| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Obecny |
ppłk Jan Wiktor Pawlik |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów (OZ 1 DP Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego.
Historia ośrodka
[edytuj | edytuj kod]Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów nie istniał w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był Jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w II rzucie mobilizacji powszechnej[1]. Jednostką mobilizującą Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty była Kadra Zapasowa Piechoty Sokółka[2][3].
Ośrodek miał być formowany według organizacji wojennej L.3010/mob.org., ukompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności L.3010/mob.AR oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi L.3010/mob./mat.[4] W skład ośrodka zapasowego wchodziło:
- dowództwo ośrodka zapasowego,
- kompania gospodarcza ośrodka zapasowego,
- kompania podchorążych rezerwy ośrodka zapasowego,
- trzy bataliony ośrodka zapasowego po trzy kompanie strzeleckie i jednej kompanii ckm,
- pluton przeciwpancerny ośrodka zapasowego,
- pluton pionierów ośrodka zapasowego,
- pluton łączności ośrodka zapasowego,
- pluton zwiadowców ośrodka zapasowego[5].
Skład organizacyjny ośrodka należało traktować jako ramowy dla obliczenia potrzebnej kadry i materiału. Szczegółową organizację miał ustalić definitywnie dowódca ośrodka zapasowego zależnie od wysokości otrzymanych nadwyżek i warunków lokalnych[5].
Pod względem ewidencyjnym do OZ 1 DP Leg. należały:
- zmobilizowana Kwatera Główna 1 Dywizji Piechoty Leg.[6],
- jednostki zmobilizowane przez 1, 5 i 6 pułk piechoty Leg.[5],
- Okręgowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego Okręgu Korpusu Nr III,
- Obwodowa Komenda PW nr 1 (Wilno przy 1 pp Leg.),
- Komenda Miejska PW Wilno I,
- Obwodowa Komenda PW nr 5 (Wilno przy 5 pp Leg.),
- Komenda Miejska PW Wilno II,
- Obwodowa Komenda PW nr 6 (Wilno przy 6 pp Leg.),
- Komenda Miejska PW Wilno-Troki[7],
- Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej[8],
- jednostki wzmocnienia Straży Granicznej na obszarze OK III:
- pluton SG „Raczki” (Komisariat SG „Raczki”),
- pluton SG „Rajgród” (Komisariat SG „Rajgród”),
- pluton SG „Grajewo” (Komisariat SG „Grajewo”),
- pluton SG „Szczuczyn” (Komisariat SG „Szczuczyn”),
- pluton SG „Hańcza” (Komisariat SG „Hańcza”),
- pluton SG „Filipów” (Komisariat SG „Filipów”[9],
- jednostki zmobilizowane przez Komendę Rejonu Uzupełnień Białystok[10],
- jednostki zmobilizowane przez Komendę Rejonu Uzupełnień Wilno Powiat[11],
- jednostki zmobilizowane przez Komendę Rejonu Uzupełnień Wołkowysk[12].
Kompania podchorążych rezerwy ośrodka zapasowego nie została zorganizowana „na skutek szybkiego rozwoju wypadków”. Wyznaczony na stanowisko dowódcy kompanii kpt. Jan Dragan prowadził zajęcia doskonalące dla podchorążych ostatniego kursu oraz uczestniczył w pracach organizacyjnych w związku z organizacją nowych oddziałów[13].
Działania bojowe OZ 1 DP Leg.
[edytuj | edytuj kod]Do OZ 1 DP Leg. zgłaszali się bezpośrednio rezerwiści z zachodnich regionów kraju. Ośrodek formował się w Sokółce pod dowództwem mjr. Jana Słomki. Zanim ukończono formowanie Ośrodka przerzucono, go koleją do Wilna. 9 lub 11 września z formowanym OZ 1 DP Leg. z Sokółki wyjechało kilkuset uzbrojonych żołnierzy oraz 120 wozów taborowych. W Wilnie w koszarach 6 pp Leg. ppłk Jan Pawlik podjął na nowo organizację OZ 1 DP Leg. Do przewiezionych z Sokółki żołnierzy, sprzętu i broni dołączono pozostałe nadwyżki 1, 5 i 6 pp Leg[14]. Z wszystkich zebranych żołnierzy, którzy posiadali uzbrojenie i byli umundurowani rozpoczęto formowanie batalionów bojowych, z których każdy pułk: 1, 6 i 5 pp Leg., formował swój batalion. Dowódca OZ 1 DP Leg. ppłk Jan Pawlik sformował z nich improwizowany pułk piechoty OZ 1 DP Leg. Formowane bataliony posiadały według relacji bardzo dobre wyposażenie osobiste i spory zapas amunicji, w tym również granatów. Kompanie ckm posiadały stare ckm Maxim wz. 1908 i moździerze Stockes kal. 81 mm[15]. Z żołnierzami wcielonymi do pułku Ośrodka Zapasowego prowadzono szkolenie i od 14 września poprawiano umocnienia wokół miasta. Na wieść o agresji sowieckiej 17 września pułk OZ 1 DP Leg. zajął stanowiska na przedpolach Wilna, w wcześniej przygotowanych częściowo umocnieniach, a częściowo w dzielnicach peryferyjnych. Kierunek wschodni miasta broniły pod dowództwem ppłk. Jana Pawlika dwa bataliony: I ppłk. Adama Obtułowicza i II mjr. Michała Marchewy pułku OZ 1 DP Leg. i na Antokolu podległy mu, spieszony dywizjon kawalerii (3 szwadrony) z Ośrodka Zapasowego Wileńskiej Brygady Kawalerii mjr. st. spocz. Michała Nowickiego[16]. Na tym odcinku ustawiono 3 działony armat 75 mm wz. 1897 z Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 3. Na odcinek broniący kierunku południowego i zachodniego obsadzony przez pułk KOP „Wilno” ppłk. Kazimierza Kardaszewicza jako wzmocnienie skierowano III batalion pułku OZ mjr. Wilhelma Wilczyńskiego[17]. Pułk piechoty OZ 1 DP Leg. podlegał dowódcy obrony Wilna płk. dypl. Jarosławowi Okulicz-Kozarynowi. 18 września około południa z płk. Okulicz-Kozarynem, nawiązał kontakt przez telegraf Hughesa znajdujący się w Grodnie dowódca OK III gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński. Z treści rozmowy wynika, że rozkazał nie walczyć z wojskami sowieckimi, a wycofać załogę przez granicę litewską. Ok godz. 16.00 na przedpolach i przedmieściach Wilna pojawiły się sowieckie czołówki pancerne. Sprzeczne rozkazy do obrony lub zabraniające walki spowodowały chaos. Część sowieckich czołgów zdołała wjechać do miasta. Zgodnie jednak z rozkazem bataliony i kompanie pułku piechoty OZ 1 DP Leg. rozpoczęły po godz. 20.00 odwrót z pozycji na peryferiach Wilna[18]. Bataliony I i II z Antokola i Belmontu rozpoczęły marsz do Zielonego Mostu na Willi przez śródmieście miasta. W trakcie marszu II batalion napotkał dwa czołgi sowieckie, których batalion nie zwalczał. W trakcie marszu odłączyła się 4 kompania, pod dowództwem por. Lucjana Mniszewskiego, nie są wiadome jej dalsze działania. II batalion przeszedł przez Zielony Most na Wilii i zgodnie z rozkazem podjął marsz w kierunku Mejszagoły. Wiadomo, że rano 19 września 4 kompania została rozwiązana, żołnierze rozpuszczeni do domów, a dowódca kompanii z oficerami i ochotnikami spośród podoficerów i legionistów w liczbie ponad 20 żołnierzy, przedarł się do granicy litewskiej, którą przekroczył 23 września[14]. Maszerujący z Belmontu do śródmieścia i Zielonego Mostu I batalion stoczył z pojedynczymi czołgami sowieckimi walki, w których miało polec lub zostać rannych ok. 10 żołnierzy batalionu. Jako ostatnia maszerowała 1 kompania strzelecka I batalionu pod dowództwem kpt. Jana Patyry. Kompania zablokowała Zielony Most samochodem lub samochodami, beczkami i innymi ciężkimi przedmiotami, a następnie broniła, podejść do niego ogniem broni strzeleckiej. Ostrzelano nieskutecznym ogniem sowieckie czołgi, jeden który usiłował przeprawić się w rejonie mostu w bród, utknął w nurcie rzeki. Do rana 19 września 1 kompania osłaniała most, po czym wycofała się w kierunku Mejszagoły w ślad za batalionem[15]. Mostu saperskiego (strategicznego) na przyczółku miała bronić kompania strzelecka I batalionu kpt. Ludwika Gluzy. Wycofała się ona 19 września pomiędzy godz. 6.00, a 7.00 w kierunku Mejszałgoły[19]. Batalion III wycofał się bez walki wieczorem 18 września do Mejszagoły, z odcinka północno-zachodniego bez kontaktu z nieprzyjacielem[20]. Ponadto znany jest fakt, że do godziny 21.00 18 września jeden z plutonów batalionu III (5 pp Leg.) bronił przed czołgami sowieckiej 6 BCz. wiaduktu na skrzyżowaniu ul. Beliny i Targowej[21]. W rejonie Mejszagoły dywizjon mjr. st. spocz. Michała Nowickiego od godzin południowych 19 września organizował obronę rejonu Mejszagoły, pod jej osłoną koncentrowały się oddziały z garnizonu wileńskiego, w tym pułk z OZ 1 DP Leg. Część pododdziałów lub grup, w tym z KOP, Obrony Narodowej i ochotników udała się do Grodna lub w innym kierunku. Część żołnierzy za cichą zgodą dowódców pododdziałów, pozostała na terenie Wileńszczyzny, lub zdezerterował. 20 września OZ 1 DP Leg. przekroczył granicę litewską i został internowany[22].
Obsada personalna OZ 1 DP Leg.
[edytuj | edytuj kod]| Obsada personalna OZ 1 DP Leg. | ||
|---|---|---|
| Stanowisko etatowe | Stopień, imię i nazwisko | Uwagi |
| dowództwo ośrodka zapasowego | ||
| dowódca ośrodka | ppłk piech. Jan Wiktor Pawlik[23] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| zastępca dowódcy ośrodka | mjr piech. Leopold Władysław Jaxa | |
| I adiutant ośrodka | por. Stanisław Byszewski | |
| II adiutant ośrodka | por. Zenon Pietrucki | |
| dowódca kompanii podchorążych rezerwy | kpt. piech. Jan Dragan[25] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| oficer gospodarczy | por. int. Stefan Życki (6 pp Leg.)[26] | Armia Polska na Wschodzie |
| oficer ewidencji personalnej | kpt. adm. (piech.) Stanisław II Konkiel (6 pp Leg.)[27] | Armia Polska na Wschodzie |
| oficer administracyjno-materiałowy | kpt. Baranowski | |
| I baon ośrodka zapasowego (1 pp Leg.) | ||
| dowódca baonu | ppłk piech. Adam Obtułowicz[23] | |
| kpt. piech. Jan Patyra[28] | ||
| adiutant batalionu | ppor. rez. Tadeusz Sobolewski | do 12 IX 1939 |
| oficer gospodarczy | por. int. Antoni Kossacki[29] | |
| pomocnik oficera gospodarczego | ppor. rez. Bogdan Jerzy Ptaszyński[30] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| dowódca 1 kompanii strzeleckiej | kpt. piech. Jan Patyra[23][31] | |
| ppor. Dmowski[28] | ||
| dowódca I plutonu | ppor. Grzybowski[31][28] | |
| zastępca dowódcy III plutonu | plut. pchor. rez. Tadeusz Chronowski[32] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| dowódca II plutonu | sierż. pchor. Mieczysław Lech[31][28] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| dowódca III plutonu | chor. Janicki[28] | |
| ppor. piech. rez. Wilhelm Sommer[33] (67 pp) | od 13 IX 1939, interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] | |
| zastępca dowódcy plutonu | sierż. pchor. Gryczański[28] | |
| zastępca dowódcy plutonu | sierż. pchor. Michał Ładacki[28] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| dowódca drużyny odkarzania | plut. pchor. rez. Jan Mindak[34] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| dowódca kompanii strzeleckiej | kpt. Ludwik Gluza[35] | |
| 1 kompania ckm | kpr. pchor. rez. Zdzisław Bogusław Włodek[36] | interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24] |
| II baon ośrodka zapasowego (6 pp Leg.) | ||
| dowódca baonu | mjr Michał Marchewa[37] | |
| adiutant batalionu | por. Tadeusz Westfalewicz[37] | |
| dowódca kompanii strzeleckiej | por. Skowroński[37] | |
| dowódca 4 kompanii strzeleckiej | por. Leon, Lucjan Mniszewski[37] | |
| dowódca 6 kompanii strzeleckiej | por. Mieczysław Rolewski[37] | |
| dowódca 2 kompanii ckm | por. Tadeusz Westfalewicz, por. rez. Wiktor Ostrowski[37] | |
| dowódca plutonu pionierów | por. rez. Franciszek Urbanowicz[37] | |
| III baon ośrodka zapasowego (5 pp Leg.) | ||
| dowódca baonu | mjr piech. Wilhelm II Wilczyński[38] | |
| adiutant batalionu | por. Zenon Pietrucki[37] | |
| dowódca 7 kompanii strzeleckiej | kpt. Eugeniusz Siwocho[37] | |
| dowódca 8 kompanii strzeleckiej | por. Eugeniusz Militnil, por. Jan Jurkowski[37] | |
| dowódca 9 kompanii strzeleckiej | por. rez. Roman Frikke[37] | |
| dowódca 3 kompanii ckm | kpt. Jan Trentowski[37] | |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 207.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 161.
- ↑ Zarzycki 1995 ↓, s. 25.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1094-1095.
- ↑ a b c Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 35.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 4.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 808-809.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 831-832.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 892.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 726.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 762.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 763.
- ↑ Dragan 1942 ↓, s. 14.
- ↑ a b Markert 2001 ↓, s. 36.
- ↑ a b Markert 2006 ↓, s. 34-35.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 36-37.
- ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 224-225.
- ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 226.
- ↑ Szawłowski 1996 ↓, s. 83.
- ↑ Faszcza 1994 ↓, s. 44.
- ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 228.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 38-39.
- ↑ a b c Mindak 1942 ↓, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h i Indeks Represjonowanych. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-07-09].
- ↑ Dragan 1942 ↓, s. 14, Mjr piech. Jan Dragan (ur. 20 kwietnia 1907 w Polubiczach), w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 13 pp na stanowisku dowódcy 3 kompanii strzeleckiej. Później służył w kompanii dowodzenia 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców. Został odznaczony Krzyżem Walecznych..
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 347, 554.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 309, 554.
- ↑ a b c d e f g Chronowski 1943 ↓, s. 12.
- ↑ Ptaszyński 1942 ↓, s. 6.
- ↑ Ptaszyński 1942 ↓, s. 6, ppor. rez. Bogdan Jerzy Ptaszyński (ur. 8 grudnia 1908 w Warszawie), w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 5 pal na stanowisku oficera gospodarczego..
- ↑ a b c Sommer 1942 ↓, s. 10.
- ↑ Chronowski 1943 ↓, s. 12, ppor. rez. Tadeusz Chronowski (ur. 8 grudnia 1913).
- ↑ Sommer 1942 ↓, s. 10, ppor. piech. rez. Wilhelm Sommer (ur. 13 października 1909 w Obórkach) w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 15 pp.
- ↑ Mindak 1942 ↓, s. 4, ppor. Jan Mindak (ur. 11 listopada 1906) w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w oddziale rozpoznawczym 15 pp na stanowisku oficera gospodarczego.
- ↑ Szawłowski 1966 ↓, s. 83.
- ↑ Włodek 1942 ↓, s. 2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l relacja i B.I.106a ↓.
- ↑ Agnieszka Jędrzejewska: Wilhelm Wilczyński. Muzeum Polskich Formacji Granicznych. [dostęp 2020-03-20]..
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Chronowski: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1943-11-10. [dostęp 2022-01-29].
- Jan Dragan: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (walki w 1939 r.). [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-07-20. [dostęp 2022-01-29].
- Jan Mindak: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942. [dostęp 2022-01-28].
- Bogdan Jerzy Ptaszyński: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (walki w 1939 r.). [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942. [dostęp 2022-01-29].
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Wilhelm Sommer: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-07-21. [dostęp 2022-01-29].
- Zdzisław Bogusław Włodek: Relacja. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-02-20. [dostęp 2022-01-28].
- Dariusz Faszcza: 5 pułk piechoty Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 47. ISBN 83-85621-43-1.
- Wojciech Markert: 6 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 128. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 83-88773-29-1.
- Wojciech Markert: 1 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 129. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-65-8.
- Czesław Grzelak: Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2008. ISBN 978-83-89935-61-8.
- Wiktor Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
- Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939. tom 1 Monografia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1996. ISBN 83-86842-02-4.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
