Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: marsylia – rodzaj paproci z rodziny marsyliowatych.

Marsylia

Marseille

Herb Flaga
Państwo	Francja
Region	Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Departament	Delta Rodanu
Mer	Benoît Payan[1]
Powierzchnia	240,62 km²
Wysokość	0–652 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	868 277[2] 3600 os./km²
Nr kierunkowy	491
Kod pocztowy	13001-13016
Tablice rejestracyjne	13
Położenie na mapie Francji Marsylia
Położenie na mapie Europy Marsylia
Położenie na mapie regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże Marsylia
43°17′N 5°22′E/43,283333 5,366667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Marsylia (fr. Marseille, wymowa^ⓘ; oksyt. Marselha) – miasto w południowej Francji, nad Morzem Śródziemnym, ok. 100 km na południowy zachód od Alp. Jest drugim co do wielkości miastem w kraju, po Paryżu. Miasto w granicach administracyjnych gminy liczy ok. 900 000 mieszkańców, natomiast zespół miejski Marsylii w zależności od źródła liczy od 1 380 000^[3] do 1 614 501 mieszkańców^[4]. Wraz z sąsiadującymi gminami tworzy metropolię Métropole d'Aix-Marseille-Provence(inne języki) z liczbą ludności na poziomie 1 898 561 osób^[5]. Jest stolicą regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże i departamentu Delta Rodanu. Od wschodnich przedmieść Marsylii do granicy z Włochami rozciąga się Lazurowe Wybrzeże. Miasto jest otoczone przez Park Narodowy Calanques.

Założona przez Greków z Fokai ok. roku 600 p.n.e. jako Μασσαλία (Massalia). Jest najstarszym miastem we Francji^[6].

Marsylia jest dużym węzłem komunikacyjnym z jednym z największych portów morskich(inne języki) w Europie, międzynarodowym lotniskiem, które obsłużyło w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów, rozbudowaną siecią autostrad i linią kolei dużych prędkości TGV. Ponadto, w Marsylii funkcjonują dwie linie metra.

Marsylia była Europejską Stolicą Kultury 2013^[7]. Na przedmieściach Marsylii działa ITER, ośrodek naukowy z pierwszym reaktorem termonuklearnym^[8].

Marsylia położona jest w południowo-wschodniej Francji, w historycznym regionie Prowansja. Jest stolicą zarazem regionu administracyjnego Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, jak i departamentu Delta Rodanu. Od południa i zachodu miasto oblewają wody Morza Śródziemnego, a dokładniej Zatoki Lwiej w przypadku zachodniego wybrzeża miasta.

Na wschód od miasta rozciągają się Calanque, śródziemnomorskie fiordy, strome wcięcia w skałach wapiennych tworzące dolinki. Otoczona masywami l’Estaque(inne języki) i l’Étoile(inne języki) na północy, masywem Garlaban(inne języki) na wschodzie, masywem Saint-Cyr(inne języki) i górą Mont Puget(inne języki) na południowym wschodzie oraz masywem Marseilleveyre(inne języki) na południu. Miasto położone jest ok. 100 km na południowy zachód od Alp, a dokładniej Alp Prowansalskich.

Marsylia znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego^[9][10] typu śródziemnomorskiego^[11], z łagodnymi zimami i ciepłymi, miejscami gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 20 °C w dzień i 11 °C w nocy^[12][13].

Średnia temperatura trzech najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi około 12–13 °C w dzień i 4 °C w nocy^[12][13]. Sezon z letnimi temperaturami trwa pół roku, od maja do października. W najcieplejszych miesiącach roku – lipcu i sierpniu, średnie temperatury w dzień wynoszą około 29–30 °C w ciągu dnia, 19–20 °C w nocy, a średnia dobowa temperatura morza wynosi ok. 22 °C^[14]. Temperatury powyżej 30 °C występują w 50 dniach rocznie, głównie w lipcu i sierpniu (średnio po 20 dni w każdym tym miesiącu)^[13]. Kwiecień ma charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 19 °C w ciągu dnia i 9,5 °C w nocy^[12][13], pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina pierwszą połowę maja w Polsce. W marcu i listopadzie średnie temperatury w dzień wynoszą około 16 °C^[12][13]. Miasto ma 2800–2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 140 h (średnio 4,5 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do około 370 h^[13] (średnio 12 godzin czystego słońca na dobę, około 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu.

Marsylia została założona ok. 600 p.n.e. przez Greków z Fokai i początkowo nosiła nazwę Massalia. Była pierwszym greckim polis w zachodniej Europie. W 49 p.n.e. została zdobyta przez Juliusza Cezara i włączona do rzymskiej prowincji Gallia Narbonensis. Przez kolejne 500 lat była częścią Cesarstwa Rzymskiego i korzystała z okresu pokoju (Pax Romana).

W roku 476 zdobyta przez Wizygotów, następnie przez Burgundów i Ostrogotów. Od VI wieku należała do państwa Franków. Za panowania Karola Wielkiego stała się głównym średniowiecznym frankońskim portem handlowym. W 879 roku została podporządkowana królestwu Arelat, a w X wieku Prowansji. Od 1246 roku hrabiami Prowansji byli władcy z kolejnych linii dynastycznych Andegawenów francuskich. Po ich wygaśnięciu, w 1481 roku została ostatecznie wcielona wraz z całą Prowansją do królestwa Francji. W średniowieczu miała status wolnego miasta.

W czasach nowożytnych stała się ważnym portem i bazą floty francuskiej. Po licznych buntach przeciw władzy Paryża została za czasów Ludwika XIV ściślej podporządkowana rządowi centralnemu, a portu strzegły wybudowane nad miastem forty. W 1720 roku miasto nawiedziła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała jego populację.

Po wybuchu rewolucji francuskiej i ogłoszeniu I Republiki mieszkańcy Marsylii entuzjastycznie wsparli nowy rząd, a śpiewana przez ochotników z Marsylii pieśń Marsz wojenny Armii Renu została nazwana Marsylianką i stała się hymnem republiki. W XIX wieku Marsylia zaczęła się gwałtownie rozwijać wraz z postępującą rewolucją przemysłową i podbojami kolonialnymi Francji w północnej Afryce (od 1830 roku). Jej znacznie wzrosło jeszcze bardziej po otwarciu Kanału Sueskiego (1869), który skrócił drogę morską z portów Europy do Azji.

Podczas II wojny światowej została zbombardowana i znaczna jej część uległa zniszczeniu.

Marsylia jest drugim, po Paryżu największym miastem we Francji i trzecią, po Paryżu i Lyonie aglomeracją w kraju. Według danych na rok 2013 miasto zamieszkiwały 855 393 osoby^[15]. Gęstość zaludnienia wynosiła 3555 osób/km². Zgodnie z danymi Demographia: World Urban Areas, zespół miejski liczy 1 380 000 mieszkańców na obszarze 689 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 2003 osób/km²^[3]. Natomiast zgodnie z danymi francuskiego urzędu statystycznego, jednostka miejska Marsylii (Unité urbaine de Marseille - Aix-en-Provence(inne języki)) liczy 1 614 501 mieszkańców na powierzchni 1758 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 918 osób/km²^[4].

W wyniku imigracji głównie ludności arabskiej do Francji, która znacząco nasiliła się od lat 70. XX wieku zmieniła się znacząco demografia tego miasta. Niegdyś miasto zamieszkiwała ludność głównie wyznania chrześcijańskiego, a na początku XXI wieku szacuje się, że już co trzeci mieszkaniec Marsylii jest wyznawcą islamu^[16][17].

Wyznania religijne:

• Katolicy: 739,930 osób / 68.5% w 2019^[18]
• Muzułmanie: 200,000 / 25%^[19][20]
• Ateiści / niereligijni: 156.000 / 14.5%

Panorama

Marsylia jest dużym ośrodkiem przemysłowym i handlowym. Miasto jest jednym z głównych ośrodków przemysłu hutniczego we Francji. Rozwinięty jest również przemysł stoczniowy, lotniczy, rafineryjny, petrochemiczny, włókienniczy i spożywczy. Znaczną część gospodarki miasta stanowi turystyka.

W mieście znajduje się dzielnica ekonomiczna Euroméditerranée(inne języki), gdzie znajdują się najwyższe budynki w Marsylii: Tour CMA-CGM(inne języki) (147 m), Tour La Marseillaise (136 m), H99(inne języki) (99 m, w budowie), Tour Mirabeau(inne języki) (85 m)^[21] i La Porte Bleue (56 m)^[22].

W mieście znajduje się jeden z największych portów morskich w Europie: Port Marsylia(inne języki).

Miasto jest obsługiwane przez międzynarodowy port lotniczy Marsylia, który obsłużył w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów.

Miasto przecina kilka autostrad:

• Autostrada A7 w stronę północną, w kierunku Lyon
• Autostrada A50(inne języki) w stronę wschodnią, w kierunku Tulon
• Autostrada A51(inne języki) w stronę północną, w kierunku departamentu Alpy Wysokie
• Autostrada A55(inne języki) w stronę zachodnią, w kierunku Nîmes

Pociąg dużych prędkości TGV oraz pociąg regionalny TER Provence-Alpes-Côte d’Azur na dworcu Gare de Marseille-Saint-Charles (pierwsza grafika). Mapa sieci kolei regionalnej TER Provence-Alpes-Côte d’Azur (druga grafika).

Marsylia ma połączenie linią kolei dużych prędkości TGV z wieloma ośrodkami miejskimi położonymi na północ od miasta, m.in. z Paryżem, Lyonem, Nîmes i Valence (poprzez linie LGV Méditerranée-LGV Rhône-Alpes-LGV Sud-Est). Dodatkowo planowana jest linia szybkiej kolei LGV Provence-Alpes-Côte d’Azur(inne języki) z Marsylii, poprzez Niceę i Cannes do Włoch, która ma zastąpić obecną linię kolejową Marseille – Ventimiglia. Do 2019 roku kursowały tędy międzynarodowe pociągi dużych prędkości Eurostar, których trasy zostały czasowo ograniczone ze względu na Pandemię COVID-19.

Kursują tędy także pociągi regionalne, przewoźników: TER Provence-Alpes-Côte d’Azur(inne języki) oraz Zou!(inne języki).

Najważniejszym dworcem jest Gare de Marseille-Saint-Charles. Inne stacje kolejowe to m.in. Gare de Marseille-Blancarde, Gare de La Pomme czy Gare de Saint-Marcel.

Metro w Marsylii. Tramwaje w Marsylii. Autobusy w Marsylii. Promy w Marsylii.

Komunikacja miejska w Marsylii:

• Metro obejmujące dwie linie o łącznej długości 21,5 km i mające 30 stacji
• Sieć tramwajowa obejmująca trzy linie o łącznej długości 15,8 km i mająca 40 przystanków
• Sieć autobusowa(inne języki) obejmująca 119 linii obsługujących całe miasto i przedmieścia. Ponadto uruchomiono trzy linie szybkiej komunikacji autobusowej. Głównym dworcem autobusowym jest dworzec Marseille Saint-Charles(inne języki).
• Promy Ferry Boat(inne języki) kursujące od maja do września. Ponadto kursują też tramwaje wodne La navette(inne języki).
• Publiczny system wypożyczania rowerów Le vélo(inne języki) mający 130 stacji i 1000 rowerów
• Kolej regionalna (zob. #Transport kolejowy)

Głównym centrum przesiadkowym jest Saint-Charles obejmujący stację metra Saint-Charles(inne języki), dworzec autobusowy Marseille Saint-Charles(inne języki) oraz dworzec kolejowy Gare de Marseille-Saint-Charles.

• Kościół St. Victor (1365)
• bazylika Notre-Dame z lat 1853–1864,
• stara katedra La Major z XII wieku,
• nowa katedra La Mayor z lat 1852–1896,
• zamek d’If (1531),
• Muzeum Starej Marsylii (Maison Diamantée Musée du Vieux Marseille) z 1576,
• fort św. Jana w starym porcie z XVII wieku,
• ratusz XVII wieku,
• neogotycki kościół św. Wincentego à Paulo z lat 1855–1886,
• blok mieszkalny Unité d’habitation (1952) inspirowany formą i funkcją transatlantyku^[23] autorstwa Le Corbusiera będący przykładem ikonicznego oraz wpływowego budynku modernistycznego XX wieku (jest na liście UNESCO od 2016)^[24],
• Musée d’Histoire de Marseille (1983),
• Muzeum Cywilizacji Europejskich i Śródziemnomorskich (Mucem) zostało otwarte w starym porcie w 2013 i wyposażone w charakterystyczny podniebny most^[25].

Ponadto na turystyczną atrakcyjność miasta wpływ ma również to, że hymn Francji nosi nazwę Marsylianka.

W maju 2009 Rada Unii Europejskiej wybrała Marsylię jako jedną (obok słowackich Koszyc) z Europejskich Stolic Kultury na 2013 rok^[7].

W XX wieku działał Konsulat Generalny RP w Marsylii. Obecnie w Południowej Francji działają polskie konsulaty honorowe: we Montpellier (125 km na zachód od centrum Marsylii) i w Nicei (ok. 155 km na wschód od centrum Marsylii). Najbliższy Konsulat Generalny RP znajduje się w Lyonie (278 km na północ od centrum miasta), natomiast główna Ambasada Polski we Francji z siedzibą w Paryżu znajduje się ok. 662 km na północny zachód od centrum Marsylii^[26].

• Olympique Marsylia (Olympique de Marseille) – klub piłkarski
• CN Marseille(inne języki), klub pływacki oraz klub piłki wodnej (water-polo)
• Marseille Beach Team(inne języki), klub piłki nożnej plażowej
• ASPTT Marseille(inne języki), klub wielosekcyjny
• Stade Marseillais Université Club(inne języki), klub wielosekcyjny
• Provence Rugby(inne języki), klub rugby (rugby union)
• Marseille Hockey Club (Spartiates de Marseille)(inne języki), klub hokejowy
• Blue Stars de Marseille(inne języki), klub futbolu amerykańskiego

• Adolphe Joseph Thomas Monticelli – malarz
• Adolphe Thiers – prezydent Francji
• Antoine Bussy – chemik
• Antonin Artaud – aktor, dramaturg i reżyser
• César Baldaccini – rzeźbiarz
• Charles Fabry – fizyk, profesor uniwersytetów w Marsylii i Paryżu
• Clara Morgane – francuska prezenterka telewizyjna, piosenkarka oraz była aktorka filmów pornograficznych
• Cyprien Katsaris – pianista
• Dadoo – raper
• Darius Milhaud – kompozytor
• Dumè – piosenkarz
• Edmond Rostand – pisarz i poeta
• Éric Cantona – piłkarz i aktor
• Émile Ollivier – polityk
• Ernest Reyer – kompozytor
• Fernandel – aktor i piosenkarz
• Franky Zapata – francuski konstruktor
• Honoré Daumier – malarz, realista
• Honoré d’Urfé – pisarz
• Isidore Dagnan – malarz pejzażysta
• Jean Boiteux – pływak
• Jean Leonetti – francuski polityk
• Jean-Pierre Rampal – flecista
• Jessica Fox – australijska kajakarka
• Julia Clary-Bonaparte – żona Józefa Bonaparte
• Lucas Hernández – piłkarz
• Marius Petipa – tancerz i choreograf
• Mélissa M – piosenkarka
• Nicolas Minassian – kierowca wyścigowy
• Patrick Fiori – piosenkarz
• Paul Peytral – polityk
• Peter Wyngarde – brytyjski aktor
• Philippe Saisse – klawiszowiec
• Robert Guédiguian – reżyser
• Samir Nasri – piłkarz
• Soprano (raper) – raper
• Theo Hernández – piłkarz
• Yannick Gozzoli – szachista
• Zinédine Zidane – piłkarz
• Valère Germain – piłkarz
• Victor Maurel – śpiewak
• William Meynard – pływak

• Wybrzeże Kości Słoniowej: Abidżan
• Belgia: Antwerpia
• Senegal: Dakar
• Polska: Gdańsk
• Włochy: Genua
• Wielka Brytania: Glasgow
• Izrael: Hajfa
• Niemcy: Hamburg
• Japonia: Kobe
• Dania: Kopenhaga
• Maroko: Marrakesz
• Ukraina: Odessa
• Grecja: Pireus
• Chiny: Szanghaj

• Marsylia
• https://web.archive.org/web/20091101002620/http://www.francjaonline.pl/marsylia.php

• Marsylia.pl – pierwszy i jedyny w Polsce portal w pełni poświęcony Marsylii (pol.)
• Marsylia w sieci (fr.)
• Capitale culturelle européenne 2013 (fr.)
• Marseille City of Culture (ang.)

Stary Port w Marsylii, widok nocą z parku Pharo