang Pin-kung (tymczasowo, 2007) Wu Po-hsiung (2007–2009) Ma Ying-jeou (2009–2014) Wu Den-yih (tymczasowo, 2014–2015) Eric Chu (2015–2016) Huang Ming-hui (tymczasowo, 2016) Hung Hsiu-chu (2016–2017) Lin Junq-tzer (tymczasowo, 2017) Wu Den-yih (2017–2020) Lin Rong-te (tymczasowo, 2020) Johnny Chiang (od 2020)