Nathu La

Państwo	Indie  Chiny (Tybet)
Wysokość	4310 m n.p.m.
Pasmo	Himalaje
Położenie na mapie Indii Nathu La
Położenie na mapie Chin Nathu La
Położenie na mapie Tybetańskiego Regionu Autonomicznego Nathu La
Położenie na mapie Sikkim Nathu La
27°23′12″N 88°49′51″E/27,386667 88,830833
Multimedia w Wikimedia Commons

Nathu La (nepali नाथू ला, transliteracja Nāthū Lā; tybet. རྣ་ཐོས་ལ་; chiń. 乃堆拉山口, Nǎiduīlā Shānkǒu) – przełęcz w Himalajach położona na granicy indyjsko-chińskiej, łącząca indyjski stan Sikkim z Tybetańskim Regionem Autonomicznym należącym do Chińskiej Republiki Ludowej. Przełęcz o wysokości 4310 metrów nad poziomem morza jest częścią antycznego jedwabnego szlaku. W języku tybetańskim Nathu oznacza „słuchające uszy”, a La – „przełęcz”^[1]. Inne nazwy przełęczy to: Ntula, Natu La, Nathula i Natula.

Nathu La jest jednym z czterech punktów wymiany handlowej pomiędzy Chinami a Indiami. Pozostałe trzy to: Shipkila w Himachal Pradesh, Lipulekh (lub Lipulech) w Uttarakhand^[2] oraz Jelap La, 5 kilometrów na południe od Nathu La. Handel został wstrzymany przez Indie po wojnie chińsko-indyjskiej w 1962 roku; wznowiono go w 2006 roku z podobnymi umowami handlowymi. Nawiązanie współpracy handlowej miało podbudować gospodarkę regionu i odegrać główną rolę we wzrastającym handlu chińsko-indyjskim. Obecna umowa zawarta pomiędzy Indiami i Chińską Republiką Ludową ogranicza handel do 29 typów towarów eksportowanych z Indii do Chin i 15 importowanych z ChRL do Indii. Otwarcie tego szlaku skróciło także czas podróży do ważnych z punktu widzenia hinduizmu i buddyzmu miejsc.

Nathu La znajduje się na 563 kilometrze starego jedwabnego szlaku (południowego odgałęzienia historycznego jedwabnego szlaku) i łączy Lhasę w Tybecie z równinami bengalskimi na południu Indii. W 1815 roku wartość handlu wzrosła po tym, jak Brytyjczycy dokonali aneksji terytoriów należących pierwotnie do mieszkańców Sikkim, Nepalu i Bhutanu. Potencjał Nathu La został wykorzystany w 1873 po tym, jak komisarz Dardżyling opublikował raport o strategicznym znaczeniu gór położonych między Sikkim i Tybetem. W grudniu 1893 roku monarcha Sikkim i władcy Tybetu podpisali porozumienie o wzroście handlu między tymi dwoma państwami^[3]. Porozumienie osiągnęło punkt kulminacyjny w 1894 roku, kiedy to wymiana handlowa została rozpoczęta^[4].

Nathu La odegrała kluczową rolę w latach 1903–1904 podczas brytyjskich ekspedycji do Tybetu, który starał się przeciwstawiać rosyjskiemu imperium we wtrącaniu się do jego wewnętrznych spraw i dzięki temu uzyskać zakaz wkraczania Rosjan na ich teren. W 1904 roku major Francis Younghusband, sprawujący funkcję pełnomocnika rządu brytyjskiego w Tybecie, stanął na czele udanej misji, której celem było przejście Nathu La i przejęcie Lhasy. To doprowadziło do stworzenia punktów handlowych w Gyangzê i Gartok w Tybecie i dało Brytyjczykom kontrolę nad otaczającą doliną Chumbi. W listopadzie 1904 roku Chiny i Wielka Brytania zatwierdziły porozumienie akceptujące handel pomiędzy Sikkim i Tybetem^[5][6].

W 1947 roku powszechne głosowanie w sprawie przyłączenia Sikkim do Indii, które dopiero co uzyskały niepodległość, zakończyło się fiaskiem, a Jawaharlal Nehru, ówczesny premier Indii, zgodził się na nadanie stanowi Sikkim statusu protektoratu indyjskiego. Mieszkańcy Sikkim zgodzili się być narodem zależnym, a wojskom indyjskim pozwolili na obsadzenie granic, w tym przełęczy Nathu La. W tym okresie ponad 1000 mułów i 700 ludzi zaangażowanych było w handel graniczny przez Nathu La^[4]. W 1949 roku, kiedy tybetański rząd wydalił mieszkających tam obywateli Chińskiej Republiki Ludowej, większość z nich powróciła do rodzinnych stron drogą prowadzącą przez Nathu La, Sikkim i Kalkutę^[7].

Ze względu na brak możliwości podróżowania pociągiem bądź samolotem, w latach 50. XX wieku przełęcz Nathu La została wykorzystana przez kilku dostojników w celu przekroczenia granicy chińsko-indyjskiej pomiędzy Tybetem a Sikkim. Dalajlama XIV (Tenzin Gyatso) użył przełęczy, aby odbyć podróż do Indii, gdzie w listopadzie 1956 oraz lutym 1957 odbyły się uroczystości związane z 2500. urodzinami Buddy Siakjamuni^[8]. 1 września 1958 roku Nehru, jego córka – Indira Gandhi oraz Palden Thondup Namgyal (ostatni król Sikkim) wykorzystali przełęcz Nathu La, aby przedostać się do zlokalizowanego w pobliżu Bhutanu.

Po tym jak Chińska Republika Ludowa przejęła kontrolę nad Tybetem w 1950 i stłumiła tybetańskie powstanie w 1959, przełęcze prowadzące do Sikkim stały się drogą dla uciekinierów opuszczających Tybet. W czasie wojny chińsko-indyjskiej w 1962 Nathu La była świadkiem potyczek pomiędzy żołnierzami obu krajów. Wkrótce przełęcz zamknięto i pozostała ona niedostępna przez ponad cztery dekady^[9]. Pomiędzy 7 a 13 września 1967 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza i armia indyjska prowadziły sześciodniową walkę o granicę, włącznie z użyciem ciężkiej artylerii^[10]. W 1975 Sikkim przyłączono do Indii i Nathu La stała się częścią indyjskiego terytorium. Strona chińska odmówiła przyjęcia do wiadomości faktu połączenia.

W 1988 roku, premier Indii Rajiv Gandhi odwiedził Pekin, gdzie uznał chińskie zwierzchnictwo nad Tybetem^[6]. W 1993 Jyoti Basu, ówczesny Chief Minister indyjskiego Bengalu Zachodniego, rozpoczął kampanię na rzecz ponownego otwarcia szlaku Lhasa–Kalimpong, który prowadził przez Jelepla, ale kampania nie przyniosła efektów^[11]. Następnego roku wizyta premiera P.V. Narasimha Rao w Chinach doprowadziła do dalszych rozmów na temat otwarcia przełęczy. Rozmowy były bezowocne, z uwagi na kwestie bezpieczeństwa podniesione przez indyjską armię^[12].

W latach 90. XX w. Indie i Chiny sygnowały dwustronne porozumienia dotyczące handlu, które to nakreśliły kierunek do otwarcia przełęczy. W grudniu 1991 Indie i Chiny podpisały Memorandum on the Resumption of Border Trade (Memorandum o wznowieniu handlu granicznego); następnie, w czerwcu 1992 podpisano Protocol on Entry and Exit Procedures for Border Trade (dokument określający procedury w handlu granicznym). Te dwa dokumenty zawierały postanowienia dotyczące wymiany handlowej za pośrednictwem Nathu La. 23 czerwca 2003 Indie i Chiny podpisały Memorandum on Expanding Border Trade (Memorandum o rozszerzeniu handlu granicznego), które zabezpieczało pozycję Nathu La w handlu między Indiami i Chinami^[13].

W 2003 roku, w związku z polepszeniem się relacji chińsko-indyjskich, premier Indii – Atal Bihari Vajpayee pojechał do Chińskiej Republiki Ludowej, aby wznowić rozmowy na temat otwarcia granicy. Rok później indyjski minister obrony narodowej pojechał do Chin w celu oficjalnego otwarcia przejścia granicznego. W okresie poprzedzającym otwarcie jedyną osobą, która mogła przekraczać granicę z drutu kolczastego, był chiński listonosz z indyjską eskortą wojskową, który wręczał pocztę swojemu indyjskiemu odpowiednikowi w budynku na granicy.

Otwarcie, oryginalnie zaplanowane na 2 października 2005, opóźniło się z uwagi na wystąpienie tuż przed planowanym terminem problemów z infrastrukturą po stronie chińskiej. Ostatecznie po dekadzie rozmów Nathu La została otwarta 6 lipca 2006 roku^[14]. Data ponownego otwarcia zbiegła się z urodzinami Dalai Lamy i zostało to szeroko odebrane jako afront w stosunku do ruchu na rzecz wyzwolenia Tybetu^[6]. Dodatkowym rezultatem otwarcia było formalne uznanie przynależności Tybetu do Chin przez Indie oraz przyłączenia Sikkim do Indii^[6].

Otwarcie przełęczy uczczono ceremonią po indyjskiej stronie, na którą przybyli przedstawiciele obu krajów, w tym Chief Minister Sikkim Pawan Kumar Chamling (główny gość), chiński ambasador w Indiach i szef administracji Tybetańskiego Regionu Autonomicznego – Champa Phuntsok. Delegacje stu handlarzy z Indii oraz stu z Tybetu przekroczyły granicę i udały się do odpowiednich ośrodków handlowych. Pomimo intensywnych opadów i zimnych wiatrów, na ceremonię przybyło wielu urzędników, lokalnych mieszkańców i reporterów^[14]. Ogrodzenie z drutu kolczastego między Indiami i Chinami zastąpiono szerokim na 10 metrów wykonanym w kamieniu traktem^[15]. Podjęto również decyzję, by uznać rok 2006 za rok przyjaźni chińsko-indyjskiej^[16][15].

Przełęcz znajduje się w odległości 54 kilometrów (34 mil) na wschód od stolicy stanu Sikkim, Gangtok oraz w odległości 430 kilometrów (270 mil) od stolicy Tybetu, Lhasy^[17][18]. Nathu La znajduje się na terenie jednej z największych dróg handlowych na świecie^[19], zwanej jedwabnym szlakiem. Zimą na terenie przełęczy występują duże opady śniegu, co utrudnia komunikację z innymi regionami. Ponieważ w Nathu La nie ma stacji meteorologicznej, systematyczne pomiary opadów atmosferycznych oraz temperatury nie są prowadzone^[20]. Mimo to wiadomo, że na pobliskich, wyższych szczytach Himalajów temperatura w lecie wynosi około 15 °C^[21].

Nathu La ma dość płytką, nadmiernie odwadnianą, gruboziarnistą i ilastą glebę na stromych stokach (30–50%) ze żwirowo-iłową powierzchnią ze średnią ilością skał. Występuje umiarkowana erozja^[17]. W kilku miejscach istnieją osuwiska podatne na zsuwanie się ziemi^[22]. W celu ochrony delikatnego otoczenia Nathu La po indyjskiej stronie, rząd Indii reguluje ilość odwiedzających to miejsce turystów. Utrzymanie drogi jest powierzone Border Roads Organisation – części indyjskiej armii^[23]. Po chińskiej stronie przełęcz prowadzi do Doliny Chumbi na Wyżynie Tybetańskiej^[24].

Ze względu na duże nachylenie stoków wokół przełęczy, roślinność zmienia się od podzwrotnikowego lasu u podstawy, poprzez poziom umiarkowany, do wilgotnego i suchego klimatu górskiego, a ostatecznie do zimnej tundry pozbawionej roślinności. Wokół Nathu La i strony tybetańskiej region porastają bardzo małe ilości roślin, nie licząc występujących gdzieniegdzie krzaków. Główne gatunki występujące w regionie to karłowate rododendrony (Rhododendron anthopogon, R. setosum) i jałowce. Na łąkach spotyka się gatunki roślin takie jak wiechlina, mekonops, gnidosz, pierwiosnek i tojad. W regionie występuje czteromiesięczna pora, w czasie której trawy i zioła intensywnie rosną, co pozwala utrzymać się owadom oraz dzikim i udomowionym zwierzętom roślinożernym i ptactwu. W pobliskim Parku Narodowym Kyongnosla Alpine Sanctuary występują rzadkie, zagrożone gatunki storczykowatych i rododendronów wraz z wysokimi jałowcami i jodłami^[25].

W regionie nie ma stałych osad, jednakże obie strony utrzymują do obrony granic znaczne ilości żołnierzy. Niewielka ilość tybetańskich pasterzy nomadów Dokpas wypasa jaki, owce i odmianę baranów, z których otrzymywana jest paszmina. Pastwiska są intensywnie wykorzystywane zarówno przez dziką zwierzynę, jak i zwierzęta hodowlane, co z racji niewielkiej ilości pożywienia prowadzi do ścisku. Jaki występujące w tym regionie w wielu wioskach są używane jako zwierzęta juczne^[26]. Obszar wokół Nathu La zawiera wiele zagrożonych gatunków, w tym tybetańskie gazele Goa, pantery śnieżne, wilki tybetańskie, ułary tybetańskie, orłosępy, kruki, orły przednie i kazarki rdzawe.

Dzikie psy są uważane za istotne zagrożenie w regionie. Poza tym występowanie min lądowych w tym obszarze powoduje straty w populacjach jaków, kiangów i wilków tybetańskich^[27].

Ptactwo składa się m.in. z różnych gatunków sójkowców zamieszkujących krzewy i ściółkę leśną. Niebieskie śpiewające drozdy i różne gatunki muchołówek można znaleźć przy wodospadach i górskich potokach. Z drapieżników można spotkać gajówki, tymaliowate, pełzaczowate, szlarniki, strzyżyk i łuszczaki. W regionie występują także takie drapieżniki jak m.in.: orlik malajski, kaniuk, pustułki oraz bażanty: olśniak i kuropatnik nepalski^[27].

Do roku 1962, kiedy przejście zamknięto, towary takie jak pióra, zegarki, zboże, bawełniane tkaniny, oleje jadalne, mydła, materiały budowlane oraz rozmontowane skutery i inne pojazdy były eksportowane do Tybetu przez przełęcz na grzbietach mułów. Dwieście mułów, z czego każdy niosący około 80 kg ładunku, było używanych do przewozu dóbr z Gangtok do Lhasy. Podróż taka zajmowała około 20–25 dni. W drodze powrotnej do Indii importowane były jedwab, nieobrobiona wełna, pojemniki pełne piżma, alkohol, klejnoty, złoto i srebro^[28]. Większa część handlu odbywała się za pośrednictwem ludu Marwari, który miał 95% z 200 przedsiębiorstw^[6].

By ułatwić handel przez granicę, oba państwa założyły ośrodki handlowe w celu kontroli i pobierania cła: w Sherathang po stronie indyjskiej (6 km od Nathu La) oraz w Rinqingang po stronie tybetańskiej (10 km od Nathu La). Handel odbywa się w godzinach 7:30 – 15:30 czasu indyjskiego (IST). Sezon handlowy rozpoczyna się 1 czerwca i trwa do 30 września, gdy opady śniegu i zła pogoda uniemożliwiają przebycie przełęczy. Z każdej ze stron dozwolona jest działalność jedynie 100 handlarzy wraz z 60 ciężarówkami przewożącymi towar^[29].

Strona chińska nie ustanowiła żadnych restrykcji w handlu przez granicę, lecz strona indyjska obłożyła importowane i eksportowane towary ścisłymi obostrzeniami. Z Indii wolno eksportować sprzęt rolniczy, koce, produkty z miedzi, ubrania, rowery, kawę, herbatę, jęczmień, ryż, mąkę, suszone owoce, warzywa, olej roślinny, melasę, słodycze, tytoń, tabakę, przyprawy, buty, naftę, materiały biurowe, sztućce, pszenicę, alkohol, produkty mleczne, jedzenie w puszkach, papierosy, miejscowe zioła, olej palmowy i artykuły żelazne. Eksport strony chińskiej jest ograniczony do baranich i owczych skór, wełny, nieprzetworzonego jedwabiu, ogonów i włosia jaków, gliny na porcelanę, boraksu, masła, soli, koni, baranów i owiec^[30][2]. Ograniczenia dotyczą również handlarzy, a zezwolenia dostają wyłącznie osoby, które mieszkały w stanie Sikkim przed połączeniem z Indiami w 1975.

Spodziewanym efektem ponownego otwarcia przełęczy jest wzrost gospodarczy regionu oraz znaczny rozwój wymiany handlowej między Indiami a Chinami, którego wartość w 2004 roku wyniosła 7 miliardów dolarów. Przed otwarciem przełęczy prawie cały transport odbywał się za pośrednictwem portu Tiencin oddalonego ponad 4000 km. Wraz z otwarciem przełęczy, dystans ten może zmaleć do 1200 km^[31]. Statystyki opublikowane przez tybetański urząd handlu pokazują, że przez 51 dni handlu w 2006 roku przez Nathu La przetransportowano towar o wartości 186.250 dolarów^[32].

Szacuje się, że wielkość handlu wzrośnie o prawie 15–20% w przeciągu dwóch lat od otwarcia Nathu La^[9]. Wartość przewożonych towarów ma wynieść około 44,6 miliona dolarów do 2007 i 2,6 miliarda dolarów do 2015^[6]. Przełęcz oferuje chińskim przedsiębiorstwom dostęp do portu w Kalkucie około 1100 km od Lhasy, który może służyć jako punkt tranzytowy na drodze do i z Tybetu.

Oczekuje się, że ponowne otwarcie przełęczy spowoduje napływ turystów chcących przekroczyć tu granicę. Obecne przewidywania wskazują, że otwarcie ruchu dla turystów nastąpi w 2012 roku^[33]. Po chińskiej stronie w 2006 okręg Yadong odwiedziło siedem tysięcy turystów, co przyniosło 1,67 miliona juanów (216.000 dolarów) zysku^[32]. Po indyjskiej stronie jedynie obywatele Indii mogą zwiedzać przełęcz w środy, czwartki, soboty i niedziele^[17], po uzyskaniu dzień wcześniej zezwoleń w Gangtok^[34]. Przełęcz byłaby szczególnym udogodnieniem dla pielgrzymów odwiedzających klasztory w Sikkim takie jak Rumtek, jedno z najświętszych sanktuariów buddyzmu. Dla Hindusów przełęcz skraca podróż do jeziora Mapam Yumco z piętnastu do dwóch dni^[35].

Część handlarzy obawia się, że podaż na indyjskie towary znacznie spadnie, w chwili gdy Chiny uzyskają dostęp do rynku w Sikkim i Bengalu Zachodnim^[36].

Ważnym problemem dla indyjskiego rządu jest przemyt produktów z dzikich zwierząt, takich jak tygrysie i lamparcie skóry i kości, woreczki żółciowe niedźwiedzi, skórki z wydr oraz wełna z cziru do Indii. Indyjski rząd rozpoczął program, mający na celu uczulić policję i inne służby na to zjawisko. Większość tego nielegalnego handlu odbywa się obecnie przez Nepal^[37]. Po stronie tybetańskiej dwie główne drogi – z Kangmaru do Yadong i z Yadong do Nathu La – wpisano na listę planów budowlanych Ministerstwa Transportu i Rozwoju Chińskiej Komisji Reform na 2006 rok. Istnieją także plany uruchomienia połączenia autobusowego z Gangtok do Lhasy oraz rozszerzenie kolei tybetańskiej do Yadong w przeciągu następnej dekady^[9].

• Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. [dostęp 2006-12-01].
• Keshav Pradhan: Trading Heights. [w:] Times of India, Bombaj [on-line]. Bennett, Coleman & Co. Ltd., 2006-07-06. s. 10.
• Huggler, Justin, Coonan, Clifford: China reopens a passage to India. [w:] The Independent [on-line]. 2006-06-20. s. 124.
• Iftekharul Bashar: Indio-Chinese relations going back to Silk Route. Weekly Holiday, 2006-07-14. [dostęp 2007-07-16]. (Internet Archive)
• Carrington, Michael, „Officers Gentlemen and Thieves: The Looting of Monasteries during the 1903/4 Younghusband Mission to Tibet”, Modern Asian Studies 37, 1 (2003), pp 81–109.

• Przełęcze stanu Sikkim
• Przełęcz Nathu La w Google Maps
• Przełęcz Nathu La w Wikimapii