 Jan Matejko, Studium portretowe Mariana Gorzkowskiego, rysunek na papierze, 1879 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
Marian Gorzkowski herbu Tarnawa (ur. 1830 w Białocerkwi, zm. 7 marca 1911 w Krakowie) – pisarz, autor dzieł naukowych, dramatów i powieści, kolekcjoner, sekretarz Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, powiernik Jana Matejki.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Po ukończeniu szkół w Humaniu i Żytomierzu oraz uniwersytetu w Kijowie wyjechał do Aten. W Grecji zgłębiał kulturę starogrecką. Stamtąd pojechał do Włoch, gdzie studiował teologię, po czym wrócił na Ukrainę. Prowadził badania nad archeologią, historią, heraldyką polską i ruską, których wyniki publikował w rozprawach. Kolekcjonował także książki, rękopisy, ryciny poświęcone historii państwa i kościoła w Polsce, Rosji i na Ukrainie. Zbiory te (biblioteka, dokumenty, obrazy, pierścienie), pozostawione w Gródku pod opieką Konstantego Wołodkowicza, spłonęły podczas pożaru dworu[1].
W 1870 roku przyjechał do Krakowa, a dwa lata później zamieszkał tu na stałe i przyjął obywatelstwo austriackie (Kraków był wówczas w zaborze austriackim). Zajmował się publicystyką (był redaktorem „Czasu”). W latach 1872–1873 dorywczo opracowywał także zbiory w Muzeum Narodowym w Krakowie.
W 1876 poznał się bliżej z Janem Matejką, o co systematycznie zabiegał. Podarował malarzowi czepiec i pierścień do jego kolekcji; podziwiał Matejkę, ofiarowywał mu swoje usługi jako znawca spraw ruskich i narzucał się z pomocą. Wkrótce ich przyjaźń zacieśniła się i Gorzkowski stał się powiernikiem malarza. Załatwiał jego sprawy domowe i majątkowe, został również sekretarzem[2] jego jak i Szkoły Sztuk Pięknych, której dyrektorem był Matejko[3].
Matejko sportretował swojego powiernika w kilku dziełach: w Bitwie pod Grunwaldem (1878), w Utopionej w Bosforze jako oprawcę (1880)[4], w Hołdzie pruskim (1882) i w Wernyhorze jako spisującego proroctwo (1883)[5]. Wykonał także kilka karykatur Gorzkowskiego i ołówkowy portret jego żony. Gorzkowski zgromadził sporą kolekcję dzieł malarza, obejmującą 243 dzieła: obrazy olejne, rysunki i akwarele.
Po śmierci Matejki i przekształceniu SSP w Akademię Sztuk Pięknych przeszedł na emeryturę.
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Jego działalność literacka obejmuje różnorodne dzieła:
- rozprawy o charakterze naukowym, zwłaszcza dotyczące Ukrainy[6],
- dramaty i komedie o tematyce historycznej[7],
- jedną powieść pt. Księdzówna (wyd. Kraków 1876 i 1877),
- publikacje poświęcone Janowi Matejce – komentarze do jego obrazów, katalog prac, omówienia twórczości, pamiętnik, m.in.
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Hołd Pruski (Kraków 1882),
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Sobieski pod Wiedniem (Kraków 1883),
- Wskazówki do dawniejszego obrazu J. Matejki Kazanie Skargi (Kraków 1884),
- Wskazówki do nowego obrazu J. Matejki Wernyhora z pobieżnym opisem o Kozakach w ogóle (Kraków 1884)[8],
- Wskazówki do najnowszego obrazu J. Matejki Kościuszko pod Racławicami, wykończonego w kwietniu 1888 r. (Kraków 1888),
- Wskazówki do objaśnienia jedenastu obrazów J. Matejki przeznaczonych do Politechniki Lwowskiej (Kraków 1895 i "Gazeta Lwowska" 1895),
- O artystycznych czynnościach J. Matejki począwszy od jego lat najmłodszych, to jest od r. 1850 do końca r. 1881, z dodaniem niektórych szczegółów do tegoż okresu odnoszących się (Kraków 1882),
- J. Matejko, epoka lat jego najmłodszych, uzupełnione trzema portretami. Z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu (Kraków 1896),
- J. Matejko, epoka lat dalszych do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu (Kraków 1898) – pamiętnik Gorzkowskiego, opisujący życie i twórczość Matejki w okresie ich znajomości; do dziś ważne źródło informacji na temat malarza.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nekrologia. Wspomnienie o ś.p. Marianie Gorzkowskim Czas 1911 nr 122 z 15 marca s. 3
- ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 203, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2024-02-20].
- ↑ Kobiety w Akademii | Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie [online] [dostęp 2024-02-20] (pol.).
- ↑ Aleksandra Ziemlańska, Różne oblicza miłości [online], Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 14 lutego 2021 [dostęp 2024-02-20] (pol.).
- ↑ Marian Gorzkowski, Jan Matejko, Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu., Kraków 1898, s. 196.
- ↑ Zdaniem H.M. Słoczyńskiego publikacje Gorzkowskiego o tematyce ruskiej wystawiły intelektowi autora jak najgorsze świadectwo (H.M. Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000, s. 130).
- ↑ Zdaniem E. Łepkowskiego jego dramaty i komedie były pozbawione większej wartości (Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960, s. 336).
- ↑ A. Świętochowski skrytykował Wskazówki do nowego obrazu Jana Matejki Wernyhora.. Gorzkowskiego na łamach „Prawdy”: Na wszystkich świętych zaklinam p. Mariana Gorzkowskiego, ażeby nie stanął do konkursu i nie zechciał swej nie nagrodzonej pracy wydrukować. Słynny ten mąż, który tyle razy imię nasze w Europie swoimi "objaśnieniami historycznymi" kompromituje, ile razy je Matejko swoimi obrazami rozsławia [...]. Z dwojga złego wolałbym, ażeby p. Gorzkowski, zamiast pisać, zaczął malować [...]. P[an] Gorzkowski wypowiada najniemożliwsze twierdzenia z taką sielankową prostotą, jak gdyby wczoraj dopiero z łonem matki się rozstał. (A. Świętochowski, "Prawda" nr 7 z 16.02.1884, [dostępne też na: [1]).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Polski Słownik Biograficzny, t. VIII/3, z. 38, Wrocław-Kraków-Warszawa 1960 [hasło Edwarda Łepkowskiego Gorzkowski Marian, s. 335-6].
- Henryk Marek Słoczyński, Matejko, Wrocław 2000.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prace Mariana Gorzkowskiego w serwisie Polona.pl
