Połock

Полацк

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Powierzchnia	40,77 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	81 000[1] 2087 os./km²
Nr kierunkowy	+375 0214
Kod pocztowy	211291, 211400 – 211402, 211404 – 211415, 211422
Tablice rejestracyjne	2
Położenie na mapie Białorusi Połock
Położenie na mapie obwodu witebskiego Połock
55°29′N 28°48′E/55,483333 28,800000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Połock (biał. Полацк, Połack; ros. Полоцк, Połock) – miasto w północnej części Białorusi, u ujścia Połoty do Dźwiny, ok. 81,0 tys. mieszkańców (2020). Centrum rejonu połockiego. Przemysł elektromaszynowy (w tym zbrojeniowy), chemiczny, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, mineralny, drzewny, spożywczy, węzeł komunikacyjny, port lotniczy; muzea.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim^[2].

Kronika Powieść minionych lat wymienia po raz pierwszy Połock pod datą 862. Według Latopisu Nikonowskiego, już w 865 gród został zdobyty przez kijowskie drużyny Dira i Askolda i do połowy X w. pozostawał w zależności od Rusi. W połowie wieku wraz z całym księstwem połockim uniezależnił się pod rządami księcia Rogwołoda, którego ok. 980 r. pokonał, zabił i ponownie wcielił Połock do Rusi Kijowskiej, książę kijowski Włodzimierz Wielki. Jednak jego syn z córką Rogwołoda Rognedą – Iziasław praktycznie uniezależnił Połock od Kijowa. W okresie panowania Wsiesława Czarodzieja, powstał sobór św. Zofii.

Być może jeszcze za życia Włodzimierza Wielkiego, z pewnością zaś w XI w., Połock stał się stolicą eparchii. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1105^[3]. Mimo przyjęcia chrześcijaństwa miasto pozostawało przy tym nadal ośrodkiem tolerowanego przez władze pogaństwa^[4]. W XII w. w Połocku żyła i pracowała prawosławna mniszka i późniejsza święta Eufrozyna Połocka. Założyła ona w mieście dwa monastery, męski – Zaśnięcia Matki Bożej i żeński monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej^[5].

Dzięki sprzecznościom wewnętrznym i rozbiciu dzielnicowemu Rusi Kijowskiej połocka linia Rurykowiczów utrzymywała (z krótkimi przerwami) do początków XV w. niezależność państwa, a Połock – status stolicy księstwa połockiego.

Na początku XIV w. księstwo połockie opanowali Litwini. Stało się ono uposażeniem młodszych synów wielkich książąt. Odrębność księstwa zlikwidował wielki książę Witold i oddał je w zarząd mianowanym przez siebie starostom. Miastu w 1498 r. nadano prawo magdeburskie, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. Reforma administracyjna z początków XVI w. przeprowadzona przez Aleksandra Jagiellończyka uczyniła z byłego księstwa województwo i Połock w latach 1500 – 1772 był stolicą województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 wojska moskiewskie cara Iwana IV Groźnego zdobyły miasto 15 lutego 1563, topiąc w Dźwinie wszystkich połockich Żydów. Dzięki późniejszej unii lubelskiej z 1569 między Polską i Litwą, inicjatywę odzyskania utraconych terytoriów na wschodzie podjęły wojska polskie króla Stefana Batorego, które przy wsparciu sił litewskich i węgierskich 30 sierpnia 1579 odbiły Połock oraz część województwa połockiego. Sukces ten stał się preludium do późniejszych sukcesów Batorego na terenach wschodniej Europy.

Stefan Batory założył w mieście kolegium jezuitów, w którym pierwszym rektorem był ksiądz Piotr Skarga. W związku z tym Połock, którego ludność w przeważającej większości wyznawała prawosławie (podobnie jak w całym województwie połockim) stał się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej^[6]. W kolegium wykładali m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski (1626–1628), poeta. Później (w latach 1635–1638) rektorem był ksiądz Wojciech Slaski, a dwukrotnie (w latach 1663–1670 i 1675–1677) rektorem był Mikołaj Slaski. W roku 1653 w Połocku przebywał późniejszy święty katolicki Andrzej Bobola. W okresie kasaty Towarzystwa Jezusowego (1773–1814) na terenie Europy i kolonii zagranicznych, Katarzyna II Wielka oponowała wobec decyzji papieża Klemensa XIV i obroniła szkolnictwo i działanie Jezuitów w Rosji; Połock stał się centrum odrodzenia i rozwoju zgromadzenia. Wśród rektorów i wikariuszy generalnych tej ery byli Stanisław Czerniewicz (1782–1785), Gabriel Lenkiewicz-Ipohorski (1785-1798), Franciszek Kareu (1799–1802) i Tadeusz Brzozowski (1805–1814)^[7], na V Kongregacji Połockiej został dnia 14 września 1805 wybrany generałem zakonu^[8].

W 1596 arcybiskup połocki Herman Zahorski podpisał akt unijny, przechodząc do nowo utworzonego Kościoła unickiego razem z całą administraturą^[6]. Nie oznaczało to automatycznego przyjęcia unii przez prawosławne mieszczaństwo Połocka; postępy unii były w mieście i w regionie powolne^[9]. W 1617 unickim biskupem połockim został Jozafat Kuncewicz. Jego gorliwość przy szerzeniu unii, połączona ze stosowaniem administracyjnych środków nacisku, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktu prawosławno-unickiego. W 1623 hierarcha zginął w Witebsku z rąk tłumu prawosławnych mieszczan^[9]. W następstwie tego wydarzenia władze odebrały prawosławnym wszystkie świątynie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu^[10].

Począwszy od 1633 na terytorium unickiej archidiecezji połockiej funkcjonowała równolegle prawosławna eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska (białoruska)^[10].

W 1705 r. miała tu miejsce masakra bazylianów dokonana przez cara Piotra I, który zamierzał zniszczyć Kościół unicki. Połock znajdował się na terenie I Rzeczypospolitej do 1772 roku, później w Imperium Rosyjskim.

W 1812 roku powstała w mieście Akademia Połocka będąca następczynią kolegium jezuitów.

W 1839 synod połocki ogłosił likwidację unii brzeskiej na ziemiach zabranych. Odczytanie stosownego aktu miało miejsce w katedrze unickiej, przekształconej następnie w prawosławną (wzniesionej na miejscu średniowiecznego soboru św. Zofii)^[11]. Od 1833 Połock na nowo był siedzibą eparchii prawosławnej i pozostaje nią nadal^[12].

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 21 września 1919 roku Wojsko Polskie odbiło z rąk bolszewików przedpole miasta położone na południowym brzegu Dźwiny. Wycofujący się bolszewicy wysadzili most kolejowy i podpalili drewniany. 22–25 września siły polskie opanowały cały Połock^[13]. 10 października w wyniku kontrataku, 52. Dywizja Strzelców Armii Czerwonej ponownie zajęła miasto^[14], jednak 3 listopada polska 1 Dywizja Litewsko-Białoruska raz jeszcze zajęła przedmieścia, wypierając bolszewików na północny brzeg Dźwiny^[15]. W okresie wielkiego terroru w lesie we wsi Bielczyca NKWD zamordowało setki więźniów połockiego więzienia (obecnie szkoła muzyczna przy placu Wolności)^[16].

Podczas okupacji hitlerowskiej, pod koniec lipca 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 10000 osób. 3 lutego 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali w Łozówce i na terenie byłego sowieckiego obozu Borowucha II^[17].

Po II wojnie światowej miasto znalazło się w ZSRR. Od 1991 miasto w niepodległej Białorusi.

• kościół jezuitów (katedra) św. Mikołaja i kolegium założone przez króla Polski Stefana Batorego^[18]
• Sobór św. Zofii w Połocku (1748–1765, arch. Jan Krzysztof Glaubitz). Znajduje się na dawnym wzgórzu zamkowym, na miejscu starszych świątyń pod tym samym wezwaniem.
• Cerkiew Przemienienia Pańskiego
• Klasztor Bernardynów z 1758 roku na Zadźwiniu. Założony w roku 1695 staraniem wojewody połockiego Michała Słuszki i przekazany bernardynom, którzy, sprowadzeni do Połocka w r. 1488, po wtargnięciu Moskali w r. 1563 opuścili placówkę w centrum miasta. Skasowany w r. 1832. Obecnie magazyn. Jest to długi, piętrowy, dwuskrzydłowy budynek, pierwotnie połączony z zakrystią kościoła. Obok stał kościół barokowy z lat 1758–1764 zbudowany staraniem gwardiana Rafała Kulikowskiego. Poświęcono go w r. 1769. Po kasacie klasztoru został przekazany Cerkwi. Znajdowało się tutaj więzienie NKWD^[19]. W wieku XX popadł w ruinę.
• Klasztor Franciszkanów z 1628 r.
• Cerkiew Objawienia Pańskiego – z lat 1761–1779. W l. 1836–1839 została przebudowana i ozdobiona malowidłami. Po 1918 roku była nieczynna. Po restauracji przeprowadzonej w l. 1973–1983 mieści galerię obrazów. Jest to dwuwieżowa, krzyżowo-kopułowa hala zbudowana na planie prostokąta, z odcinkowo zamkniętym prezbiterium i ramionami transeptu występującymi na grubość muru. Obok pozostałości po dawnym monasterze Objawienia, założonym za przyzwoleniem króla Władysława IV. W latach 1782–1785 na miejscu starych zabudowań drewnianych wzniesiono nowy klasztor, według projektu Giacoma Quarenghiego. Przebudowano go w r. 1817 i w l. 1832–1836. Około r. 1944 rozebrano jedno skrzydło.
• Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej
• Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1905
• Kościół św. Andrzeja Boboli z 1997 r.
• Zbór protestancki z 1900 roku
• Cmentarz
• dom cara Rosji Piotra I, obecnie Muzeum Starego Połocka
• kościół dominikanów
• kościół Matki Boskiej

Flaga Połocka została ustanowiona 20 stycznia 2006 roku rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 36^[20].

• 
  Widok na cerkiew Mądrości Bożej
• 
  Dwór Piotra I
• 
  Plac Wolności

• Friedrichshafen
• Elektrostal
• Gdańsk

• Akademia Połocka
• Symeon Połocki
• Połoczanie
• Krzyż Eufrozyny Połockiej
• Oblężenie Połocka
• województwo połockie
• Kościół ewangelicko-augsburski w Połocku

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Połock

• Połock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 714 .
• Szczegółowa historia Połocka w I Rzeczypospolitej i związków miasta z Polską, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• ePOLOTSK.com
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona