Ośrodek Zapasowy 18 Dywizji Piechoty (OZ 18 DP) – oddział piechoty Wojska Polskiego.

Ośrodek Zapasowy 18 Dywizji Piechoty nie istniał w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był Jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w II rzucie mobilizacji powszechnej w czasie X+2. Jednostką mobilizującą Ośrodek Zapasowy 18 Dywizji Piechoty był 71 pułk piechoty^[1]. Ośrodek miał być formowany według organizacji wojennej L.3010/mob.org., skompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi^[2]. W skład ośrodka zapasowego ramowo wchodziły:

• dowództwo ośrodka zapasowego,
• kompania gospodarcza ośrodka zapasowego,
• kompania podchorążych rezerwy ośrodka zapasowego,
• trzy bataliony ośrodka zapasowego po trzy kompanie strzeleckie i jednej kompanii ckm,
• pluton przeciwpancerny ośrodka zapasowego,
• pluton pionierów ośrodka zapasowego,
• pluton łączności ośrodka zapasowego,
• pluton zwiadowców ośrodka zapasowego^[3].

Po zmobilizowaniu wszystkich jednostek przewidzianych planem „W” w ramach mobilizacji alarmowej i powszechnej, w koszarach 34 pułku piechoty w Białej Podlaskiej 71 pp z Zambrowa podjął z Oddziałów Zbierania Nadwyżek 71 pp, OZN 33 pp z Łomży i 42 pp z Białegostoku w terminie X+2 organizację Ośrodka Zapasowego 18 DP. Oddziały dotarły na miejsce organizacji transportami kolejowymi. Na dowódcę OZ 18 DP był wyznaczony pokojowy zastępca dowódcy 42 pp z Białegostoku ppłk Franciszek Faix, który nie przybył do Ośrodka. Z uwagi na to dowództwo OZ 18 DP objął pokojowy zastępca dowódcy 71 pp ppłk Stefan Karol Komędera. Kwatermistrzem Ośrodka został pokojowy kwatermistrz 71 pp mjr Jan Foryś. W skład OZ 18 DP weszły:

• Oddział Zbierania Nadwyżek 33 pp pod dowództwem kpt. Bronisława Rosińskiego,
• Oddział Zbierania Nadwyżek 42 pp pod dowództwem mjr. Stefana II Wolskiego,
• Oddział Zbierania Nadwyżek 71 pp pod dowództwem mjr. Jana Forysia, a potem kpt. Józefa Wroneckiego
• dywizyjny kurs podchorążych rezerwy i podoficerów nadterminowych 18 DP przy 71 pp pod dowództwem mjr. Zygmunta Wroczyńskiego^[4].

OZN 71 pp z Czerwonego Boru w liczbie 35 oficerów i 1300 szeregowych wyjechał do Białej Podlaskiej transportem kolejowym 4 września 1939. Dotarł pieszo ze względu na bombardowanie torów kolejowych przez niemieckie lotnictwo o godz. 4:00 11 września 1939^[5].

Przybywające transporty OZN 33 i 42 pp po uzupełnieniu umundurowania i częściowym uzbrojeniu, zorganizowano w plutony i kompanie i ze względu na bombardowania przez niemieckie lotnictwo przeszły do pobliskich wsi i lasów. 11 września 1939 z powodu zagrożenia ze strony zbliżających się oddziałów niemieckich OZ 18 DP otrzymał rozkaz od dowództwa Okręgu Korpusu nr I wycofania się z garnizonu w Białej Podlaskiej. Przed opuszczeniem koszar dokonano reorganizacji OZ 18 DP, z umundurowanych i częściowo uzbrojonych żołnierzy zorganizowano oddziały bojowe:

• dowództwo OZ,
• I batalion piechoty – dowódca mjr Zygmunt Wroczyński,
• II batalion piechoty – dowódca kpt. Józef Goetzen,
• III batalion piechoty – dowódca mjr Stefan II Wolski (prawdopodobnie),
• ppor. rez. Henryk Zajączkowski^[6].

Rezerwiści, dla których zabrakło umundurowania, zostali zdemobilizowani. OZ 18 DP ewakuowano w rejon Kowel-Luboml częściowo transportem kolejowym przez Brześć nad Bugiem, a częściowo marszem pieszym przez Włodawę^[4]. Rzut pieszy wyruszył 11 września o godz. 19:00, w jego skład weszły zorganizowane umundurowane i częściowo uzbrojone bataliony. Bataliony piechoty Ośrodka maszerowały oddzielnie bocznymi drogami zachodnim brzegiem Bugu do Włodawy. Batalion piechoty mjr. Zygmunta Wroczyńskiego część trasy pokonał transportem kolejowym i 14 września dotarł do Brześcia nad Bugiem, tu nie otrzymał potrzebnej broni i oporządzenia oraz wyposażenia. Dalszym marszem pieszym udał się do Równego. Prawdopodobnie batalion mjr. Wolskiego dotarł do Kowla i tam otrzymał uzupełnienie uzbrojenia i wyposażenia, gdzie uzbrojeni żołnierze na czele z mjr. Wolskim weszli w skład Grupy „Kowel” płk. Leona Koca. Ppłk Komędera i mjr Foryś udali się w trasę odwrotu samochodem osobowym, nie mogąc nawiązać kontaktu z mijającymi Włodawę batalionami Ośrodka^[7]. Za Włodawą zmotoryzowany oddział niemiecki rozbił jeden z oddziałów OZ 18 DP. Batalion mjr. Wroczyńskiego i inne elementy Ośrodka, które dotarły do Równego transportem kolejowym 15 i 16 września, zostały częściowo dozbrojone. Po agresji sowieckiej, przebywające w rejonie Równego oddziały OZ 18 DP stoczyły walki z oddziałami sowieckimi, większość żołnierzy dostała się do niewoli sowieckiej^[8]. Po 17 września dowództwo Ośrodka udało się w kierunku Chełma Lubelskiego, z napotkanymi rozbitkami z OZ 18 DP i innych jednostek. Pomiędzy Chełmem, a Piskami Luterskimi wraz z tą grupą rozbitków i resztek żołnierzy OZ 18 DP, głównie oficerów, mjr Foryś i ppłk Komędera 21 września dostał się do niewoli niemieckiej. Część z rozproszonych grup i tych pozostałych w drodze marszu około 26 września dołączyła do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. bryg. Franciszka Kleeberga^[9].

• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Przemysław Dymek: 42 Pułk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Zarys Historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 76. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2023. ISBN 978-83-66508-28-6.
• Jerzy Dąbrowski: 71 Zambrowski Pułk Piechoty. Zarys historii i udział w wojnie obronnej 1939 r. wydanie II rozszerzone i uzupełnione. Zambrów: Miejski Ośrodek Kultury w Zambrowie, 2010. ISBN 978-83-930161-2-9.