Mieszaniec, krzyżówka, hybryda (hybryd), bastard – osobnik powstały w wyniku skrzyżowania dwóch organizmów rodzicielskich należących do innych ras, odmian, podgatunków, gatunków lub rodzajów. Mieszańce uzyskiwane są na drodze rozmnażania płciowego.

W wyniku krzyżowania osobników w obrębie jednego gatunku (między podgatunkami, odmianami, rasami) powstają mieszańce wewnątrzgatunkowe, przy krzyżowaniu osobników zaliczanych do różnych gatunków lub rodzajów odpowiednio międzygatunkowe i międzyrodzajowe.

Zwyczajowo mieszańce roślin nazywa się hybrydami, a mieszańce zwierząt bastardami (jednak rozróżnienie to często nie jest przestrzegane).

Metody krzyżowania stosuje się często w produkcji roślinnej i zwierzęcej. Prócz mieszańców krzyżowania międzygatunkowego istnieją też mieszańce szczepieniowe (czyli wegetatywne), które powstają w wyniku połączenia tkanek osobników różnych genetycznie.

Niekiedy hybrydy międzygatunkowe okazują się płodne, dając początek nowym gatunkom. Wiele roślin uprawnych stanowi wynik takiego krzyżowania. Jednym z pierwszych tak powstałych gatunków, którego historia została dokładnie udokumentowana, jest pierwiosnek Primula kewensis, wyhodowany w 1912 w ogrodzie botanicznym Kew Gardens jako krzyżówka P. floribunda i P. verticillata.

Brytyjska placówka HFEA (The Human Fertilisation and Embryology Authority), regulująca badania naukowe nad ludzkim płodem i medyczne aspekty rozrodczości, w 2007 wyraziła zgodę na tworzenie w celach badawczych zarodków ludzko-zwierzęcych^[1][a].

• ssaki:
  • kotowate:
    • legrys – mieszaniec lwa i tygrysicy
    • tyglew – mieszaniec tygrysa (najczęściej syberyjskiego) i lwicy
    • jaglew – mieszaniec jaguara i lwicy
    • pumpart – mieszaniec pumy płowej (samca lub samicy) i lamparta (odpowiednio samicy lub samca)
    • eurochaus – mieszaniec kota błotnego (chausa) i żbika europejskiego
  • niektóre rasy kota domowego:
    • kot savannah – mieszaniec afrykańskiego serwala i kota domowego
    • chausie – mieszaniec kota błotnego i kota domowego
    • kot bengalski – mieszaniec kotka bengalskiego (dzikiego) i kota domowego
      • toyger – mieszaniec kota bengalskiego (rasa) i kota domowego
      • serengeti – mieszaniec kota bengalskiego (rasa) i rasy kot orientalny
    • safari – mieszaniec ocelota argentyńskiego i kota domowego
    • bristol – mieszaniec margaja z kotem domowym
  • niektóre rasy psa domowego:
    • wilczak – mieszaniec wilka i psa
      • wilczak czechosłowacki – rasa psa
      • saarlooswolfhond (wilczak Saarloosa) – rasa psa
      • wilczak włoski – rasa użytkowa nieuznawana przez FCI
      • wilczak chiński – rasa użytkowa nieuznawana przez FCI
    • pies Sulimowa – mieszaniec szakala złocistego i psa
    • coydog – mieszaniec kojota i psa
  • wołowate:
    • żubroń – mieszaniec żubra i bydła domowego
    • beefalo lub cattalo – mieszaniec bizona i bydła domowego
    • żubrobizon – mieszaniec żubra i bizona
    • dzo – mieszaniec jaka i bydła domowego
    • yakalo – mieszaniec jaka i bizona
    • zobo – mieszaniec jaka i zebu
  • koniowate:
    • zebroid – mieszaniec zebry i innych koniowatych (konia, osła):
      • zebrula – mieszaniec zebry i konia
      • zebryna – mieszaniec klaczy zebry i osła
    • muł – mieszaniec klaczy konia domowego i ogiera osła domowego
    • osłomuł (oślik) – mieszaniec klaczy osła domowego i ogiera konia domowego
  • wielbłądowate:
    • birtugan – mieszaniec dromadera i baktriana
    • cama – mieszaniec lamy i dromadera
  • świniowate:
    • świniodzik – mieszaniec dzika i świni domowej
• ptaki:
  • kurowate:
    • skrzekot – naturalny mieszaniec cietrzewia i głuszca

W fantastyce, zarówno w książkach jak i filmach istnieje wątek nadprzyrodzonych mieszańców, najczęściej człowieka i istoty nadnaturalnej. Oto najpowszechniejsze przykłady takich hybryd:

Heros – w mitach greckich Heros był potomkiem boga lub bogini i człowieka. Przykładem półboga w mitologii jest Achilles lub Herakles. Powieść Percy Jackson i bogowie olimpijscy przedstawia dzieci zrodzone z greckiego boga i człowieka. Percy Jackson – tytułowy bohater – posiada potężne moce swojego ojca, aczkolwiek nie jest nieśmiertelny tak jak on. Wszyscy herosi po boskim rodzicu dziedziczą ogromne moce i urodę, natomiast tak jak ludzki rodzic są śmiertelni i mają ludzkie uczucia.

Dhampir – legendy o dhampirach wywodzą się z folkloru cygańskiego. Dhampir to mityczny mieszaniec, potomek ludzkiej kobiety i wampirycznego ojca. Dhampiry posiadają zdolności typowe dla wampirów, to znaczy czynnik regeneracyjny, ostre zmysły i zwiększoną kondycję, lecz bez wampirzych słabości. Często stają po stronie dobra walcząc z „czystymi” wampirami. Najpopularniejszym pół człowiekiem, pół wampirem jest bohater komiksów Marvela – Blade (jednak Blade stał się półwampirem, będąc jeszcze w łonie matki, w chwili gdy została ona ukąszona przez wampira, a nie poprzez współżycie seksualne). Blade został łowcą wampirów, aby pomścić śmierć swojej matki, a dzięki ludzkiej stronie nie ma słabości typowych dla wampirów. W powieści Zmierzch dhampirzycą jest córka Edwarda, Renesmee.

Nefilim – dziecko anioła i człowieka. Wątek półanioła występuje w serii Dary anioła oraz w powieści Anioł. W serii Dary anioła istnieją potomkowie aniołów walczący z demonami, nazywają się nocnymi łowcami i stoją po stronie ludzkości.

Kambion – w mitologii średniowiecznej fantastyczne stworzenie zrodzone ze związku demona z człowiekiem. Najczęściej był owocem stosunku inkuba z kobietą, ale mógł też być synem sukkuba i mężczyzny. Jednym z najbardziej znanych kambionów w literaturze europejskiej był Merlin.

Zobacz hasło krzyżówka w Wikisłowniku

• mieszańce z rodzaju lampartów
• powstawanie gatunków
• pies nierasowy
• chimera
• klepton
• heterozja

• Mały słownik biologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972. Brak numerów stron w książce