Pirokseny – grupa bardzo rozpowszechnionych minerałów skałotwórczych o strukturze wewnętrznej odpowiadającej krzemianom łańcuchowym i ogólnym wzorze:
Pirokseny stanowią częsty składnik skał magmowych i metamorficznych, a największą rolę skałotwórczą odgrywa augit. Spotykane są w skałach na całym świecie.
Nazwę wprowadził René-Just Haüy od słów greckich pyr = ogień i xenos = obcy. Uważał bowiem, że pirokseny nie tworzą się w chwili erupcji, lecz później.
Cechy piroksenów
[edytuj | edytuj kod]- Cechą wspólną dla tej grupy są dwa systemy łupliwości, krzyżujące się pod kątem prawie prostym. Układ łupliwości odróżnia pirokseny od amfiboli.
- Krystalizują w układzie jednoskośnym lub rombowym.
- Mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie.
- Bywają stosowane do wyrobu ozdób i artystycznej biżuterii.
- Najczęściej mają barwę żółtawą, zielonawą, białoszarą, brunatną lub czarną, w zależności od zawartości żelaza i tytanu oraz domieszek.
- Obejmują wiele izomorficznych szeregów kryształów mieszanych, należących do układu jednoskośnego, z wyjątkiem szeregu, którego członkami skrajnymi są enstatyt i hipersten – układ rombowy (jego jednoskośnym odpowiednikiem jest szereg klinoenstatyt – klinohipersten).
Do piroksenów należą także szeregi:
- diopsyd – hedenbergit
- kosmochlor – jadeit – egiryn
- diallag – augit – fassait
Obszary między nimi wypełniają kryształy mieszane. Minerały będące członami skrajnymi są dość rzadkie, w związku z czym ich wzory chemiczne mają znaczenie głównie teoretyczne.
Do najbardziej rozpowszechnionych piroksenów należą:
Z rzadziej występujących wymienić warto:
W Polsce występują m.in. na Dolnym Śląsku (diopsyd, spodumen, jadeit) i w Pieninach (augit).
