Obywatelski Dolny Śląsk (ODŚ) – centroprawicowe stowarzyszenie o charakterze politycznym działające na terenie województwa dolnośląskiego, założone 26 stycznia 2008 (zarejestrowane 2 kwietnia 2008). Do 5 lutego 2011 działało jako Dolny Śląsk XXI. Młodzieżówką organizacji jest Młody Dolny Śląsk.

Stowarzyszenie „Dolny Śląsk XXI” zostało założone przez posła Kazimierza Michała Ujazdowskiego i radnego sejmiku dolnośląskiego Pawła Wróblewskiego, którzy w grudniu 2007 opuścili Prawo i Sprawiedliwość. Prezesem DŚ XXI został Paweł Wróblewski. W szeregach stowarzyszenia znaleźli się początkowo głównie byli działacze PiS i samorządowcy związani z prezydentem Wrocławia Rafałem Dutkiewiczem, który sam do stowarzyszenia przystąpił w połowie marca 2008, zostając szefem rady programowej. Do DŚ XXI wstąpili także m.in. naukowcy: Tadeusz Luty i Adolf Juzwenko^[1]. Dolny Śląsk XXI powstał jako pierwsze z regionalnych stowarzyszeń, które 27 września 2008 współtworzyły ogólnopolski Ruch Obywatelski „Polska XXI” (któremu do 13 czerwca 2009 przewodził Rafał Dutkiewicz).

30 kwietnia 2009 w sejmiku województwa dolnośląskiego powstał (z przekształcenia klubu Obywatelska Platforma Samorządowa) klub DŚ XXI^[2], w którym znaleźli się radni wybrani z list PiS i Platformy Obywatelskiej. Znalazł się on w opozycji wobec koalicji PO-PSL. Jego szefem został Patryk Wild. Pod koniec kadencji klub liczył 6 członków (oprócz szefów klubu i stowarzyszenia byli nimi: Andrzej Łoś – na początku kadencji będący marszałkiem województwa, a także Ewa Rzewuska, Dariusz Stasiak i Jerzy Zieliński).

W styczniu 2010 ruch Polska XXI przekształcił się w partię Polska Plus, w której jednak spośród liderów Dolnego Śląska XXI znalazł się jedynie Kazimierz Michał Ujazdowski. Pełnomocnikiem wojewódzkim Polski Plus był działacz DŚ XXI Tomasz Kołodziej^[3]. We wrześniu tego samego roku partia się rozwiązała, a będący szefem jej koła poselskiego Kazimierz Michał Ujazdowski wraz z większością działaczy przystąpił ponownie do PiS, wycofując się z działalności w stowarzyszeniu.

W wyborach samorządowych w 2010 Dolny Śląsk XXI wystartował m.in. do sejmiku jako Komitet Wyborczy Wyborców Rafała Dutkiewicza. W wyborach do sejmiku województwa zajął on 2. miejsce za PO, uzyskując 9 z 36 mandatów. Zdobyli je: Marek Laryś, Andrzej Łoś, Janusz Marszałek, Tymoteusz Myrda, Marek Obrębalski, Ewa Rzewuska, Dariusz Stasiak, Paweł Wróblewski (który został wiceprzewodniczącym sejmiku) i Patryk Wild (który ponownie został szefem klubu DŚ XXI)^[4]. Klub DŚ XXI ponownie znalazł się w opozycji (do koalicji PO-SLD-PSL). Rafał Dutkiewicz uzyskał reelekcję w wyborach na prezydenta Wrocławia w I turze, zdobywając 71,63% głosów^[5]. Ponadto spośród działaczy DŚ XXI prezydentami miast zostali (startując z własnych komitetów) Robert Raczyński (Lubin) i Piotr Roman (Bolesławiec). Ponadto prezydentem Świdnicy z poparciem stowarzyszenia został Wojciech Murdzek (który także do niego dołączył). Komitet Rafała Dutkiewicza zdobył większość mandatów w radzie Wrocławia^[5]. Komitety związane z DŚ XXI startowały także w poszczególnych powiatach.

5 lutego 2011 doszło do przekształcenia stowarzyszenia. Przyjęło ono nazwę „Obywatelski Dolny Śląsk”, a jego prezesem został Rafał Dutkiewicz. Liczyło ono wówczas ok. 350 członków zrzeszonych w 19 kołach^[6].

Na wybory parlamentarne w 2011 Rafał Dutkiewicz powołał ogólnopolski ruch Unia Prezydentów – Obywatele do Senatu. Kandydaci ODŚ w liczbie 7 startowali w jego ramach z ramienia KWW Rafał Dutkiewicz – byli nimi Tadeusz Luty, Jerzy Makarczyk, Tomasz Misiak, Adam Myrda, Jarosław Obremski, Jerzy Zieliński i Patryk Wild^[7]. Do Senatu (jako jedyny kandydat związany z OdS) został wybrany Jarosław Obremski^[8], który zasiadł w Kole Senatorów Niezależnych.

12 lutego 2014 ODŚ dołączył do koalicji rządzącej w sejmiku dolnośląskim (pozostawiając w opozycji jedynie PiS)^[9]. Wicemarszałkiem województwa z ramienia ODŚ został dotychczasowy radny Wrocławia Jerzy Michalak^[10].

Na wybory samorządowe w 2014 Rafał Dutkiewicz zawarł porozumienie z Platformą Obywatelską. W wyborach do sejmiku kandydaci z nim związani (w tym on sam) wystartowali z list PO, zaś w wyborach miejskich we Wrocławiu wspólny komitet przyjął nazwę „Rafał Dutkiewicz z Platformą” (uzyskując w radzie miasta większość mandatów). Rafał Dutkiewicz wygrał wybory na prezydenta Wrocławia w II turze. Startujący z poparciem PO (z własnego komitetu) Wojciech Murdzek przegrał natomiast w II turze wybory na prezydenta Świdnicy. W sejmiku z list PO (która zdobyła 16 miejsc) mandaty spośród przedstawicieli ODŚ uzyskali: Rafał Dutkiewicz (który nie objął go jednak, pozostając prezydentem Wrocławia), Janusz Marszałek, Jerzy Michalak, Marek Obrębalski, Ewa Rzewuska i Paweł Wróblewski^[11]. Działalność stowarzyszenia wówczas zamarła, jednak formalnie nie zostało rozwiązane. Jego aktywiści kontynuowali działalność pod innymi szyldami.

Część działaczy Obywatelskiego Dolnego Śląska, która sprzeciwiła się porozumieniu Rafała Dutkiewicza z PO, powołała na wybory w 2014 komitet Bezpartyjni Samorządowcy, który zdobył 4 mandaty w sejmiku województwa.

31 marca 2016 związani z Rafałem Dutkiewiczem radni ODŚ (Janusz Marszałek, Jerzy Michalak, Marek Obrębalski, Ewa Rzewuska i przewodniczący sejmiku Paweł Wróblewski) odeszli z klubu Platformy Obywatelskiej. Ponadto PO opuścili inni radni tej partii – Michał Bobowiec, wiceprzewodniczący sejmiku Julian Golak, Czesław Kręcichwost, Ryszard Lech i marszałek województwa Cezary Przybylski. Wraz z trójką radnych wybranych z list BS (Tymoteuszem Myrdą, Patrykiem Wildem i Ewą Zdrojewską), a także innym radnym niezrzeszonym Kazimierzem Janikiem (wybranym z listy SLD Lewica Razem), powołali oni klub Bezpartyjnych Samorządowców, który stał się największym klubem w sejmiku i w koalicji z Polskim Stronnictwem Ludowym przejął władzę w województwie, odsuwając od niej PO. Tymoteusz Myrda zastąpił przedstawiciela tej partii na stanowisku wicemarszałka województwa. Szefem klubu został Patryk Wild. Do klubu BS nie przystąpiła wybrana z ich listy Aldona Wiktorska-Święcka^[12][13].

27 czerwca 2016 doszło do poszerzenia koalicji rządzącej województwem, do której dołączyły Platforma Obywatelska i Sojusz Lewicy Demokratycznej (znajdujące się od pewnego czasu we wspólnym klubie radnych z PSL)^[14]. Z klubu BS odeszli następnie radni wybrani z list BS (odwołany z funkcji wicemarszałka województwa Tymoteusz Myrda, Patryk Wild i Ewa Zdrojewska), którzy stali się niezrzeszeni, a wkrótce utworzyli Klub Radnych Bezpartyjnych (w marcu 2017 środowisko to współtworzyło ogólnopolski Ruch Samorządowy „Bezpartyjni”^[15]).

14 lipca 2016 dotychczasowy klub radnych Bezpartyjni Samorządowcy (liczący 11 członków) przyjął nazwę Dolnośląski Ruch Samorządowy, a jego szefem został Michał Bobowiec. Należący do klubu marszałek województwa Cezary Przybylski zapowiedział start DRS pod tym szyldem w wyborach samorządowych^[16].

11 października tego samego roku działacze DRS powołali stowarzyszenie (o charakterze ponadpartyjnym)^[17], zarejestrowane 11 dni później. Jego przewodniczącym został Cezary Przybylski, wiceprzewodniczącymi Michał Bobowiec i Piotr Lech, sekretarzem Piotr Koszarek, a skarbnikiem Irena Krzyszkiewicz. W zarządzie zasiedli także Jakub Bronowicki, Dariusz Chmura, Rafał Gronicz i Roman Potocki^[18]. Przewodniczącym rady programowej DRS został Rafał Dutkiewicz (prezydent Wrocławia)^[19]. Do stowarzyszenia przystąpili także m.in. Stanisław Huskowski (poseł UED, były prezydent Wrocławia), Piotr Kruczkowski (były prezydent Wałbrzycha), Rafael Rokaszewicz (prezydent Głogowa z SLD), Tomasz Smolarz (były poseł i były wojewoda dolnośląski z PO), Szymon Pacyniak (były wicemarszałek województwa oraz były starosta powiatu zgorzeleckiego) i Tadeusz Krzakowski (prezydent Legnicy z SLD). W styczniu 2017 do DRS należało ponad 120 członków, w tym liczni włodarze^[20].

W październiku 2017 DRS ogłosił kandydaturę Jerzego Michalaka na prezydenta Wrocławia w wyborach w 2018^[21]. Nie uzyskała ona jednak poparcia Rafała Dutkiewicza^[22].

W czerwcu 2018 sejmikowy klub stowarzyszenia Dolnośląski Ruch Samorządowy, po poszerzeniu przez większość członków Klubu Radnych Bezpartyjnych, przekształcił się w klub Bezpartyjnych Samorządowców (poza klubem znaleźli się jednak Kazimierz Janik i Ryszard Lech). Został on największym klubem w sejmiku, a jego przewodniczącym został Czesław Kręcichwost^[23]. Działacze ci wystartowali w wyborach samorządowych pod szyldem BS, natomiast działacze DRS związani z Rafałem Dutkiewiczem powołali w sierpniu komitet Z Dutkiewiczem dla Dolnego Śląska (startujący do sejmiku dolnośląskiego), a także KWW Rafała Dutkiewicza – Sojusz dla Wrocławia (startujący do rady miejskiej Wrocławia)^[24]. Na listach komitetu Z Dutkiewiczem dla Dolnego Śląska znaleźli się m.in. poseł Stanisław Huskowski z Unii Europejskich Demokratów, dotychczasowy radny sejmiku Ryszard Lech, były prezydent Wałbrzycha Piotr Kruczkowski, czy też byli wyczynowi sportowcy – bokser Maciej Zegan (były radny Wrocławia), siatkarz Mariusz Dutkiewicz i koszykarz Mirosław Łopatka. Sojusz dla Wrocławia poparł w wyborach na prezydenta miasta kandydata Koalicji Obywatelskiej Jacka Sutryka (który wygrał wybory w I turze). Na listach SdW oprócz osób bezpartyjnych znaleźli się działacze SLD i UED^[24].

W wyborach do sejmiku komitet ZDdDŚ otrzymał 8,29% głosów (był to 4. wynik) i dwa mandaty, które uzyskali Stanisław Huskowski i Ryszard Lech^[25]. Zostali oni radnymi niezrzeszonymi i znaleźli się w opozycji wobec rządzącej koalicji PiS-BS. W wyborach do rady Wrocławia SdW zajął 3. miejsce, uzyskując 14,21% głosów i 7 mandatów^[26]. W radzie powołał 5-osobowy klub (dwoje radnych z jego list przystąpiło do klubu Nowoczesnej), współrządzący miastem. Trzech z pięciu radnych klubu było przedstawicielami SLD^[27]. W styczniu 2021 dotychczasowi radni tego klubu współtworzyli klub Forum Jacka Sutryka – Wrocław Wspólna Sprawa, wraz z radnymi PO i UP oraz byłymi radnymi PiS. Klub uzyskał samodzielną większość w radzie miasta^[28][29].

10 marca 2020 zarejestrowano stowarzyszenie Nowa Nadzieja, którego przewodniczącym został Tadeusz Grabarek (członek zarządu Nowoczesnej, do 2022 wiceprzewodniczący partii), a wiceprzewodniczącymi Piotr Lech (burmistrz Milicza), Leon Susmanek (członek zarządu Unii Europejskich Demokratów) i Piotr Uhle (przewodniczący klubu Nowoczesnej w radzie Wrocławia). W zarządzie zasiadł też m.in. były marszałek województwa Andrzej Łoś^[30]. Działalność ruchu zainaugurowano 26 września tego samego roku. Na jego czele stanął wówczas Rafał Dutkiewicz. Z formacją związali się też m.in. poseł Nowoczesnej Krzysztof Mieszkowski i radny sejmiku dolnośląskiego z listy ZDdDŚ, były poseł Stanisław Huskowski z UED (podobnie jak Rafał Dutkiewicz, będący byłym prezydentem Wrocławia)^[31]. NN powołała zespoły eksperckie do spraw ochrony zdrowia i zmian klimatu^[32]. Po roku Tadeusz Grabarek ponownie został przewodniczącym stowarzyszenia, zastępując Rafała Dutkiewicza^[33].

29 stycznia 2022 zdecydowano o powołaniu klubów radnych NN w sejmiku dolnośląskim oraz w radach miejskich Wrocławia i Świdnicy^[34]. Klub w sejmiku (będący w opozycji do rządzącej koalicji PiS-BiS) powstał w wyniku przemianowania klubu Nowoczesna Plus (składającego się z trojga radnych Nowoczesnej, Stanisława Huskowskiego z UED i Ryszarda Lecha)^[35][36].

W listopadzie 2022, w związku ze zmianą nazwy partii KORWiN na Nowa Nadzieja, stowarzyszenie zapowiedziało pozew do sądu o prawo do nazwy, zarzucając partii kradzież tożsamości^[37][38]. 12 kwietnia 2023 przyjęło jednak nową nazwę Nowa PL (to samo uczyniły też jego kluby radnych)^[39].

W wyborach samorządowych w 2024 działacze Nowej PL startowali z ramienia Koalicji Obywatelskiej bądź (należący do UED) Trzeciej Drogi. W sejmiku dolnośląskim mandaty uzyskały Magdalena Piasecka (która jako jedyna z radnych wojewódzkich stowarzyszenia uzyskała reelekcję) i Dorota Galant (będąca wcześniej radną Wrocławia). Obie jako przedstawicielki Nowoczesnej uzyskały mandaty z ramienia KO i zasiadły w jej klubie. Działalność stowarzyszenia zamarła.

Prezes:

• Rafał Dutkiewicz

Wiceprezesi:

• Patryk Wild
• Paweł Wróblewski
• Jerzy Zieliński

Sekretarz:

• Tymoteusz Myrda

Skarbnik:

• Andrzej Łoś

Pozostała członkini:

• Magdalena Sosna

• Porozumienie Samorządowe
• Teraz Wielkopolska
• Lepsze Lubuskie
• Bezpartyjni Pomorze Zachodnie